سیر داستان‌‌های درونه‌‌ای در ادبیات فارسی تا پایان قرن نهم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

«روایت در روایت» یا «داستان درونه‌‌ای» روایتی است که در روایتی دیگر، که به ‌مثابة چهارچوبی برای آن است، درونه‌‌گیری ‌شود. با وجود گستردگی آثاری که از این شگرد روایی بهره برده‌اند، هیچ منبعی که فهرستی از این آثار را فراهم کرده باشد در دسترس نیست تا به استناد آن پژوهش‌گران بتوانند گام‌های بعدی را برای شناسایی و بررسی نقش و کارکرد داستان‌های درونه‌ایِ ادب فارسی بردارند. از این رو پرسش این پژوهش بررسی و بازنماییِ سیر داستان‌‌های درونه‌‌ای در ادبیات فارسی تا پایان قرن نهم هجری است. روش پژوهش بر بنیان «مدل طبقه‌‌بندی اسکولز و کلاگ» به مطالعۀ سیرِ تاریخی درونه‌‌گیری‌‌های روایی پرداخته است. بر بنیان این طبقه‌بندی، میان دو گونة ادبیِ «تجربی» و «روایت‌‌مدار» تمایز است. آن گروه از آثار ادبی که در شاخة ادبیات «تجربی» قرار می‌‌گیرند، از این پژوهش خارج‌اند. در مقابل، این پژوهش به شاخة ادبی «روایت‌‌مدار» می‌‌پردازد. نتایج به‌ دست ‌آمده با توجه به بررسی‌های انجام‌شده عبارت است از این‌که دامنة کاربرد این شیوة روایی در ادبیات فارسی چنان گسترده است که پیوستاری از متون داستانی منثورِ عامیانه تا آثار منظومِ عرفانی و تعلیمی را دربر می‌‌گیرد. شگرد داستان درونه‌ای در طیف گسترده‌ای از ژانرهای گوناگون حضور دارد؛ از گونه‌های تعلیمی گرفته تا گونه‌های روایت‌مدار. هم‌چنین با توجه به نقشی که داستان درونه‌ای در پیش‌برد پیرنگ دارد انواع سه‌گانة داستان درونه‌‌ای کشف شد: ابزاری، شالوده‌ای، و ترکیبی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Embedded Narrative in Persian Literature

نویسندگان [English]

  • Samira Bameshki 1
  • Nassim Zahmatkesh 2
چکیده [English]

“Story within story” or “embedded narrative” is “a combination of narrative sequences such that one sequence is embedded in another one”. Despite the extensive use of this technique, there is no comprehensive source for researchers. Thus, the main aim of this article is to provide a history of embedded narrative in Persian literature from the beginning to ninth century. Results show an expansive use of this technique in narrative genre; a continuum from fictional to didactic and mystical works. Moreover, on the basis of the role of embedded narrative in plot, the trilogy kinds of embedding are discovered: instrumental, structural and synthetic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Story
  • embedded narrative
  • survey
  • story within story
آربری، آرتور جان (1371). ادبیات کلاسیک فارسی، ترجمة اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
آیدنلو، سجاد (1388). متون منظوم پهلوانی، تهران: سمت.
اته، هرمان (1337). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمة صادق رضازادة شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اردستانی، پیر جمال‌‌الدین محمد (1380). مصباح‌‌ الارواح، تصحیح سید ابوطالب میرعابدینی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اردستانی، پیر جمال‌‌الدین محمد (1388). شرح ‌‌الکنوز و بحر الرموز، تصحیح امید سروری، تهران: کتاب‌خانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اردستانی، پیر جمال‌‌الدین محمد (1389). رسایل، (دفتر اول و دوم)، تصحیح امید سروری، تهران: کتاب‌خانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ارموی، سراج‌‌الدین محمود (1351). لطائف ‌‌الحکمۀ، تصحیح غلام‌حسین یوسفی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
اسدی طوسی، ابونصر علی ‌‌بن احمد (1317). گرشاسب‌‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: بروخیم.
اسکندرنامه (1389). جمع‌‌آورنده و تحریرکنندة نخستین: عبدالکافی ‌‌بن ابی ‌‌البرکات، تصحیح ایرج افشار، تهران: چشمه.
اسیری لاهیجی، شیخ محمد (1365). مثنوی اسرار الشهود، تصحیح برات زنجانی، تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، علی ‌‌بن ابی‌‌حفص‌‌ بن فقیه محمود (1382). تحفۀ‌‌ الملوک، تصحیح علی‌‌اکبر احمدی دارانی، تهران: میراث مکتوب.
امیرحسینی غوری هروی (بی‌‌تا). نزهۀ الارواح، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: زوار.
انصاری، خواجه عبدالله ‌‌بن محمد (1372). مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری، ج 1 و 2، تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: توس.
انصاری، خواجه عبدالله ‌‌بن محمد (1388). گنج‌‌نامه، گردآوری و تصحیح جمعی از ارادت‌مندان پیر هرات، هرات: احراری.
ایرانشاه‌‌ بن ابی‌ ‌الخیر (1370). بهمن‌‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
ایرانی، ناصر (1380). هنر رمان، تهران: آبانگاه.
باباصفری، علی‌اصغر (1392). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بامشکی، سمیرا (1391). روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی، تهران: هرمس.
بخاری، محمد بن عبدالله (1361). داستان‌‌های بیدپای، تصحیح پرویز ناتل خانلری و محمد روشن، تهران: خوارزمی.
براون، ادوارد (1333). تاریخ ادبی ایران، از قدیم‌‌ترین روزگار تا زمان فردوسی، ترجمة علی‌پاشا صالح، تهران: ]بی‌‌نا[.
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1374). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمة سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
بلخی، قاضی حمیدالدین (1362). مقامات حمیدی، تهران: شرکت ترجمه و نشر بین‌‌الملل.
بوشنجی، شیخ ابوالحسن ‌‌بن هیصم (1384). قصص‌‌ الانبیا، ترجمة محمد بن اسعد بن عبدالله حنفی تستری، تصحیح سید‌عباس محمدزاده، مشهد: مؤسسة دانشگاه فردوسی مشهد.
بهار، محمد‌‌تقی (1334). تاریخ تطور شعر فارسی، به کوشش تقی بینش، تهران: باستان.
بهرام پژدو، زرتشت (1343). ارداویراف‌‌نامة منظوم، تصحیح رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه مشهد.
بیدوندی، رشیدالدین محمد (1380). مثنوی المصباح، در محبت، فنا، و نیاز، تصحیح جواد حامدی‌‌ حق، تهران: شریف.
بیغمی، محمد بن احمد (1339). داراب‌‌نامه، تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیغمی، محمد بن احمد (1388). فیروزشاه‌‌نامه (دنبالة داراب‌‌نامه)، تصحیح ایرج افشار و مهران افشاری، تهران: چشمه.
بیهقی، ابوالفضل (1383). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌‌‌‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فروسی مشهد.
پند پیران (1357). تصحیح جلال متینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تبریزی، شمس‌‌الدین محمد (1356). مقالات شمس تبریزی، به تصحیح محمدعلی موحد، تهران: انتشارات علمی دانشگاه صنعتی.
ترکة اصفهانی، صائن‌‌الدین علی ‌‌بن محمد (1375). عقل و عشق (مناظرات خمس)، تصحیح اکرم جودی ‌‌نعمتی، تهران: میراث مکتوب.
ترکمان فراهی، برخوردار بن محمود (1336). شمسه و قهقهه (محبوب ‌‌القلوب)، تهران: امیرکبیر.
توکلی، حمیدرضا (1389). از اشارت‌‌های دریا، بوطیقای روایت‌‌ در مثنوی، تهران: مروارید.
