بررسی مفهوم تعارض و انواع آن در فن جواب در شعر فارسی از آغاز تا قرن ششم1

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

مقالة حاضر به منظور بررسی دقیق‌‌ فن جواب، که به معنای سرودن شعری با وزن، قافیه، و محتوای کلی مشترک با شعری از شاعری دیگر است و با انگیزة همسری یا برتری‌‌جویی سروده شده است، به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شد. با توجه به این‌که این دو انگیزه مبنای تعارض در معنی ناسازگاری و اختلاف نظر بین دو فرد (شاعر) است، با تمرکز بر اشعار چاپی فارسی از آغاز تا قرن ششم به ارائة تعریف این فن و بیان شرایط جواب‌‌گویی و بررسی انواع جدی و غیرجدی (نقیضه) آن پرداخته شد. هم‌چنین پس از بررسی علل و انگیزه‌‌های تعارضی جواب و معارضه‌طلبی در شعر نشان داده شد که این فن همواره یکی از روش‌‌هایی بوده است که شعرا با آن نقد و نظر خود را دربارة شعر خود و اشعار دیگران ابراز می‌‌کرده‌‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Conceptual Study of Conflicts and Its Kinds in Technical Response in Persian Poetry from the Beginning to the Sixth Century

نویسندگان [English]

  • Yadollah Bahmani Motlaq 1
  • Marzieh Maleki 2
چکیده [English]

In order to obtain an exact study of the technical response, which means writing a poem with rhyming weight and overall content similar to another poem in response to its poet, with the objective of validating him as a peer or expressing superiority, this paper tries to present a descriptive–analytical approach. Given that the abovementioned impulses are the basis of conflict and disagreement between the two poets, by focusing on Persian poetry published from the start until the sixth centuries, we have tried to define the terms of accountability and review the serious and non-serious expression techniques (parody) and also investigate the reasons for conflict and conflict-seeking questions in poetry. In addition, it has been shown that these techniques have always been one of the critical ways in which poets express their opinions about other poets and their poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conflict
  • contested
  • answer
  • convinced
ابن منقذ، اسامه (بی‌‌تا). البدیع فی نقد الشعر، به تحقیق احمد احمد بدوی و حامد عبدالمجید و مراجعه ابراهیم مصطفی، بی‌‌جا: الاداره العامه للثقافه.
ادیب صابر، شهاب‌‌الدین صابر بن اسماعیل (1334). دیوان ادیب صابر، گردآورنده و مصحح علی قویم، تهران: کلاله خاور.
اشرف غزنوی، اشرف‌‌الدین سیدحسن بن محمد (1328). دیوان سیدحسن غزنوی ملقب به اشرف، به تصحیح تقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
انوری، اوحدالدین محمد (1337). دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، طهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، 8 ج، تهران: سخن.
انوشه، حسن (1375). دانش‌نامة ادب فارسی، 7 ج، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جمال‌‌الدین عبدالرزاق اصفهانی، محمد (1391). دیوان جمال‌‌الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، تصحیح حسن وحید دستگردی، ویرایش و بازبینی سیدوحید سمنانی، تهران: سنایی.
خاقانی شروانی، افضل‌‌الدین بدیل (1373). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
داد، سیما (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
دولتشاه سمرقندی (1382). تذکرة الشعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
رشیدالدین وطواط (1339). دیوان رشیدالدین وطواط، با مقدمه، مقابله، و تصحیح سعید نفیسی، تهران: بارانی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). نقد ادبی، 2 ج، تهران: امیرکبیر.
زیپولی، ریکاردو (1374). «فن جواب‌گویی و تتبع در شعر فارسی»، نامة فرهنگستان، ترجمة مصطفی ذاکری، ش 2.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود (1363). دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سوزنی سمرقندی، شمس‌‌الدین محمد (1338). دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، تصحیح و مقدمه از ناصرالدین شاه حسینی، تهران: امیرکبیر.
الشایب، احمد (1946). تاریخ النقائض فی الشعر العربی، قاهره: النهضة المصریه.
شمس قیس، شمس الدین محمد (بی‌‌تا). المعجم فی معاییر الاشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دانشگاه تهران.
صدری ‌‌افشار، غلامحسین، نسرین حکمی و نسترن حکمی (1375). فرهنگ فارسی امروز، ویرایش دوم، تهران: کلمه.
عثمان مختاری، ابوالمفاخر سراج‌الدین ابوعمر (1341). دیوان عثمان مختاری، به اهتمام جلال‌‌الدین همایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1368). الهی‌نامة عطار، تصحیح و مقدمة هلموت ریتر، تهران: توس.
عوفی، محمد (1389). لباب الالباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران: پیامبر.
مؤتمن، زین‌العابدین (1364). شعر و ادب فارسی، تهران: زرین.
محجوب، محمدجعفر (1345). سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی.
مسعود سعد سلمان (1362). دیوان مسعود سعد سلمان، تصحیح رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
معزی نیشابوری، ابوعبدالله محمد (1318). دیوان امیر معزی، تصحیح عباس اقبال، تهران: اسلامیه.
نوایی، عبدالحسین (1325). «انوری و فتوحی شاعر»، یادگار، ش 19.
نیکوبخت، ناصر (1380). هجو در شعر فارسی: نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید، تهران: دانشگاه تهران.
همایی، جلال‌‌الدین (1363). فنون بلاغت و صناعت ادبی، تهران: توس.