تشخُّص ادبی در دیدگاه ادیبان مسلمان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

4 استادیار زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مؤلفه‌های اصلی کام‌یابی و ماندگاری هر اثر ادبی «تشخّص» آن است. در نقد ادبی و بلاغت کهن اسلامی «تشخص ادبی»، به‌صورت مستقیم و متمرکز، مطالعه و بررسی نشده است؛ اما منتقدان و بلاغیان مسلمان همواره به این موضوع توجه داشته‌اند. مسئلة اساسی این پژوهش شناسایی نگرش ادیبان کهن به موضوع «تشخّص ادبی» است. این مقاله می‌کوشد، با روش کتاب‌خانه‌ای و با مراجعه به منابع اصیل و کهن نقد ادبی و بلاغت اسلامی، چیستی این مبحث را از ره‌گذر آرای پراکندة ادیبان مسلمان دریابد و آن را در قالبی منسجم ارائه و، بدین وسیله، تبیین کند. ازآن‌جاکه «تشخّص ادبی» در بلاغت اسلامی حاصل کارکرد هم‌گرای «صورت و معنای خاص» است، در پردازش این موضوع، مباحث بنیادینی چون معانی و صورت‌های خاص، تصرفِ تشخّص‌آفرین، و معانی و صورت‌های مشترک، به‌هم‌راه انواع و زیرمجموعه‌های آن‌ها، بررسی شده‌اند. این جستار کوشیده است کارآیی نقد ادبی کهن اسلامی را در این زمینه نشان دهد تا بتوان آثار ادبی کلاسیک را از دیدگاهی نقد کرد که خالقان این آثارْ خود بدان معتقد بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Literary Distinction in Standpoint of Muslim Literature Scholars

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
  • . . 4
1 .
2 .
4 .
چکیده [English]

‎“Distinction” is one of the main components for the success and ‎continuity of any literary work. “Literary distinction” has not been ‎studied directly and concentrated in Islamic rhetoric; but this topic was ‎always in the focus of Islamic critics and rhetoricians. The major problem ‎in this research is receiving the attitude of Muslim literature scholars ‎towards the topic of “literary distinction”. By relying on the original ‎references in literary criticism and Islamic rhetoric, this article intends to ‎find out the essence of this discussion from the standpoint of different ‎opinions of Muslim literature scholars. While the literary distinction is the ‎result of convergence function of “form and specific meaning” in the ‎Islamic rhetoric, the fundamental topics including specific meanings and ‎forms, discretion-creating domination, mutual meanings and forms, plus ‎their types and subtypes have been investigated.‎This essay tried to make up the effectiveness of Islamic literary criticism ‎in this field in order to criticize the classic literary works based on such a ‎standpoint that the creators of these words believed in

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary Distinction
  • Form
  • Meaning
  • Domination
  • Specific
  • General.‎

