عروس مهاجر تثبیت هویت ‌‌فرهنگی «خود» در سرزمین میزبان از طریق فرایند دیگری‌‌سازی در منظومۀ خسرو ‌‌و‌‌ شیرین نظامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی، دانشگاه هنر تهران

چکیده

در این مقاله، داستان خسرو ‌‌و ‌‌شیرین نظامی با استفاده از فرضیه‌‌های مطالعات ‌‌پسااستعماری و نشانه‌‌شناسیِ ‌‌فرهنگی ارزیابی می‌شود. حضور شیرین در جایگاه یک مهاجر زن در سرزمین مدائن و خواستة دوگانة فرهنگ میزبان از او برای همانند‌‌ی با این فرهنگ، رعایت تفاوت با آن از یک‌‌سو، و تعصب و تأکید شیرین برای حفظ و اجرای رمزگان‌‌های فرهنگی سرزمین «خود» از سوی ‌‌دیگر، وضعیت شیرین را دچار چالش‌‌های فراوان کرده بود. در این مقاله سازوکار فرهنگ مرکز در سرزمین میزبان، برای به‌حاشیه‌‌‌راندن شیرین، و فرایند «دیگری‌‌سازی» به‌مثابه راهکار مقاومتی شیرین برای حفظ هویت ‌‌فرهنگی «خود» در سرزمین میزبان بررسی می‌شود و نقش جنسیت در موفقیت این فرایند نشان ‌‌داده می‌شود.
پژوهش در پایان به این نتیجه می‌رسد که فرهنگ مرکز در سرزمین میزبان تلاش می‌‌کند شیرین را در جایگاه یک «دیگری» خطرناک، که قصد بر‌‌هم‌‌زدن نظم تثبیت‌‌شدۀ فرهنگ غالب را دارد، به‌حاشیه براند. بنابراین، وضعیت شیرین در سرزمین میزبان، زمینه را برای شکل‌‌گیری فرایند دیگری‌‌سازی از سوی او در ارتباط با افراد سرزمین میزبان، به‌مثابه اقدامی مقاومتی و ضد هژمونیک، برای تثبیت هویت فرهنگی «خود» فراهم کرد.
دیگری‌‌های شیرین در این منظومه در دو دستۀ بزرگِ «دیگری‌‌های دور» و «دیگری‌‌های نزدیک» قرار می‌‌‌‌گیرند. جالب این‌که «دیگری‌‌های جنسیتی» شیرین در سرزمین میزبان، یعنی مردان، در زیر‌‌مجموعۀ «دیگری‌‌های نزدیک»، و «خودی‌‌های جنسیتی» او، یعنی زنان، در زیرمجموعۀ «دیگری‌‌های دور» جای می‌‌گیرند و شیرین در برابر دو گروه راهکارهای متفاوتی در پیش می‌‌گیرد.
منظومۀ خسرو و شیرین با این خوانش می‌‌تواند منعکس‌‌کنندهء صدای به‌حاشیه‌‌رانده‌شده‌‌ای باشد که در مقابل صدا و فرهنگ غالب کشور میزبان به دنبال خود می‌‌‌‌گردد؛ صدایی که در کشمکش عشق و هویت، با سربلندی، هویت فرهنگی خود را از زیرِ دست و پای فرهنگ مرکز بیرون می‌‌کشد و به آن اعتلا و شکوه می‌‌بخشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Stabilizing Ones' Own Cultural Identity in the Host Country through the Process of Othering in Nezami Ganjavi's Khosrow and Shirin

نویسندگان [English]

  • Azam Baramaki 1
  • Farzan Sojudi 2
چکیده [English]

In this article, the story of Khosrow and Shirin is evaluated using assumptions of postcolonial studies and cultural semiotics. Shirin's presence in place of a female immigrant in Ctesiphon with its dual demand for allegiance with the host country's culture on the one hand and Shirin's emphasis on maintaining and codifying her home-country's culture on the other hand, stucks her in a challenging situation. In this paper, the mechanisms of center culture in the host country, for marginalizing Shirin, and the process of “othering” as her resistance strategy to maintain the cultural identity of “herself” in the host country is analyzed and the role of gender in the success of this process is shown.
The results show that the host country's culture tries to marginalize Shirin as a dangerous "other" who seeks out to disrupt the established dominant culture order. Therefore her situation in the host country, sets the stage for the process of othering by her, as an act of resistance, considered as an anti-hegemonic act in order to stabilize her own cultural identity.
Shirin's “othering” are divided in to two categories of “distanct others: and close others”. Interestingly Shirin's “gender others” or “men” in the host country's land, are under the category of “close others” and “gender in-groups” or women are under the category of “distant others”. Thus she takes two different approaches towards each.
By such reading Khosrow and Shirin can be a reflection of the marginalized voices which manage to survive in the dominant center culture. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural identity
  • immigration
  • self other
  • hegemony
  • Khosrow and Shirin
دورانت، ویل و آریل دورانت (1385). تفسیرهای زندگی، ترجمة ابراهیم مشعری، تهران: نیلوفر.
روح‌الامینی، محمود (1372). زمینة فرهنگ‌شناسی، تهران: عطار.
سجودی، فرزان (1388). نشانه‌شناسی: نظریه و عمل، تهران: علم.
شاهمیری، آزاده (1389). نظریه و نقد پسااستعماری، زیر نظر فرزان سجودی، تهران: علم.
فکوهی، ناصر (1389). همسازی و تعارض در هویت و قومیت، تهران: گل‌آذین.
کین، سم (1375). گابریل مارسل: پدید‌آورندگان کلام جدید، ترجمة مصطفی ملکیان، تهران: گروس.
گل‌محمدی، احمد (1384). «گفتمان‌های هویت‌ساز در عصر جهانی‌شدن (رابطة قدرت ـ مقاومت در بازسازی هویت ملی)»، مجموعه‌مقالات همایش هویت ملی و جهانی‌شدن، به کوشش اکبر عباس‌زاده و مهدی عباسی، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
لیونگبرگ، کریستینا (1390). «مواجهه با دیگری فرهنگی: رویکردهای نشانه‌شناختی به تعامل بینافرهنگی»، نشانه‌شناسی فرهنگی، ترجمة تینا امراللهی، به کوشش فرزان سجودی، تهران: علم.
لوتمان، یوری و بی. ای. اوسپنسکی (1390). «در باب ساز و کار نشانه‌شناختی فرهنگ»، نشانه‌شناسی فرهنگ، ترجمة فرزان سجودی، تهران: علم.
نظامی گنجوی (1372). کلیات نظامی گنجوی، مطابق نسخة تصحیح‌شدة وحید دستگردی، تهران: نگاه.