جام نامقی (ژنده‌‌پیل)، احمد (1347). مفتاح‌‌ النجات، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جام نامقی (ژنده‌‌پیل)، احمد (1350). انس‌‌ التائبین و صراط‌‌ الله ‌‌المبین، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جام نامقی (ژنده‌‌پیل)، احمد (1387). کنوز ‌‌الحکمۀ، تصحیح علی فاضل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جام نامقی (ژنده‌‌پیل)، احمد (1389). بحار الحقیقه، به تصحیح حسن نصیری جامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جام نامقی (ژنده‌‌پیل)، احمد (1389). سراج ‌‌السائرین، تصحیح حسن نصیری جامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جامی‌‌، نورالدین عبدالرحمان ‌‌بن احمد (1337). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح آقامرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
جامی‌‌، نورالدین عبدالرحمان ‌‌بن احمد (1367). بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات.
جعفری (قنواتی)، محمد (1387). دو روایت از سلیم جواهری، تهران: مازیار.
جلابی هجویری غزنوی، ابی‌‌الحسن علی ‌‌بن عثمان‌‌ بن ابی علی (1363). کشف ‌‌المحجوب، تصحیح والنتین ژوکوفسکی، ]بی‌‌جا[.
حسینی، محمد (1382). ریخت‌‌شناسی قصه‌‌های قرآن، تهران: ققنوس.
حکیم زجاجی (1383). همایون‌‌نامه، تصحیح علی پیرنیا، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خراسانی، ابن عماد (1314). روضۀ ‌‌المحبین (ده‌‌نامه)، تهران: سپهر.
خطیبی، حسین (1366). فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوار.
خواجوی کرمانی (1370). خمسة خواجوی کرمانی، تصحیح سعید نیاز‌‌ کرمانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
خواجوی کرمانی (1386). سام‌‌نامه، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
خوارزمی، کمال‌‌الدین حسین (1360). ینبوع الاسرار فی نصائح‌ ‌الابرار، تصحیح مهدی درخشان، تهران: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
خوسفی، ابن حسام (بی‌‌تا). خاورنامه، شامل جنگ‌‌های مولای متقیان علیه‌‌السلام و ... ]بی‌‌جا[: محمد‌‌حسن علمی.
دزفولیان، کاظم (1390). فهرست‌‌وارة تاریخ ادبیات ایران، تهران: طلایه.
دقایقی‌‌ مروزی، شمس‌‌الدین محمد (1345). راحۀ ‌‌الارواح فی سرور المفراح (بختیارنامه)، تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
دوبرو، هدر (1389). ژانر، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
دهستانی، حسین ‌‌بن اسعد (1388). فرج بعد از شدت، تصحیح محمد قاسم‌‌زاده، تهران: نیلوفر.
دهلوی، امیرخسرو (1362). خمسة امیرخسرو دهلوی، تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: شقایق.
دهلوی، امیرخسرو (بی‌‌تا). چهار درویش، لاهور: اسلامیه‌‌.
رامی، شرف‌‌الدین محمد ‌‌بن حسن (1376). انیس‌‌ العشاق و چند اثر دیگر، به اهتمام محسن کیانی (میرا)، تهران: روزنه.
ربیع (1389). علی‌‌نامه، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
رسایل جوان‌مردان: مشتمل بر هفت فتوت‌‌نامه (1352). تصحیح مرتضی صراف، تهران: قسمت ایران‌‌شناسیِ انستیتوی فرانسوی پژوهش‌‌های علمی در ایران.
رضازادة شفق، صادق (1313). تاریخ ادبیات ایران، تهران: علی‌‌اکبر سلیمی.
ریپکا، یان (1364). ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان، ترجمة یعقوب آژند، تهران: گستر.
زرقانی، مهدی (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی: تطور و دگردیسی ژانرها تا میانة سدة پنجم، تهران: سخن.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1383). از گذشتة ادبی ایران، تهران: سخن.
زنگی‌‌ بخاری، محمد (1372). زنگی‌‌نامه، تصحیح ایرج افشار، تهران: توس.
زنگی‌‌ بخاری، محمد (1374). بستان ‌‌العقول فی ترجمان ‌‌المنقول، تصحیح محمدتقی دانش‌‌پژوه و ایرج افشار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ساوجی، سلمان‌‌ بن محمد (1348). مثنوی جمشید و خورشید، به تصحیح ج. پ. آسموسن و فریدون وهمن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سعدی، مصلح‌‌الدین (1385). کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
سلطان‌‌ولد (1367). معارف، کوشش نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
سلطان‌‌ولد (1376). ولدنامه، تصحیح جلال‌‌الدین همایی، تهران: هما.
