بررسی، تحلیل و نقد طبقه‌بندی استعاره در آثار بلاغی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

پس از شکل‌گیری پایه‌های نخستینِ علوم بلاغی، در مرحلۀ بعد پژوهشگران این عرصه به طبقه‌بندی کرانه‌های مختلف این دانش پرداختند. استعاره از قلمروهای اولیه‌ای است که از آغاز پی‌ریزی بلاغت، همواره مورد اهتمام بلاغیون بوده است. هنگامی‌که گسترۀ بلاغت وارد مرحلۀ طبقه‌بندی گردید، طبعاً استعاره نیز از این قاعده مستثنا نبود. بررسی آثار بلاغی مختلف در حوزۀ بلاغت عربی و فارسی نشان می‌دهد طبقه بندی استعاره ادوار مختلفی را در دو قلمروی بلاغت عربی و فارسی پشت سر گذرانده است.پژوهش حاضر تطور طبقه‌بندی استعاره را در امهات آثار بلاغی عربی و فارسی از روزگار نخستین تا عصر حاضر بررسی کرده است. بر این اساس می‌توان برای طبقه‌بندی استعاره در آثار بلاغی عربی سه مرحله و در آثار بلاغی فارسی شش مرحله در نظر گرفت. حاصل پژوهش نشان می‌دهد طبقه‌بندی آثار فارسی از قرن یازدهم به‌صورت کامل متأثر از آثار سکاکی، خطیب قزوینی و تفتازانی بوده است، هرچند برخی آثار بلاغی نقدهای اندکی نیز بر این طبقه‌بندی‌های مذکور وارد کرده‌اند؛ اما در روزگار ما برخی آثار بلاغی ضمن نقد طبقه‌بندی مرسوم، سودمندی خاصی را بر آن مترتب ندیده‌اند و برخی با نقد این طبقه‌بندی‌ها، مواردی بر آن‌ها افزوده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review, Analysis and Critique of the Metaphor Classification in Rhetorical Works

نویسنده [English]

  • Ahmad Rezaee Jamkarani
Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Qom University
چکیده [English]

