توصیف و تحلیل مضمون قربانی در اشعار بیدل

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

قربانی مضمون مشترک اسطوره، دین، عرفان و ادبیات است. این عمل آیینی همواره در جوامع انسانی به منظور قرب و نزدیکی خدا/ خدایان و یا جلوگیری از خشم او/ آنان صورت می­گرفته است. در برخی ایام و نزد برخی ملل، گاهی انسان­ها قربانی می­شدند و شگفت آنکه گاهی خود قربانی با رغبت به این کار تن می­داد. قربانی انسانی با آمدن ادیان الهی از میان رفت، امّا این مضمون در دامن عرفان اسلامی به­گونه­ای بدیع بازتولید شد. بیدل دهلوی شاعر مسلمان هندی گرچه به عارف بودن شهرت نیافته، اما نوعی بینش عرفانی در اشعارش به چشم می­خورد. وی شکلی خاص از مضمون قربانی را در اشعارش پرورانده، امّا این موضوع تاکنون در شعر و اندیشه­ی او مورد بررسی قرار نگرفته است. نویسندگان مقاله­ی حاضر در اشعار بیدل به بررسی این مسأله، استخراج و طبقه­بندی شواهد و تحلیل آنها پرداخته­اند. نتایج تحقیق نشان می­دهد که بیدل، از قربانی و ملزوماتش 53 بار بهره گرفته و در این میان، چشم قربانی و کیفیات خاص آن، بیشترین بسامد را در اشعار او داشته است. در حوزه­ی مضامین، بیدل سه ویژگی حیرت، اخلاص و یکرنگی، و تسلیم و رضا را در قربانی (عموماً در چشم قربانی) برجسته­تر و چشمگیرتر دیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
چکیده [English]

.

- قرآن مجید
- آقایی میبدی، احمد (1390). «فطری بودن قربانی و راز انحرافات آن در ادیان ابتدایی»، معرفت ادیان، سال دوم، ش 2، صص 142 ـ 117.
- ابن اثیر، عزالدین (1370هـ ش). تاریخ کامل، ترجمه­ی محمّدحسین روحانی، چ اوّل، ج 2، تهران: انتشارات اساطیر.
- ابونصر سراج طوسی (1386). ترجمه­ی اللمع فی التصوف، تصحیح قدرت الله خیاطیان و محمود خورسندی، سمنان: نشر دانشگاه سمنان.
- الیاده، میرچا (1383). اسطوره، رویا، راز، ترجمه­ی رؤیا منجّم، چ دوم، ویرایش جدید، تهران: فکر روز.
- اوستا (1371). ترجمه­ی جلیل دوستخواه، تهران: توس.
- ایمانی، محمد رسول (1389). «مروری بر دو دیدگاه در مورد ذبیح ابراهیم در سنت اسلامی»، پژوهشنامه­ی معرفت ادیان، سال اول، ش 2، صص 21 ـ 5.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر (1381). کلیات دیوان مولانا بیدل دهلوی، تصحیح خال محمّد خسته و خلیل الله خلیلی، با اهتمام حسین آهی، چ چهارم، تهران: فروغی.
- تبریزی، شرف الدین حسین بن الفتی (1377). رشف الحاظ فی کشف الفاظ (فرهنگ نمادهای عرفانی در زبان فارسی)، تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
- دشتی رحمت­آبادی، غلامرضا (1365). «آیین قربانی در میان اقوام وملل پیشین»، مشکوة، ش 10، صص 139ـ 122.
- دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- دورانت، ویل و آریل دورانت (1373). تاریخ تمدّن، چ سوم، ج 4 (عصر ایمان)، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
- رادفر، ابوالقاسم و هیوا حسن پور (1392). «چراغ­های مرده»، کهن نامه­ی ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره اول، بهار 1392، صص 27-11.
- سجادی، سید جعفر (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ پنجم، تهران: طهوری
- سجادی، سید ضیاءالدین (1388). مقدمه­ای بر مبانی عرفان و تصوف، چ پانزدهم، تهران: سمت.
- شایگان، داریوش (1362). ادیان و مکتب­های فلسفی هند، ج اول، چ سوم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- شیشه­گر، آرمان (1388). «جایگاه نذورات و پیشکش قربانی»، مجله­ی مطالعات باستان شناسی، ش 2، صص 48ـ 39.
- صنعتی، محمد حسن (1377). «قربانی ایران باستان (نگاهی به داستان رستم وسهراب در شاهنامه)»، کیهان فرهنگی، ش 144، صص43ـ 39.
- عبدالواحد وافی، علی (1339). «قربانی یا عبادت سرخ»، مجله­ی مجموعه­ی حکمت، دوره چهارم، ش 49، صص 35ـ 33.
- عدلی، محمدرضا (1387). «مفهوم قربانی در (یجنه/یسنه) در هند و ایران باستان»، پژوهشنامه­ی ادیان، سال دوم، ش 4، صص 135 ـ 101.
- فراهانی، حسن (1380). «قربانی در ادیان»، مجله­ی معرفت، ش 51، صص87 ـ 76.
- فریزر، جمیز جرج (1382). شاخه­ی زرین، ترجمه­ی کاظم فیروزمند، تهران: انتشارات آگاه.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1383). رساله­ی قشیریه، ترجمه­ی ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، چ هشتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید (1379). ترجمه­ی فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران: اساطیر.
- گوهرین، سید صادق (1368). شرح اصطلاحات تصوف، جلد 4، تهران: زوار.
- لاجوردی، فاطمه و مینا بهاری (1389). «مفهوم قربانی در دیدگاه سه تن از محققان سده­های 19 و 20 میلادی (هربرت اسپنسر، ادوارد تایلور، جیمز جورج فریزر)»، پژوهشنامه­ی ادیان، سال چهارم، ش 7، صص 156ـ137.
- لسان، حسین (1355). «قربانی از روزگار کهن تا امروز (2)»، هنر و مردم، ش 167، صص 70ـ 60.
- مختاریان، بهار (1379). «میرنوروزی»، مجله­ی ایران­شناسی، سال دوازدهم، ش 45، صص 117ـ110.
- مصطفوی، علی اصغر (1369). اسطوره­ی قربانی، با دستیاری آناهیتا مصطفوی، تهران: بامداد.
- نعمت طاووسی، مریم (1386). «بازجست اجزای آیین­های سیاوشی»، مجله­ی مطالعات ایرانی، سال ششم، ش 12، صص 195ـ 181.
- نوّابی، مریم (1389). «هئومه و سومه در اندیشه­ی هندوان و ایرانیان باستان»، پژوهشنامه­ی ادیان، سال چهارم، ش 8، 144ـ 125.
- نهج البلاغه (1386). ترجمه­ی سیّد جعفر شهیدی، چ 27، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- هال، النور. ج. (1384). چین باستان، مترجم مهدی حقیقت خواه، چ سوم، ققنوس.
- هنوی، ال. دبلیو (1378). «قربانی و جشن در منظومه­­های منوچهری»، ترجمه­ی افسانه منفرد، فرهنگ، چ دوم، ش 16، صص 280 ـ 261.
- هینلز، جان راسل (1383). شناخت اساطیر ایران، مترجم باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
- یثربی، یحیی (1370). فلسفه­ی عرفان (تحلیلی از اصول و مبانی مسائل عرفان)، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.