شرح احوال و ارزشهای ادبی ماتمکده بیدل قزوینی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور مرکز قزوین

چکیده

ماتمکده بیدل قزوینی از جمله مقتل های مهم (به اعتبار دقت در استنادات و تأثیرگذاری بر روی آثار پس از خود) و کم نظیر (از حیث ادبیّت و بلاغت) تاریخ ادب فارسی است. مولاقربان ‌ابن‌ رمضان ‌بادشتی ‌قزوینی رودباری متخلص به بیدل (شاعر و مرثیه‌پرداز سده سیزدهم هجری، زنده به سال 1267 ق) در حدود 1248 ق اقدام به تألیف مقتلی به نظم (در قوالب گوناگون) و نثر (مسجّع) نموده و طی آن، احوال و جریانات حماسه عاشورای سال 61 هجری را مستند به بیش از ده منبع تاریخی و روایی به تصویر کشیده است. در این پژوهش به ترجمه حال بیدل و مسایل کلی ماتمکده او و نیز روش تصحیح و توضیح اثر اشاره گردیده است، سپس برخی از ویژگیها و ارزشهای ادبی کتاب از جمله آنچه به نظم، نثر، بلاغت، سبک و تأثیرها و تأثرها برمی‌گردد، به میان آمده و نهایتاً با ذکر نمونه‌هایی، به نقد محتوایی –  ساختاری کتاب پرداخته شده است.   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
چکیده [English]

.