سمنانی، احمد بن محمود علاء‌‌الدوله (1362). العروۀ لاهل‌‌ الخلوۀ و الجلوۀ، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
سمنانی، احمد بن محمود علاء‌‌الدوله (1369). مصنفات فارسی، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
سنایی غزنوی، ابوالمجدود‌‌ بن آدم (1374). حدیقۀ ‌‌الحقیقه و شریعۀ ‌‌الطریقۀ، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سنجری دهلوی، حسن (1352). دیوان حسن سنجری دهلوی، تصحیح مسعودعلی محوی، دکن: ابراهیمیة حیدرآباد.
سهروردی، شهاب‌‌الدین یحیی‌‌ (1348). مجموعة آثار فارسی شیخ اشراق، مجموعة مصنفات سهروردی، تصحیح سیدحسین نصر، ج 3، تهران: قسمت ایران‌‌شناسی انستیتوی فرانسوی پژوهش‌‌های علمی در ایران.
سیستانی، امیراقبال (1358). چهل مجلس شیخ علاء‌‌الدولة سمنانی، تصحیح عبدالرفیع حقیقت، (بی‌‌جا): شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
شجاع (1350). انیس ‌‌الناس، تصحیح ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی»، خرد و کوشش، ش 11 و 12.
شمس (1368). فرائد السلوک، تصحیح نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران: پاژنگ.
شیعی ‌‌سبزواری، ابوسعید حسن ‌‌بن حسین (1347). مصابیح ‌‌القلوب، تصحیح محمد سپهری، تهران: میراث مکتوب.
صفا، ذبیح‌‌الله (1347). نثر فارسی از آغاز تا عهد نظام‌‌الملک طوسی، تهران: ابن‌‌سینا.
صفا، ذبیح‌‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح‌‌الله (1374). حماسه‌‌سرایی در ایران، تهران: فردوسی.
طرسوسی، ابوطاهر بن علی ‌‌بن حسین (1374). داراب‌‌نامه، تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
طرسوسی، ابوطاهر بن علی ‌‌بن حسین (1380). ابومسلم‌‌نامه، تصحیح حسین اسماعیلی، تهران: معین، قطره و انجمن ایران‌‌شناسی فرانسه در ایران.
طرسوسی، ابوطاهر بن علی ‌‌بن حسین (بی‌‌تا). ابومسلم‌‌نامه، تصحیح اقبال یغمایی، تهران: گوتنبرگ.
طوسی، خواجه نظام‌‌الملک (1364). سیاست‌‌نامه (سیر الملوک)، تصحیح جعفر شعار، تهران: چاپ‌خانة سپهر.
طوسی، محمد بن محمود بن احمد (1382). عجایب‌‌ المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ظهیری سمرقندی، محمد بن علی ‌‌بن محمد (1948). سندبادنامه، تصحیح احمد آتش، استانبول: وزارت فرهنگ.
عارف اردبیلی (1355). فرهادنامه، تصحیح عبدالرضا آذر، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عجائب‌ ‌البخت (1347). تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
عراقی، فخرالدین ابراهیم (1335). کلیات شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی متخلص به عراقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.
عصار تبریزی، شمس‌‌الدین محمد (1375). مهر و مشتری، تصحیح رضا مصطفوی سبزواری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
عضد یزدی (1381). سندبادنامة منظوم، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: توس.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1312). بلبل‌‌نامه، ]بی‌‌جا[: محمدمهدی قاضی سعیدی.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1345). مظهر العجایب، تصحیح احمد خوشنویس، تهران: سنایی.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1355). خسرونامه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: زوار.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1376). مجموعه‌‌ای از آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تصحیح احمد خوشنویس، تهران: سنایی.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1383). جوهر الذات، تصحیح تیمور برهان لیمودهی، تهران: سنایی.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1384). الهی‌‌نامه، پندنامه، و اسرارنامه، تهران: دُر.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1386). مصیبت‌‌نامه‌‌، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1388). منطق ‌‌الطیر، تصحیح رضا انزابی‌‌نژاد و سعیدالله قره‌‌بگلو، تبریز: آیدین.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین ]بی‌‌تا[. اشترنامه، به کوشش مهدی محقق، ]بی‌‌جا[: انجمن آثار ملی.
