مقایسۀ محتوایی مرصاد العباد نجم‌الدین رازی و حدیقة ‌الحقیقۀ سنایی غزنوی بر مبنای نظریة ترامتنیت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

چکیده

امروزه گسترش تحقیقات و تعمق‌های علمی در میراث گرانبهای ادبیات فارسی زمینة مناسبی را برای پی‌گیری مطالعات تطبیقی و مقایسۀ آثار ادبی از جنبه‌های مختلف فراهم کرده است. این مقاله تلاشی است برای مقایسۀ محتوایی دو اثر ارزش‌مند در زمینۀ ادبیات عرفانی، یعنی حدیقة ‌الحقیقۀ سنایی غزنوی و مرصاد العباد نجم‌الدین رازی که عمدتاً بر مبنای دیدگاه «بینامتنیت» و نیز «ترامتنیت» صورت گرفته است. ترامتنیت، که نخستین‌بار کریستوا (دهۀ 1960) آن را مطرح کرد و بعدها ژرار ژنت این مفهوم را گسترش داد، دربرگیرندۀ کلیۀ روابط یک متن با متن‌های دیگر است و در واقع به بررسی روابط تأثیرپذیری و تأثیرگذاری دو یا چند متن متمایز می‌پردازد. در این مقاله، به نتایج مستندی از مقایسة معیارهایی مانند «نحوۀ آغاز»، «شیوۀ فصل‌بندی»، «استفاده از نقل‌قول‌های صریح و غیرصریح»، «مقدمه»، «پردازش مضمون»، «نوع برخورد با تصوف»، «نقد و تفسیر آثار از سوی یک‌دیگر»، و «الهام گرفتن آن‌ها از هم» بر مبنای «نظریة ترامتنیت ژنت» دست یافته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Content Comparison of Mersadolebad of Najm Razi and Hadiqat-o Alhaqiqeh of Sanai Qaznavi

نویسندگان [English]

  • Davoud Esparham 1
  • Zahra Chamani Namini 2
چکیده [English]

Today the expansion of researches and scientific deliberations in rich the heritage of Persian literature, provide an appropriate condition for comparative study in literary books. This research benefitting from Intertextuality and Transtextuality methods compares contents of two valuable books in theosophical Persian literature field: Hadiqat-o alhaqiqeh by Sanaei Qaznavi and Mersadolebad by Najm-e Razi. Transtextuality method was first introduced by Julia Kristeva (1960th) and then was developed by Gérard Genette. According to Gérard Genette transtextuality is "all that sets the text in relationship, whether obvious or concealed, with other texts" and it "covers all aspects of a particular text". Genette described transtextuality as a "more inclusive term" than intertextuality. In this research, we find such documentary results through comparison “beginning style”, “classification type”, “explicit & indirect quotation”, “introduction”, “Theme & content”, “interaction to Sufism”, “interpretation and criticism of each other” and “inspiring each other” in mentioned books.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian prose
  • Hadiqat-o alhaqiqeh
  • Mersadolebad
  • content
  • comparison
  • Transtextuality
  • intertextualituy
آلن، گراهام (1385). بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
برسلر، چارلز (1389). درآمدی بر نظریهها و روش‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی فرد، تهران: نیلوفر.
جوکار، نجف (1386). «رویکرد اجتماعی در آثار ادبی و عرفانی نجم‌الدین رازی»، مجلة علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دورة بیست و ششم، ش 51.
حدیدی، خلیل (1384). «امامت در آثار سنایی غزنوی»، فصل‌نامۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 48.
حسینی، مریم (1389). «آیین فتوت و جوان‌مردی در حدیقۀ سنایی در بررسی مأخذ حکایتی از حدیقه»، فصل‌نامۀ زبان و ادب پارسی، ش 43.
خاتمی، احمد (1386). «بررسی کلامی نبوت خاصه در حدیقۀ سنایی»، دوفصل‌نامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 9.
داودی مقدم، فریده (1383). «دیدگاه‌های سنایی دربارۀ ابلیس»، دو‌فصل‌نامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، س 1، ش 4.
رازی، نجم‌الدین (1352). مرموزات اسدی در مرموزات داودی، به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
رازی، نجم‌الدین (1378). مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1369). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1382). حدیقة الحقیقه و شریعه ‌الطریقه (فخری‌نامه)، به تصحیح و مقدمۀ مریم حسینی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). تازیانه‌های سلوک، تهران: نگاه.
شمیسا، سیروس (1388). نقد ادبی، تهران: میترا.
فرضی‌شوب، منیره و سیدمهدی زرقانی (1387). «مفهوم تنزیه از دیدگاه غزالی و سنایی»، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی کاوش‌نامه، س 9، ش 16.
کاکه‌رش، فرهاد (1387). «دیدگاه‌های عرفانی سنایی متأثر از غزالی»، فصل‌نامة علمی ـ ترویجی ادبیات فارسی، س 4، ش 11.
مؤذنی، علی‌محمد (1381). «مقایسة اندیشه‌های عرفانی خواجه یوسف همدانی و شیخ نجم‌الدین رازی در رتبه‌ ‌الحیات و مرصاد العباد»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 164.
محرمی، رامین (1388). «دیدگاه کلامی حکیم سنایی در باب شرور در حدیقة ‌الحقیقه»، آینۀ معرفت، ش 18.
موحدی، محمدرضا (1378). «تفاسیر عرفانی نجم‌الدین رازی»، نشریۀ گلستان قرآن، ش 116.
نامور مطلق، بهمن (1386). «ترامتنیت، مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، ش 56.
نامورمطلق، بهمن (1387). «باختین، گفت‌وگومندی و چندصدایی مطالعة پیشابینامتنیت باختینی»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، ش 57.
نامورمطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.