After the formation of the first foundations of the rhetorical sciences, at a later stage, researchers in this field classified the different boundaries of this knowledge. The metaphor is one of the first realms that has always been the subject for researchers in this field, since the beginning of this science. When the rhetoric entered the classification stage, naturally, metaphor was no exception to this rule. The study of various rhetorical works in Arabic and Persian rhetoric shows that the classification of metaphor has passed different periods in Arabic and Persian rhetoric. his research has examined the evolution of the metaphor classification in Arabic and Persian rhetorical works from the earliest to the present day. Accordingly, three stages can be considered for categorization of metaphors in Arabic rhetorical works and six stages in Persian rhetorical works. The result of the research shows that the classification of works of Persian from the eleventh century has been fully influenced by the works of Sakkaki, Khatib Qazvini and Taftazani. However, some of the rhetorical works have made criticism of these classifications. In our day, some of the rhetorical works, while criticizing these categories, have considered the past categories to be useless and some researchers while criticizing these classifications, have added new issues to them his research has examined the evolution of the metaphor classification in Arabic and Persian rhetorical works from the earliest to the present day. Accordingly, three stages can be considered for categorization of metaphors in Arabic rhetorical works and six stages in Persian rhetorical works. The result of the research shows that the classification of works of Persian from the eleventh century has been fully influenced by the works of Sakkaki, Khatib Qazvini and Taftazani. However, some of the rhetorical works have made criticism of these classifications. In our day, some of the rhetorical works, while criticizing these categories, have considered the past categories to be useless and some researchers while criticizing these classifications, have added new issues to them This research has examined the evolution of the metaphor classification in Arabic and Persian rhetorical works from the earliest to the present day. Accordingly, three stages can be considered for categorization of metaphors in Arabic rhetoric works and six stages in Persian rhetorical works. The result of the research shows that the classification of works of Persian from the eleventh century have been fully influenced by the works of Sakkaki, Khatib Qazvini and Taftazani. However, some of the rhetorical works have made criticism of these classifications. In our day, some of the rhetorical works, while criticizing these categories, have considered the past categories to be useless and some researchers while criticizing these classifications, have added new issues to them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metaphor
  • Classification
  • Rhetorical Works
  • Criticism and Analysis
-      ابن المعتز، عبدالله (۲۰۰۱) کتاب البدیع، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیة.
-      ابن جعفر، قدامه (۱۳۸۴) نقدالشعر، تصحیح بوریس بونیباکر، ترجمه دکتر ابوالقاسم سری، با نوشتاری از شوقی ضیف، آبادان: نشر پرسش.
-      ابن قتیبه، ابو محمد عبدالله بن مسلم (۱۹۷۳) تأویل مشکل القرآن، شرحه و نشر: حمد صقر، بی‌جا.
-      ابن مرشد، اسامه (۱۹۸۷) البدیع فی النقد الشعر، تحقیق: عبدالله علی مهنا، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
-      براتی، مرتضی (1386) طبقه بندی استعاره از دیدگاه جرجانی، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 84، صص 7-29.
-       تاج الحلاوی، علی بن محمد المشتهر (بی‌تا) دقایق الاشعار، به تصحیح و با حواشی و یادداشت‌های سید محمدکاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      تفتازانی، سعدالدین مسعودبن عمربن عبداللّه هروی (۱۳۷۵) مختصرالمعانی، شرح فارسی (کرانه‌ها) ج سوم، حسن عرفان، قم: هجرت.
-      تقوی، نصرالله (۱۳۱۷) هنجار گفتار، تهران: چاپخانه مجلس.
-      ثعلب، احمد ابن یحیی (۲۰۰۵) قواعد الشعر، تحقیق و شرح محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دارالجیل.
-      جاحظ، ابو عثمان عمر بن بحر (۱۹۲۳) البیان و التبیین، محققه و شارحه حسن السندویی، مصر: دارالمکتبه التجاریه.
-      جاحظ، ابو عثمان عمر بن بحر (۱۹۸۲) البلاغه عند الجاحظ، الجمهوریه العراق: منشورات وزاره الثقافه و الاعلام.
-      جرجانى، عبدالقاهر (۱۳۷۴) اسرارالبلاغه، ترجمه دکتر جلیل تجلیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      جرجانی، علی بن عبدالعزیز (۲۰۰۵) الوساطه بین المتنبی و خصومه، تحقیق و شرح: محمد ابوالفضل ابراهیم و علی‌محمد البحاوی. مکتبه العصریه: صیدا.
-       حسینی، امیر برهان‌الدین عطاالله محمود (۱۳۸۴) بدایع الصنایع، مقدمه و تصحیح رحیم مسلمان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
-      خطیب قزوینی، محمد عبدالرحمن بن عمر (۱۹۸۹) الایضاح فی علوم البلاغه، المکتبه التوفیقه.
-      خفاجی، ابن سنان (۲۰۱۰) سرالفصاحه، محقق ابراهیم شمس‌الدین، طبعه الاولی، بیروت: کتابه الناشرون.
-      رادویانى، محمد بن عمر (۱۳۶۲) ترجمان البلاغه، به تصحیح و اهتمام پرفسور احمد آتش، تهران: اساطیر.
-      رازى، شمس‌الدین محمد بن قیس (۱۳۷۳) المعجم فى معاییر اشعار العجم، به کوشش دکتر سیروس شمیسا، تهران: انتشارات فردوس.
-      رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد (۱۳۴۱) حقایق الحدائق، به تصحیح و با حواشی و یادداشت‌های سید محمدکاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      رجائی، محمد خلیل (۱۳۹۲) معالم البلاغه، در علم معانی، بیان، بدیع، شیراز: دانشگاه شیراز.
-      رضایی جمکرانی، احمد (۱۳۹۶) تشبیه (تطور، تحلیل و نقد) تهران: مروارید.
-      سکاکی، سراج‌الدین ابویعقوب یوسف بن ابی بکر بن محمد بن علی (۱۹۸۷) مفتاح العلوم، نعیم زرزور، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
-       شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۷۵) صور خیال، تهران: آگاه.
-      شمس العلماى گرکانى، حاج محمدحسین (۱۳۷۷) ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفرى، تبریز: انتشارات احرار.
-      شمیسا، سیروس (۱۳۹۳) بیان، ویراست چهارم، تهران: میترا.
-      صالح مازندرانی، محمدهادی بن محمد (۱۳۷۶) انوارالبلاغه، به کوشش محمدعلی غلامی نژاد، تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
-      فندرسکی، میرزا ابوطالب (۱۳۸۱) رسالۀ بیان بدیع، تحشیه سیده مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامى.
-      قدامة بن جعفر بن قدامة بن زیاد البغدادی، أبو الفرج (۱۳۰۲)، نقد الشعر، قسطنطنیه: مطبعة الجوائب.
-      قدامة بن جعفر بن قدامة بن زیاد البغدادی، أبو الفرج (۱۳۸۴)، نقد الشعر، الدکتور المنعم عبدالرحمن خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-      القیروانی، ابن علی بن حسن بن رشیق (۲۰۰۵) العمده، جزء الاول، قدم له و شهر صلاح‌الدین هدی عوده، مصر: دارالمکتب الهلال.
-      القیروانی، ابوعلی الحسن بن رشیق (۱۹۳۴) العمده فی النقد الشعر و تمحیصه، شرح و تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمیده، مطبعه حجازی بالقاهره.
-      گاوان، عمادالدین محمود (۱۳۸۱) مناظرالانشاء، تصحیح معصومه معدن کن، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی
-      ناشر، عبدالحسین (حسام العلماء آق اولی) (۱۳۱۵) دُرر الادب، انتشارات الهجرة.
-      هدایت، رضا قلی خان (۲۵۳۵) مدارج البلاغه، به اهتمام حسین معرفت، شیراز: کتاب‌فروشی معرفت.
-      همایى، جلال‌الدین (۱۳۷۰) معانى و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایى، تهران: مؤسسه نشر هما.
-      واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین (1369) بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته و گزاردۀ میر جلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.
-      وطواط، رشیدالدین (۱۳۶۲) حدائق السحر فى دقایق الشعر، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانى، تهران: کتابخانۀ طهورى و سنایى.
-      یارشاطر، احسان (۱۳۹۳) تاریخ ادبیات فارسی، جلد اول، مقدمه‌ای کلی بر ادبیات فارسی، به قلم گروهی از ایران شناسان، ویراستۀ یوهانس توماس پتِر دوبرَن، ترجمۀ دکتر مجدالدین کیوانی، تهران: انتشارات سخن.