- قرآن کریم
- آل داود، سید علی (1389) سفینه مراثی و نوحه ها، چاپ اول، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات عاشورا.
- احمدی بیرجندی، احمد (1374) اشک خون (مناقب و مراثی حضرت سیدالشهداء)، چاپ چهارم، تهران، انتشارات اسوه.
- افشار، ایرج، محمدتقی دانش پژوه و علی نقی منزوی (1347) فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج 15، چاپ اول،  تهران، چاپخانه مجلس.
- باریک بین، محمدکریم (1390) فهرست نسخه های خطی کتابخانه امام صادق (ع) قزوین، جلد دوم، چاپ اول،  قزوین، انتشارات حوزه علمیه قزوین.
- بلوکباشی، علی (1383) تعزیه خوانی، حدیث قدسی مصائب در نمایش آیینی، چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
- بهار، محمدتقی (1375) سبک شناسی، چاپ هشتم، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
- تنکابنی، میرزا محمد (بی‌تا) قصص العلما، بی جا، انتشارات علمیه اسلامیه.
- چلکووسکی، پیتر. جی (1384) تعزیه، آیین و نمایش در ایران، ترجمه داود حاتمی، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) با همکاری شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- حافظ(1377) دیوان غزلیات، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، به کوشش و با توضیحات خلیل خطیب رهبر، چاپ بیست و دوم، تهران، انتشارات صفی علیشاه.
- حسینی جوهری، عباس (1375) خزائن الاشعار (کلیات هفت جلدی)، چاپ دوم،  قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران.
- خزائل، حسن (1384) فرهنگ ادبیات جهان، ج 4، چاپ اول، تهران، نشر کلبه.
- خطیبی، حسین(1375) فن نثر در ادب پارسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات زوار.
- خیام پور، ع. (1372) فرهنگ سخنوران (دوره دو جلدی)، چاپ اول،  تهران، انتشارات طلایه.
- خیری، سیدمحمود (1370) فرهنگ سخنوران و سرایندگان قزوین (تذکره الشعرای قزوین)، به کوشش نقی افشاری، چاپ اول، قزوین، انتشارات طه.
- درایتی، مصطفی (1389) فهرست واره دست نوشتهای ایران، ج 5، چاپ اول، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- دیوان بیگی شیرازی، سیداحمد(1365) حدیقه الشعراء، تصحیح عبدالحسین نوایی، چاپ اول، بی جا، انتشارات زرین.
- رسولی محلاتی، سید هاشم(1388) زندگانی امام حسین (ع)، چاپ چهاردهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- سامانی، عمان (1382) دیوان (گنجینه الاسرار، معراج نامه، قصاید، غزلیات)، چاپ اول، تهران، انتشارات فراروی.
- سبزواری، حاجی ملا هادی(اسرار)  (1375) دیوان (مطلع الانوار)، با مقدمه استاد علی فلسفی، به کوشش علی کرمی، چاپ اول، تهران، انتشارات تالار کتاب.
- سعدی (1388) کلیات اشعار، تصحیح محمد علی فروغی، به کوشش فضل الله دوروش ، چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات نگاه.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376) تازیانه های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی)، چاپ دوم، تهران، آگه.
- شمیسا، سیروس (1374) آشنایی با عروض و قافیه، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات بدیهه با همکاری انتشارات فردوسی.
- شمیسا، سیروس (1378) انواع ادبی، چاپ ششم،  تهران، انتشارات فردوس.
- شمیسا، سیروس (1374) بیان، چاپ پنجم، تهران، انتشارات فردوس و نشر اندیشه.
- شمیسا، سیروس (1383) نگاهی تازه به بدیع (ویرایش سوم)،  چاپ اول، تهران، نشر میترا.
- شهیدی، عنایت الله (1380) پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا پایان دوره قاجار در تهران، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی با همکاری کمیسیون ملّی یونسکو در ایران.
- صاحبکاری، ذبیح الله (1379) سیری در مرثیه عاشورایی، چاپ اول، مشهد، موسسه پژوهش و مطالعات عاشورا.
- صالحی راد دربندسری، حسن (1380) مجالس تعزیه، چاپ اول، تهران، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش).
- صفا، ذبیح الله (1378) تاریخ ادبیات ایران، تلخیص محمد ترابی، چاپ اول، تهران، انتشارات فردوس.
- الطهرانی، علامه شیخ آقابزرگ (1403 هـ.ق / 1983 م) الذریعه الی تصانیف الشیعه، قسم الاول من الجزء التاسع، الطبعه الثالثه، بیروت، دار الاضواء.
- فدایی مازندرانی (1377) دیوان ، مقدمه تصحیح و تعلیقات: فریدون اکبری شلدره ای، چاپ اول،  قم، انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه.
- فرغانی، سیف (1341) دیوان ، تصحیح دکتر ذبیح الله صفا، تهران، بی جا.
- فروغی بسطامی (1368) دیوان، با مقدمه استاد سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران، انتشارات جاویدان.
- فرهنگ جغرافیایی قزوین (1378) جلد 26، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- فکرت، محمد آصف (1369) فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، چاپ اول، مشهد، نشر آستان قدس.
- قمی شیخ عباس (1382) کلیات مفاتیح الجنان، تصحیح و ترجمه: سید محمدحسین سجاد، چاپ سوم، اصفهان، انتشارات و عرضه محصولات فرهنگی ثامن الائمه (ع).
- گلریز، سید محمدعلی (1368) مینودر یا باب الجنه (شرح حال و آثار رجال و دانشمندان قزوین)، جلد دوم، چاپ اول،  قزوین، انتشارات طه.
- مایل هروی، نجیب (1380) تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مشار، خان بابا  (1353) فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج 4، چاپ اول،  تهران، چاپخانه ارژنگ.
- مولوی، مولانا جلال‌الدین محمد (1378) کلیات شمس تبریزی، مطابق با نسخه تصحیح شده استاد بدیع الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران، نشر پیمان.
- مولوی، مولانا جلال‌الدین محمد (1377) مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، به کوشش مهدی آذر یزدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات پژوهش.
- ناطقی، علی اوسط و رمضانعلی انتظاری (1386)  فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ج 2، چاپ اول،  تهران، چاپخانه موسسه بوستان کتاب.
- وحیدیان کامیار، تقی (1383) بدیع از نگاه زیبایی شناسی، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
- ورجاوند، پرویز (1374) سرزمین قزوین، چاپ دوم، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی: راستی نو.
- هدایت، رضاقلی خان (1385) ریاض العارفین، تصحیح ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، چاپ اول،  تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هدایت، رضاقلی خان (1382) مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، چاپ دوم، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
- یان ریپکا و همکاران (1381) تاریخ ادبیات ایران (از دوران باستان تا قاجاریه)، ترجمه عیسی شهابی، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.