استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
چکیده
در تراژدی رستم و اسفندیار، دو بیت آمده که نقش بسیار کلیدی و ساختاری در فهم داستان مورد نظر دارد. از آن‌جا که داستان یادشده، به طور مستقل یکی از شاه‌کارهای ادبیات فارسی به شمار می‌رود و یکی از شاخصه‌های شاه‌کاری آن به تجلی و حضور قطب‌های روبارو یا متقابل وابسته است؛ دو بیت مورد نظر، با چنین بافت و ساختاری، پیوندی معنادار و تنگاتنگ دارد. با جست و جویی که در میان کتاب‌ها، مقاله‌ها و جستارهای شاه‌نامه‌پژوهان صورت گرفت، هیچ کدام از آن‌ها تا کنون، چنان که باید به مفهوم تقابل طاووس و مار در آن دو بیت یاد شده، اشاره نکرده‌اند. در این مقاله، ضمن تفسیر دو بیت مورد نظر، کوشش شده است تا رابطه‌ی علیت بیت‌های یادشده با کلیت داستان از یک سو و از سویی دیگر خوانش مفهوم تقابلی با نظرداشت ساختار تقابل‌ها در نظریه‌پردازی جدید، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
ژ، ویو (۱۳۸۲)، اساطیر مصر، ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، انتشارات کاروان، چ یکم.
ژیران. دلاپورت. لاکوئه (۱۳۸۹)، اساطیر آشور و بابل، ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، انتشارات قطره، چ یکم.
سرکاراتی، بهمن (۱۳۷۸)، سایه‌های شکارشده، تهران، انتشارات قطره، چ یکم.
سرکاراتی، بهمن (۱۳۸۵)، سلاح مخصوص پهلوان،..، تهران، انتشارات طهوری، چ نخست.
اسدی توسی، علی بن احمد (۱۳۸۹)، گرشاسپ‌نامه، به کوشش حبیب یغمایی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، چ دوم.
سعیدی مدنی، سید محسن (۱۳۸۸)، «مقایسه‌ی نظام طبقاتی کاست از دیدگاه ریگ‌ودا و شاه‌نامه»، مجله‌ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره‌ی ۴۶، از برگ ۱۶۱ تا ۱۸۶.
سلطانی‌نژاد، فره‌مند بروجنی و ژوله؛ آرزو، حمید و تورج (۱۳۹۳)، «تجلی نمادها در قالی ارمنی‌باف»، مجله‌ی نگره، شماره‌ی ۳۰، از برگ ۴۶ تا ۶۲.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (۱۳۶۲)، دیوان، به اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات کتاب‌خانه‌ی سنایی، چ سوم.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک (۱۳۹۲)، عقل سرخ، به کوشش تقی پورنام‌داریان، تهران، انتشارات سخن، چ سوم.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک (۱۳۵۵)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربُن، انتشارات انجمن شاهنشاهی فلسفه‌ی ایران، تهران، چ یکم
شاه‌وردی، زهره؛ نکویی، نیلوفر (۱۳۸۲)، «فقر آهن یا pica در دوران حاملگی»، مجله‌ی پژوهنده، شماره‌ی 21، از برگ ۵۱ تا ۵۶.
شایگان، داریوش (۱۳۴۶)، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نخست.
شوالیه، ژان و گربران، آلن (۱۳۷۸)، فرهنگ نمادها: ..، پنج مجلد، ترجمه‌ی سودابه فضایلی، تهران، انتشارات جیحون، چ یکم.
صفا، ذبیح الله (۱۳۶۷)، تاریخ ادبیات در ایران (هشت مجلد)، تهران، انتشارات فردوسی، چ هشتم.
عطار، فریدالدین محمد به ابراهیم نیشابوری (۱۳۸۴)، منطق‌الطیر، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات سخن، ویرایش دوم.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (۱۳۷۶)، داستان داستان‌ها، تهران، انتشارات آثار، چ ششم.
فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۶)، شاه‌نامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، هشت دفتر، تهران، انتشارات مرکز دایرت‌المعارف بزرگ اسلامی، چ یکم.
فروغی، محمدعلی (۱۳۹۰)، سیر حکمت در اروپا، تهران، انتشارات زوار، چ هفتم.
کووِرجی کویاجی، جهانگیر (۱۳۸۰)، بنیادهای اسطوره و حماسه‌ی ایران، گزارش و ویرایش از جلیل دوست‌خواه، تهران، انتشارات آگه، چ یکم.
مجتهدی، کریم (۱۳۵۵)، «دیالکتیک در فلسفه‌ی هگل»، ضمیمه‌ی مجله‌ی دانش‌کده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره‌ی ۲، از برگ ۹۶ تا ۱۰۸.
مختاریان، بهار (۱۳۹۳)، «ببر بیان و جامه‌ی بوری آناهیتا»، مجله‌ی جستارهای ادبی، شماره‌ی ۱۸۷، از برگ ۱۲۳ تا ۱۴۴.
مزداپور، کتایون (۱۳۷۱)، افسانه‌ی پری در هزار و یک شب، انتشارات روشن‌گران، تهران، چ یکم.
مزداپور، کتایون (۱۳۸۷)، «مار جادو و زیبایی پروانه»، مجله‌ی فرهنگ مردم، شماره‌ی ۲۷ تا ۲۸، از ص ۲۰۴ تا ۲۲۰.
مس‌کوب، شاه‌رخ (۱۳۷۱)، چند گفتار در فرهنگ ایران، تهران، انتشارات کارگاه نقش، چ یکم.
مس‌کوب، شاه‌رخ (۱۳۷۰)، «بخت و کار پهلوان در آزمون هفت‌خان»، مجله‌ی ایران‌نامه، شماره‌ی ۳۷، از ص ۲۴ تا ۵۱.
اقتداری، احمد (۱۳۷۵)، آثار شهرهای باستانی سواحل خلیج فارس و دریای عمان، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و انتشارات روایت، چ دوم.
منزوی، علی‌نقی (۱۳۵۴)، «سیمرغ و سیمرغ»، مجله‌ی کاوه، مونیخ، شماره‌ی ۵۷، از ص ۲۶ تا ۳۶.
مولوی، جلال‌الدین (۱۳۶۳)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.ا.نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ یکم.
ناهوکو تاوارتانی (۱۳۸۳)، «سمبل مار در متون کلاسیک ادبیات فارسی»، مجله‌ی متن‌پژوهی، شماره‌ی ۲۱، از ص ۱۴۷ تا ۱۶۰.
نسفی، عزیزالدین (۱۳۴۱)، الانسان الکامل، با تصحیح و مقدمه‌ی فرانسوی ماریژان موله، تهران، انیستیتوی ایران و فرانسه، چ یکم.
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی سمرقندی (۱۳۶۹)، چهارمقاله، به اهتمام محمد معین، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ دهم.
ورمازن، مارتین (۱۳۸۷)، آیین میتراییسم، ترجمه‌ی بزرگ نادرزاد، تهران، انتشارات چشمه، چ هفتم.
هینز، والتر (۱۳۶۸)، «قوم‌های کهن، عیلام، دین، هنر و فرهنگ»، مجله‌ی چیستا، شماره‌ی ۶۶ و ۶۷، از برگ ۸۱۶ تا ۸۲۹.
یسنا (۱۳۳۷)، گزارش ابراهیم پورداوود، به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران، انتشارات انجمن ایران‌شناسی، چ یکم.
یشت‌ها (۱۳۵۷) گزارش ابراهیم پورداوود، به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ سوم.
اقتداری، احمد (1354)، «نشانه‌های پرستش تیر و ناهید ... در معبد سالبورگ»، مجله‌ی بررسی‌های تاریخی، شماره‌ی 60، از ص 11 تا 64.
اکبری مفاخر، آرش (۱۳۸۸)، «اهریمن‌پرستی زروانی و نمونه‌‌های بازمانده از آن ..»، مجله‌ی مطلعات ایرانی، شماره‌ی ۱۶، از ص ۸۹ تا ۱۱۲.
الیاده، میرچا (۱۳۷۲)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران، انتشارات سروش، ج سوم.
Hinnels j R Persian mythology London 1975
Sasanian Remains From Qasr-i Abu Nasr; Seals, Sealings, and Coins (Cambridge, Mass., 1973
Boyce, Mary (1983), "Āban", Encyclopædia Iranica 1, New York: Routledge & Kegan Paul, p. 58.
ابتدای صفحه