عطایی رازی (خوجه عمید عطاء ‌‌بن یعقوب) (1382). برزونامه، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
عنصرالمعالی، کیکاووس ‌‌بن اسکندر (1342). قابوس‌‌نامه (نصیحت‌‌نامه)، تصحیح امین عبدالمجید هروی، تهران: ابن‌‌سینا.
عوفی، سدیدالدین محمد (1352). جوامع ‌‌الحکایات و لوامع ‌‌الروایات، جلد اول از قسم سوم، تصحیح بانو مصفا (کریمی)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عیوقی (1343). ورقه و گلشاه، تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
غزالی، محمد (1361). کیمیای سعادت، تصحیح حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
غلامرضایی، محمد (1388). سبک‌‌شناسی نثرهای صوفیانه: از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
فاضل، علی (1373). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، تهران: توس.
فتاحی نیشابوری (1386). حسن و دل، تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.
فخر مدبر، محمد‌‌ بن منصور (1346). آداب‌‌ الحرب و الشجاعۀ، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
فردوسی، ابوالقاسم (1369). یوسف و زلیخا، به اهتمام حسین محمدزادة صدیق، تهران: آفرینش.
فردوسی، ابوالقاسم (1382). شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، تهران: هرمس.
فروزانفر، بدیع‌‌الزمان (1350). سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
فروزانفر، بدیع‌‌الزمان (1383). تاریخ ادبیات ایران (بعد از اسلام تا پایان تیموریان)، به کوشش عنایت‌‌الله مجیدی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
قانعی طوسی، احمد (1358). کلیله ‌‌و دمنة منظوم، تصحیح ماگالی تودوآ، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
قصة حمزه (1347). تصحیح جعفر شعار، تهران: دانشگاه تهران.
قصص‌‌ الانبیا (1363). تصحیح فریدون تقی‌‌زادة طوسی، مشهد: باران.
قمی، خواجه مسعود (1369). یوسف و زلیخا و شمس و قمر، تصحیح سیدعلی آل‌‌داود، تهران: آفرینش.
قیام مختار ثقفی (مختارنامه) (1368). تصحیح محمد چنگیزی، تهران: رجا.
کرمانی، خواجه عمادالدین‌‌ بن فقیه (1374). طریقت‌‌نامه، تصحیح رکن‌‌الدین همایون ‌‌فرخ، تهران: اساطیر.
کک کوهزاد (1383). تصحیح احمد ابومحبوب، تهران: نغمة زندگی.
گالادزه، اینگا (1358). «داستان‌‌های رمان‌‌مانند در زبان فارسی»، آینده، ش 4، 5، و 6.
گیلانی، عبدالقادر (1376). جلاء‌‌ الخاطر، تصحیح شیخ محمد کسنزانی، سنندج: کردستان.
لمعۀ السراج لحضرۀ التاج (بختیارنامه) (1348). تصحیح محمد روشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجد خوافی (1389). روضة خلد، تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: سخن.
محجوب، محمدجعفر (1342). «مثنوی‌‌سرایی در زبان فارسی تا پایان قرن پنجم هجری»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 66.
مختاری غزنوی، عثمان (1377). شهریارنامه، به کوشش غلامحسین بیگدلی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل ‌‌بن محمد (1362). شرح ‌‌التعرف لمذهب‌‌ التصوف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
معینی جوینی ]بی‌‌تا[. نگارستان، موجود در مخزن مخطوطات کتاب‌خانة آستان قدس رضوی، ش 8414.
مکتبی شیرازی (1389). لیلی و مجنون، به کوشش حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.
ملطیوی، محمد ‌‌بن غازی (1351). برید السعادۀ، به کوشش محمد شیروانی، تهران: دانشگاه تهران.
