بررسی تطبیقی اصول روایت در تاریخ بیهقی و تاریخ بلعمی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ‏ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

تاریخ بلعمی (از تاریخ‏‏های عمومی عالم) و تاریخ بیهقی (از تاریخ‏‏های خصوصی دورة غزنویان) از شاه‌کارهای تاریخی و ادبی ایران‏‏زمین به ‏شمار می‌روند. به‏ ‏‏رغم پژوهش‏‏های فراوانی که دربارۀ آن‏‏ها انجام شده، از دید تطبیقی و از ابعاد مختلف تاریخی و ادبی، نظیر سبک و اسلوب تاریخ‏‏پردازی، اصول روایت، و زبان، تا کنون کم‏تر بدان‏ها توجه شده است. این دو اثر، که از برجسته‏ترین نمایندگان دورة نخستین تاریخ‏‏نگاری و از آثار مهم سبک نثر مرسل و بینابین ادبیات منثور ایران‏اند، به سبب برخی تجانس‏‏های انکار‏‏ناپذیر، از جمله کاربرد آگاهانه یا ناآگاهانۀ اصول روایت و داستان‏‏پردازی، ظرفیت مطالعۀ تطبیقی را دارند. پژوهش حاضر بر آن ‏‏است تا با مطالعه و بررسی ویژگی‏‏های روایی و داستانی تاریخ بلعمی و تاریخ بیهقی از جمله زاویۀ دید، شخصیت‏‏پردازی، صحنه‏‏پردازی، لحن، و فضا، برخی شباهت‏‏ها و تفاوت‏‏های این دو شاه‌کار را از این حیث به‏ دست دهد. نتایج این پژوهش نشان می‏‏دهد که تنوع زاویۀ دید در تاریخ بیهقی بیش از تاریخ بلعمی است. در تاریخ بیهقی به شخصیت‏‏ها بیش از کنش‏‏ها و حوادث پرداخته شده و این اثرْ تاریخی شخصیت‏‏محور به ‏شمار می‏‏آید، اما تاریخ بلعمی بیش‏تر تاریخِ کنش‏‏محور است. بیهقی در صحنه‏‏پردازی موفق‏‏تر از بلعمی است. هم‌چنین، عناصر لحن، فضا، و رنگ در تاریخ بیهقی پرداخته‏‏تر و ماهرانه‏‏تر از تاریخ بلعمی است و مجموعۀ این عوامل باعث جذابیت بیش‏تر آن شده‏ ‏است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Narrative in Tārīkh-e Bayhaqī and Tārīkh-e Bal'ami

نویسندگان [English]

  • Ali-Hassan Sohrabnejad 1
  • Abdol-Samad Haghnazar 2
چکیده [English]

Tārīkh-e Bayhaqī and Tārīkh-e Bal'ami are considered two masterpieces of Persian history. However despite many studies done on the two books, no comprehensive study is done from the perspectives of comparative, historical and literary criticism on aspects such as narrating history style and language. Nonetheless, these two books are proper examples for comparative studies as they principles of narrative and storytelling are traceable in them. The present study is to study the characteristics of narrative and fictional aspects of the two texts including perspective, character, tone and atmosphere in order to show some of the similarities and differences between the two masterpieces. Some of the results of this study indicate that the diversity of perspective in Tārīkh-e Bayhaqī is more than Tārīkh-e Bal'ami. In Beihaghi's text the focus is more on characters than on action while Bal'ami's text is more action-oriented. Beihaghi is more successful in stage-setting than Bal'ami, as well as in elements of tone and atmosphere. These factors make the former text more vivid and so more attractive to the reader.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Tārīkh-e Bayhaqī
  • Tārīkh-e Bal'ami
  • Principles of Narrative
  • Perspective
  • character

مراجع

آذرمینا، محمدتقی (1377). «تطوّر زبان متون تاریخی از ترجمۀ تاریخ طبری تا تاریخ جهانگشا»، رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران.
آذرمینا، محمدتقی (1382). «مقایسۀ بهره‏‏گیری از آیات قرآنی در تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، و تاریخ جهانگشا»، در: خلاصة مقاله‏‏های نخستین همایش قرآن و ادب فارسی در سبک خراسانی و بینابین، دانشگاه اراک.
آلوت، میریام (1380). رمان به روایت رمان‏‏نویسان، ترجمۀ علی‌محمد حق‏‏شناس، تهران: مرکز.
بی‏‏نیاز، فتح‌الله (1387). درآمدی بر داستان‏‏نویسی و روایت‏‏شناسی، تهران: افراز.
بیهقی، ابوالفضل (1388). تاریخ بیهقی، تصحیح محمدجعفر یاحقی و مهدی سیّدی، ج 1، تهران: سخن.
تولان، مایکل جی (1383). درآمدی نقادانه - ـ زبان‏‏شناختی بر روایت، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
جهاندیده، سینا (1379). متن در غیاب استعاره، رشت: چوبک.
جهاندیده، سینا (1382). «بیهقی و ساختار روایت»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش 70.
خلخالی، نادر (1378). «بررسی جنبه‏‏های روایی و داستانی در تاریخ بیهقی»، پایان‏‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.
دادخواه تهرانی، مهدی (1383). «تحلیل زبان روایت در تاریخ بیهقی»، پایان‏‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
رضی، احمد (1383). «داستان‏‏وارگی تاریخ بیهقی»، نامۀ فرهنگستان، دورة 6ششم، ش 3، شمارة پیاپی 23.
رضی، احمد (1387). بیهقی‏‏پژوهی در ایران، رشت: حق‏‏شناس.
سینگر، لیندا (1374). خلق شخصیت‏‏های ماندگار، ترجمۀ عباس اکبری، تهران: مرکز گسترش سینمایی مستند و تجربی.
طبری، محمد بن جریر (1380). تاریخ‏‏نامۀ طبری، گردانیدۀ منسوب به بلعمی، دورۀ 5 جلدی، با تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران: سروش.
طبری، محمد بن جریر (1386). تاریخ بلعمی، ترجمۀ ابوعلی بلعمی، تصحیح ملک‏‏الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
مارتین، والاس (1386). نظریه‏‏های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.
محاطی، سیداحمد (1382). «سنجش محتوایی تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی»، پایان‏‏نامة کارشناسی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرشدلو، جواد (1388). «تاریخ‏‏نامۀ بلعمی و تاریخ طبری»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 133.
مستور، مصطفی (1387). مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
میرصادقی، جمال (1385). عناصر داستان، تهران: سخن.
میرصادقی، جمال (1386). ادبیات داستانی (قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان)، تهران: سخن.
والدمن، مریلین رابینسون (1375). زمانه، زندگی، و کارنامۀ بیهقی، ترجمۀ منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران: نشر تاریخ ایران.
یوسفی، هادی (1381). «بررسی تطبیقی تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی از دیدگاه ادبی»، پایان‏‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
یونسی، ابراهیم (1384). هنر داستان‏‏نویسی، تهران: نگاه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار