تحلیل بن‌مایه‌های استفهام‌ در دیوان ناصرخسرو

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادادبیات فارسی،دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس

.

چکیده

ابیات سؤالی در دیوان ناصرِخسرو، در مقایسه با دیگر شاعران تعلیمی، بسامد زیادی دارد. ما در این مقاله در پی پاسخگویی به این سؤالات خواهیم بود که دلیل اتکای شاعر بر استفاده از سؤال در تعلیم چیست؟ و آیا می‌توان این نکته را از ویژگی‌های سبک فردی ناصرِخسرو تلقی کرد؟
در این مقاله کوشش شده است ضمن پاسخگویی به این سؤالات مسئله با رویکردهای متفاوت تحلیل و بررسی شود. این پژوهش به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد دیالکتیکی دلایل عمدة شاعر در اتکا به سؤال در روش تعلیم را در موارد زیر جست‌و‌جو کرده است: 1. اثرپذیری از ویژگی‌های سبکی قرآن کریم، 2. اثرپذیری از روش تدریس و آموزش سقراط در تعلیم مخاطب، 3. به‌کارگیری جنبة بلاغی و زیبایی‌شناسانة استفهام در بالابردن غنای هنری شعر، و 4. استفاده از روش تبلیغی اسماعیلیه در مراحل دعوت به این مکتب فکری. در این تحقیق با توجه به آمار مستخرج از دیوان ناصرِخسرو به این جنبه‌های بنیادین پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Motif of Question in Naser Khosrow’s Divan

نویسندگان [English]

  • Naser Nikoubakht 1
  • Majid Houshangi 2
1 Associate Professor, Tarbiat Modares University
2 Ph.D Student of Persian Literature and Language, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

The frequency of interrogative verses in Naser Khosrow’s Divan is very high compared to other didactic poets, which can be understood from different point of views. This feature of Naser Khosrow’s style can be analyzed considering different extratextual aspects, the most important ones are: a) the effect of stylistic features of Koran on Naser Khosrow’s style b) the effect of Socratic Method on the educational enrichment of the poetry c) the rhetorical and aesthetical use of interrogative phrases to obtain artistic enrichment of the poetry d) the influence of Ismailite propaganda methods. This study tries to address these essential aspects of Naser Khosrow’s works based on the statistics extracted from his divan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistics
  • Naser Khosrow
  • Question
  • Koran
  • Socratic Method
  • Rhetoric
منابع
آته، هرمان (1351). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه و حواشی رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
آقانوری، علی (1381). «اسماعیلیه و باطنی‌گری»، در کتاب اسماعیلیه (مجموعه مقالات)، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
ابن بلخی (1353). فارسنامه، به کوشش جلال‌الدین تهرانی، تهران.
ابن هشام، جمال‌الدین عبدالله بن یوسف انصاری (1411). مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ج 1، بیروت: دارالحیل.
ابوحیان، اثیرالدین محمد بن یوسف (1328). البحرالمحیط، قاهره: مطبعه السعاد.
برزگر خالقی، محمدرضا (1383). «ناصرخسرو و علوم رایج زمان خود»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش‌ 170 و 171.
تفتازانی، سعدالدین مسعود (1047). المطول، قم: انتشارات کتاب‌خانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
حازم، علی و امین مصطفی (1372). البلاغه الواضحه، قم: سیدالشهداء.
حلبی، علی‌اصغر (1372). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، تهران: اساطیر.
دانش‌پژوه، منوچهر (1355). منطق در نزد ناصرخسرو قبادیانی، مشهد: یادنامه.
دفتری، فرهاد (1375). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‏ای، تهران: فرزان‏روز.
الدمامینی، بدرالدین (1304). تحفه الغریب علی مغنی اللبیب، ج 1، البهیه المصریه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالشامه.
رجایی، محمدخلیل (1372). معالم البلاغه، شیراز: دانشگاه شیراز.
زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله (1410). البرهان فی علوم القرآن، ج 2، بیروت: دارالمعرفه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1356). شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، تهران: انتشارات جاویدان.
زمخشری، محمود بن عمر (1415). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، ج 1، لبنان: دارالکتب.
سبکی، بهاءالدین (1342). عروس الافراح من شروح التخلیص، قاهره.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان (1421). الاتقان فی علوم القرآن، ج 2، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شعبانی، فاطمه و منصور پهلوان (1385) «جایگاه و معانی استفهام در قرآن»، رسالة کارشناسی ارشد، دانشگاه اصول دین.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370). صور خیال در شعر پارسی، تهران: نیل.
شمیسا، سیروس (1374). سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1383). معانی، تهران: میترا.
شهیدی، سیدجعفر (1355). «افکار و عقاید کلامی ناصرخسرو»، یادنامة ناصرخسرو، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.
صفا، ذبیح‌الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، تهران: فردوس.
طالبیان، یحیی (1378). صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی، کرمان: عماد.
طباطبایی، سوسن (1379). «عوامل مؤثر در معانی بلاغت استفهام و بلاغت اسالیب استفهام در آیات قرآن کریم»، صبح صادق، ش 17 و 18.
غلامرضایی، محمد (1381). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی.
غیاثی، محمدتقی (1368). درآمدی بر سبک‌شناسی ساختاری، تهران: شعلة اندیشه.
فوده، عبدالعظیم (1373). اسالیب الاستفهام فی القرآن، قاهره: نشرالوسائل الجامعیه.
کزازی، میرجلال‌الدین (1380). معانی (زیباشناسی سخن پارسی 2)، تهران: نشر مرکز.
گوهرین، صادق (1356). حجت الحق ابو علی سینا، تهران: توس.
متینی، جلال (1351). «هدایة‌المتعلمین فی الطّب، قدیمی‌ترین کتاب فارسی در طب»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 1.
محقق، مهدی (1363). تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: دانشگاه تهران.
محقق، مهدی (1368). تحلیل اشعار ناصر خسرو، تهران: دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی (1370). فطرت، قم: انتشارات صدرا.
معرفت، محمدهادی (1421). التمهید فی علوم القرآن، ج 5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه الجامعه المدرسین بقم.
موسوی، زهرا و محسن ذوالفقاری (1384). «نقد شیوه‌های تأثیرپذیری در شعر ناصرخسرو»، نشریة زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک، س 1، ش 3.
ناصرخسرو (1373). دیوان، به کوشش حسن تقی‌زاده، تهران: پگاه.
ناصرخسرو قبادیانی (1348). وجه دین، تهران: طهوری.
ناصرخسرو قبادیانی (1363). جامع‌الحکمتین، تصحیح محمد معین و هانری کربن، تهران: طهوری.
ناصرخسرو قبادیانی (1370). سفرنامه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
ناصرخسرو قبادیانی (1384). دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
الولید، علی بن محمد (1986). کتاب تاج العقاید و معدن الفواید، بیروت: تحقیق عارف تامر.
هاشمی مقدم، سیدشمس‌الدین (1376). مکاتب فلسفی و سیر آرای تربیتی، اراک: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.
هاشمی، احمد (1377). جواهرالبلاغه فی معانی و البیان والبدیع، تهران: الهام.