بی‌نظمی زمانی در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

منظومۀ خسرو و شیرین نظامی، پس از مخزن­الاسرار سروده شده و در واقع دومین منظومۀ نظامی است. این منظومه، یکی از منظومه­های فاخر ادب فارسی است که بعد از نظامی، شاعران زیادی به نظیره­گویی و استقبال آن روی آوردند. بررسی عنصر زمان روایی در این اثر و نشان دادن چگونگی بهرۀ نظامی از آن در خلق داستان، می­تواند روشنگر مباحث زیادی باشد و تفاوت او را در چگونگی روایت داستان با شاعران پس از او روشن و مبرهن سازد. در این پژوهش، به بررسی یکی از شاخصه­های زمان روایی، یعنی زمان­پریشی در خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است. بر اساس داده­های این پژوهش، آشکار می­شود که نظامی، با انواع زمان­پریشی (گذشته­نگر و آینده­نگر) نظام خطی روایت را شکسته و هر تمهید زمانی برای او در حکم مقدّمه­ای است برای کش­دارتر کردن روایت. بسامد گذشته­نگرهای مکرّر بسیار زیاد است و همین یکی از دلایل اطناب این منظومه است و اغراضی مانند: تأکید بر کنش انجام پذیرفته، تعلیل وقایع داستان، هنرنمایی نظامی در بیان چندبارۀ موضوع و... را در بر می­گیرند. بسامد زیاد گذشته­نگرها نسبت به آینده­نگرها نیز تعلیق خواننده در داستان را رقم می­زنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
چکیده [English]

.

اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
بامشکی، سمیرا (1391). روایت­شناسی داستان­های مثنوی. تهران: هرمس.
برتنس، یوهانس ویلم (1383). مبانی نظریه‌ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران، ماهی.  
بردول، دیوید (1385). روایت در فیلم داستانی (ج1). ترجمۀ سید علاءالدین طباطبایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات بنیاد سینمایی فارابی.
بیات، حسین و عسگرعسگری حسنکلو (1393). زمان و روایت در رمان شب هول. تهران: نشریۀ زبان و ادبیات فارسی شمارۀ 77. صص 61-39.
تودورف، تزوتان (1382). بوطیقای ساختارگرا. ترجمۀ­ محمد نبوی. چاپ دوم، تهران: آگه.
توکّلی، حمیدرضا (1391). از اشارت­های دریا؛ بوطیقای روایت در مثنوی. تهران: مروارید.
تولان، مایکل جی (1383). درآمدی نقادانه و زبان شناختی بر روایت. ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
حرّی، ابوالفضل (1387). درآمدی بر رویکرد روایت­شناختی به داستان روایی با نگاهی به رمان آیینه­های دردار هوشنگ گلشیری. تبریز: پژوهش­های زبان­های خارجی شمارۀ مسلسل 208، صص 78-53.
راغب، محمد (1388). پژوهشی در تاریخ بیهقی بر بنیاد دانش روایت­شناسی. رسالۀ دکتری دانشگاه تهران.
ریمون- کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر. 
فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره
لوته، یاکوب (1386). مقدّمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمۀ امید نیک فرجام، تهران: نشر مینوی خرد.
میرزایی، محمد سعید و فاطمه صالحی­نیا (1394). تحلیل روایی عنصر زمان در حکایتی از مثنوی محیط اعظم بیدل دهلوی. شمارۀ 22. صص 134- 107.
نظامی گنجه­ای (1389).  خسرو و شیرین. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی و به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
Prince, gerard,(2003), a dictionary of narratology, revised edition, university of Nebraska press, Lincoln & London
Genette, Gerard. (1980). Narrative Discourse. Trans. Jane E.lewin. Ithaca: Cornell University Press.