ملطیوی، محمد ‌‌بن غازی (1383). روضۀ ‌‌العقول، تصحیح جلیل نظری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران.
منتخب رونق ‌‌المجالس و بستان ‌‌العارفین و تحفۀ ‌‌المریدین (1354). تصحیح احمدعلی رجایی، تهران: دانشگاه تهران.
منشی، ابوالمعالی نصرالله (1374). کلیله و دمنه، تصحیح محمد روشن، تهران: اشرفی.
موریسن، جرج و دیگران (1380). تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز، ترجمة یعقوب آژند، تهران: گستره.
مولوی، جلال‌‌الدین محمد ‌‌بن محمد (1378). مثنوی معنوی، تصحیح ناهید فرشادمهر، تهران: محمد.
مولوی، جلال‌‌الدین محمد ‌‌بن محمد (1379). مکتوبات و مجالس ‌‌سبعه، با مقدمة جواد سلماسی‌‌زاده، تهران: اقبال.
مولوی، جلال‌‌الدین محمد‌‌ بن محمد (1386). فیه ‌‌ما فیه، تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر، تهران: زوار.
میرصادقی، جمال (1366). ادبیات داستانی: قصه، داستان کوتاه، رمان، تهران: شفا.
نخشبی، ضیاء‌‌ (1912). حکایت معصوم‌‌شاه، شمارة ثبت در کتاب‌خانة آستان قدس رضوی: 20526، کلکته: ]بی‌‌نا[.
نخشبی، ضیاء‌‌الدین (1369). سلک ‌‌السلوک، تصحیح غلامعلی آریا، تهران: زوار.
نخشبی، ضیاء‌‌الدین (1372). طوطی‌‌نامه، تصحیح فتح‌‌الله مجتبایی و غلامعلی آریا، تهران: منوچهری.
نزل‌‌آبادی، محمد (1382). مثنوی جمال و جلال، تصحیح شکوفه قبادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نظام تبریزی (شامی)، علی ‌‌بن محمد (1381). بلوهر و ببوذسف، تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1388). چهار مقاله و تعلیقات، تصحیح محمد معین، تهران: صدای معاصر.
نظامی گنجوی، نظام‌‌الدین الیاس (1387). خمسة نظامی (بر اساس چاپ آکادمی علوم آذربایجان)، تهران: هرمس.
نعری، عماد بن محمد (1352). طوطی‌‌نامه: جواهر الاسمار، تصحیح شمس‌‌الدین آل‌‌ احمد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم ‌‌بن منصور بن خلف (1340). قصص‌‌ الانبیا، به اهتمام حبیب یغمائی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نیشابوری، رضی‌‌الدین ابوجعفر محمد (1341). مکارم اخلاق (در دو رساله در اخلاق)، تصحیح محمد‌‌تقی دانش‌‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
واعظ‌‌ کاشفی سبزواری، حسین (1336). انوار سهیلی، تهران: امیرکبیر.
واعظ‌‌ کاشفی سبزواری، حسین (1358). اخلاق محسنی، تهران: کتاب‌خانة علمیة حامدی.
وراوینی، سعدالدین (1376). مرزبان‌‌نامه، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
هزار حکایت صوفیان (1389). تصحیح حامد خاتمی‌‌پور، تهران: سخن.
هفت کشور و سفرهای ابن ‌‌تراب (1386). تصحیح ایرج افشار و مهران افشاری، تهران: چشمه.
همایون‌‌فرخ، رکن‌‌الدین (1370). تاریخ هشت هزار سال شعر ایرانی، تهران: علمی.
همایی، جلال ]بی‌‌تا[. تاریخ ادبیات ایران، مشتمل بر تاریخ ادبیات ایران از ازمنة قدیم تاریخی تا حملة مغول، ج 1 و 2، تهران: فروغی.
همدانی، محمد بن محمود (1375). عجایب‌‌نامه، تهران: مرکز.
 
Nells, William (1997). Frame works: Narrative Levels and Embedded Narrrative, New York: Peter Lang.
Prince, Gerald (2003). Dictionary of Narratology, Revised version, University of Nebraska Press: Lincoln and London.