باید و نبایدهای اخلاق فردی و اجتماعی در مخزن‌الاسرار ( با رویکرد تاریخ اجتماعی)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکدة زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی- پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

ادبیات، بویژه در ژانر تعلیمی، از جمله ابزارهای تجویز هنجارهای اخلاقی است. نقل حکایت در این ژانر یکی از بهترین شگردها برای اثبات حقانیتِ خوی مورد نظر محسوب می‌شود؛ زیرا حکایت‌ها یا از زیست روزمرة مردمان اقتباس می‌شوند و نتیجه‌ای عینی و مشهود دارند و یا برای اقناع مخاطب در فضایی باورپذیر برساخته می‌شوند. در هردوحالت و کاملاً فارغ از اینکه کاراکترهای حکایتِ منقول، انسان باشند یا جانوارانی با نقش‌های نمادین، دو نکتة مبرهن را می‌توان از خلال این حکایت‌ها دریافت: نخست اینکه خُلقِ تشویق یا نهی‌شده در حکایت، مورد نظر و تاییدِ پدیدآورنده است؛ دوم اینکه خُلق مورد تقبیح، مبتلابه مردمان زمانة پدیدآورندة متن، و خُلق مورد تشویق، فراموش‌شدة مردمان آن زمانه بوده است که شاعر یا نویسنده برای نهی یا تشویق آن، احساس نیاز کرده است. در این پژوهش، خلق و خوی شخصیت‌ها در تمامیِ بیست حکایت مخزن‌الاسرار نظامی با آمارهای دقیق، احصا و با روش توصیفی-تبیینی مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد بخش عمدة خلقیات این حکایت‌ها (11 حکایت) به تبیین خلقی رابطة مردم با زیستشان در جهان غیرمادی، پس از آن (7 حکایت) به تبیین رابطة مردم با حکومت،  و فقط دو حکایت به تبیین رابطة مردم با یکدیگر ناظر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Prescription mood in tales of Makhzan-al-Asrar

نویسندگان [English]

  • Maryam Sharifnasab 1
  • rana jahandideh 2
1 Assistant Professor of Language and Literature Research Institute, Institute of Humanities and Cultural Studies
2 Master of Persian Literature Student - Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Didactic literature is one of the means of prescribing moral norms. The tale is one of the best ways to prescribe approved morals; Because the tales are taken from people's lives or are made to convince the audience. It does not matter if the characters are human beings or animals with symbolic roles; However, two clear points can be understood from them: First, the proposed ethics is endorsed by the author (And from there, one can find out what kind of moral tastes have been made by the author and his audience); Secondly, the ethics of interest in that period have not been thriving (Accordingly, the mood of the people of that time can be guessed.) In this research, the mood of the characters of all 20 stories of the book, Makhzan al-Asrar , Descriptive-explanatory method has been investigated. The study shows that a large part of these tales are related to explaining how people behave in a non-material world. After that, in the stories, the relationship between the people and the government is explained and lastly, people's relationship has been investigated

کلیدواژه‌ها [English]

  • Makhzan-al-Asrar
  • mood
  • People
  • Government
  • Religion
- انزابی‌نژاد، رضا (1369). «جامعه‌شناسی شعر نظامی». جستارهای ادبی. ش 88 و 89. صص 127-148
-جمعی از نویسندگان(1395). دانشنامه جهان اسلام؛ زیر نظر غلامعلی حداد عادل. ج 22. چ 1. تهران: دانشنامه جهان اسلام
-چلبی، مسعود (1381). بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران. چ 1. تهران: صادق
-راوندی، مرتضی (1354). تاریخ اجتماعی ایران. ج 2. چ 2. تهران: امیرکبیر
-رضوی، سیدابوالفضل و شهرام رهنما حسن‌وند (1396). «چیستی و خاستگاه و علل برآمدن تاریخ اجتماعی». تاریخ اسلام. ش69. صص 59 تا 84.
-روح‌الامینی، محمود (1375). نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادب فارسی. چ 2. تهران: نشر آگه
-ریو، جان مارشال (1395). انگیرش و هیجان. ترجمه یحیی سیدمحمدی. چ 21. تهران: ویرایش
-زمانی، مریم (1394). «سرچشمه‌های اندیشه در منظومه‌های اخلاقی فارسی». پژوهش‌های اخلاقی. ش19. صص73-94
-زرینکوب، عبدالحسین (1389). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. چ هشتم. تهران: سخن.
-سادوک، بنجامین و ویرجینیا سادوک و پدرو روئیز (1395). خلاصة روانپزشکی کاپلان و سادوک. ترجمة مهدی گنجی. چ 2. تهران: ساوالان
-سمیعیان، امیر (1391). آذربایجان در زمان سلجوقیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار
-شیری، قهرمان (1389). «ابهام‌گویی سیاسی در منظومه‌های نظامی». مطالعات و تحقیقات ادبی. ش 10. صص95-134
-صفا، ذبیح الله (1352). تاریخ ادبیات در ایران. ج 2. چ 6. تهران: ابن سینا
-فراستخواه، مقصود (1394). ما ایرانیان؛ زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی. چ 6. تهران: نشر نی
-فلاحی، کیومرث (1390). رفتارشناسی ایرانیان: درآمدی بر شناخت روحیات، فرهنگ و رفتار مردمان ایران. تهران: مهکامه
-گرث، هانس و سی.رایت میلز (1380). منش فرد و ساختار اجتماعی. ترجمة اکبر افسری، تهران: آگاه
-محرمی، رامین و اعظم سروری (1392). «هویت انسان در پنج گنج نظامی». متن‌شناسی ادب فارسی. ش17. صص 29-44  
-مک دونالد، م.و (1371). «دیدگاه‌های اجتماعی و مذهبی نظامی گنجوی». ترجمة روح‌انگیز کراچی. فرهنگ. ش10، صص 431-438
-موسی‌پور، ابراهیم (1386). «تاریخ اجتماعی: رویکردهای نوین به مطالعات تاریخی». تاریخ و تمدن اسلامی. ش6. صص 141 تا 185
-میرسپاسی، علی (1388). اخلاق در حوزة عمومی: تأملاتی در باب ارزش‌ها و نهادهای دموکراتیک. تهران: نشر ثالث 
-نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1391). مخزن‌الاسرار. تصحیح بهروز ثروتیان. چ 2. تهران: امیرکبیر
-وافی ثانی، مریم و محمدجعفر یاحقی و شریف‌اف خدایی (1395). «تداوم اندیشه‌های ایرانشهری در مخزن‌الاسرار نظامی». جستارهای ادبی. ش 192. صص79-106