مراجع

آرزو، سراج‌الدین ‌علی بن حسام‌الدین (1352)، داد سخن، تصحیح محمد اکرم (اکرام)، پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آرزو، سراج‌الدین ‌علی بن حسام‌الدین (1381)، عطیة کبری، تصحیح سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
ابن ابی ‌الاصبع، عبدالعظیم ابن عبدالواحد (1963)، تحریر التحبیر فی صناعة الشعر و النثر، تحقیق حفنی محمد الشرق، قاهرة: لجنة احیاء التراث الاسلامی.
ابن‌اثیر، نصرالله بن محمد (1958)، ألاستدراک فی الرد علی رساله ابن‌الدهان المسماة بالمآخذ الکندیة من المعانی الطائیة، تحقیق محمد شرف حنفی، مصر: مکتبة الأنجلو المصریة.
ابن‌اثیر، نصرالله بن محمد (1956)، الجامع الکبیر، تحقیق مصطفی جواد، عراق: مطبعة المجمع العلمی.
ابن‌رشیق، حسن (2000)، العمدة، تحقیق نبوی عبدالواحد شعلان‏، قاهرة: مکتبة الخانجی.
ابن‌رشیق، حسن (1972)، قراضة‌الذهب فی نقد أشعار العرب، تحقیق بویحیی الشاذلی، تونس: شرکة التونسیة للتوزیع.
ابن‌طباطبا العلوی، محمد بن احمد (1982)، عیار الشعر، تحقیق عباس عبدالساتر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌مدبر، ابراهیم بن محمد (1931م)، الرسالة العذراء، تحقیق زکی مبارک، قاهرة: دار الکتب المصریة.
ابن‌منقذ، اسامه بن مرشد (1380 ق)، البدیع فی نقد الشعر، تحقیق احمد احمد بدوی، قاهرة: وزارة الثقافة.
اوحدی، مهرانگیز (1390)، تصویرهای نو در شعر کهن، تهران: دستان.
بدیعی، یوسف (2009)، الصبح المُنبی عن حیثیة المتنبی، تحقیق مصطفی السقا و محمد شتا، الطبعة الثالثة، قاهرة: دار المعارف.
بغدادی، عبدالقادر بن عمر (1418)، خزانة ‌الأدب و لب لباب لسان ‌العرب، تحقیق محمد نبیل طریفی، لبنان: بیروت.
بیهقی، علی بن زید (1317)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: بنگاه دانش.
تاج حلاوی، علی‌ بن محمد (1341)، دقایق ‌الشعر، تصحیح سیدمحمدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1416)، کتاب المطول؛ و بهامشة و حاشیة السید میرشریف، قم: مکتبة الداوری.
ثعالبی، عبدالملک ابن محمد (1994)، خاص الخاص، شرح و علّق علیه مأمون ابن محیی‌الدین الجنان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
جاحظ، عمرو ابن بحر (2002)، رسائل الجاحظ؛ الرسائل الأدبیه، تحقیق علی ابوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال‏.
جاحظ، عمرو ابن بحر (2003)، الحیوان، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیة.
جام هروی، سیف (ق 8)، جامع‌الصنایع و الاوزان، نسخة خطی شمارة 3728، تهران: کتاب‌خانة مرکزی دانشگاه تهران.
جرجانی، عبدالقاهر ابن عبدالرحمن (2001)، أسرار البلاغة فی علم البیان، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
جرجانی، عبدالقاهر ابن عبدالرحمن (2004)، دلائل الإعجاز فی علم المعانی، تحقیق محمود محمد شاکر، قاهرة: مکتبة الخانجی.
جرجانی، علی ابن عبدالعزیز (2006)، الوساطة بین المتنبی و خصومه، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: المکتبة العصریة.
حاتمی، محمد ابن حسن (1965)، الرسالة الموضحة فی ذکر سرقات‌المتنبی و ساقط شعره، تحقیق محمد یوسف نجم، بیروت: داربیروت للطباعة و النشر.
حصری، إبراهیم بن علی (1993)، زهر الآداب و ثمر الألباب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
رادویانی، محمد ابن عمر (1362)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر.
رشید وطواط، محمد ابن محمد (1362)، حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال، تهران: طهوری.
روحی، اصغرعلی (1928)، دبیر عجم، لاهور: مطبع غلام‌احمد چاپ‌.
شبلی نعمانی، محمد (1362)، شعر العجم، ترجمة سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387)، «تکامل یک تصویر»، بخارا، ش 68 و 69.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
شمس قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به‌تصحیح محمد ابن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد مدرس رضوی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: علم.
شمیسا، سیروس (1393)، نقد ادبی، تهران: میترا.
صدیق حسن‌خان، محمد صدیق ابن حسن (1296 ق)، غصن البان المورق لمحسنات البیان، قسطنطنیة: مطبعة الجوائب.
صولی، محمد ابن یحیی (1980)، اخبار ابی‌تمام، حققه خلیل محمود عساکر، بیروت: دار الآفاق الحدیثة.
صهبایی دهلوی، مولوی امام بخش (1278 ق)، قول فیصل، کانپورهند: مطبع نظامی.
عباس، احسان (1983)، تاریخ نقد الادبی عند العرب، بیروت: دار الثقافة.
عسکری، حسن ابن عبدالله (1998)، الصناعتین، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: مکتبة عنصریة.
فتوحی، محمود ( 1385)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
قرطاجنی، حازم ابن محمد (1986)، منهاج البلغاء وسراج الأدباء، تحقیق محمد الحبیب ابن الخوجه، بیروت: دار الغرب.
قلقشندی، احمد ابن علی (1922)، صبح الاعشی فی کتابة الانشاء، قاهرة: دار الکتب المصریة.
مرزبانی، محمد ابن عمران (1981)، الموشّح، تحقیق علی محمد البحاوی، قاهرة: نهضة مصر.
هالیدی، مایکل و حسن، رقیه (1393)، زبان، بافت، و متن، ترجمة مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
همدانی، عبدالرحمن ابن عیسی (1885)، الألفاظ الکتابیة، تصحیح احد الاباء الیسوعیین مدرس البیان فی کلیة القدیس یوسف، بیروت: مطبعة الاباء الیسوعیین.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار