تحوّل صنعت قلب نحوی در متون ایرانی باستان و میانۀ غربی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد رشتۀ فرهنگ و زبانهای باستانی ایران، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکترای رشتۀ فرهنگ و زبانهای باستانی ایران، دانشگاه تهران

چکیده

یکی از صنایع ادبی به­کار­رفته در متون ودایی، متون ایرانی باستان (کتیبه­های فارسی باستان، اوستای متقدّم و اوستای متأخّر) و متون ایرانی میانۀ غربی (متون زردشتی، مانوی و کتیبه­ها) صنعت ادبی قلب نحوی است. صنعت قلب نحوی، وارونه­سازی ساختارهای دستوری در عبارات یا بندهای پیاپی است. این صنعت را با صنعت طرد و عکس و نیز صنعت تشابه­الاطراف در بلاغت فارسی مقایسه کرده­اند. طرد و عکس یکی از نمونه­های قلب نحوی است. برخی از مثال­های تشابه­الاطراف می­توانند نمونۀ قلب نحوی به شمار آیند. صنعت قلب نحوی در ادبیّات ایرانی دوران باستان و میانه و نو (فارسی دری) استمرار و توالی داشته است. هر چند هیچ یک از اصطلاحات بدیع فارسی معادل دقیق آن نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evolution of Chiasmus in Ancient and west midlle Iranian texts

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Esmaeelpour 1
  • Hosein Mostafavi Kashani 2
1 Professor of Ancient Iranian Culture and Languages, Shahid Beheshti University
2 PhD student in the field of ancient Iranian culture and languages, University of Tehran
چکیده [English]

chiasmus is a literary figur that has been used in Vedic texts, Old Iranian texts (Old Persian Inscriptions, Old Avesta and Young Avesta), and West Middle Iranian texts (Zoroasterian and Manichaen texts and inscriptions). Chiasmus is a reversal of grammatical structures in successive phrases or clauses. chiasmus has been compared with "tard-o-aks" and "Tašāboh-olatrāf" or "tasbīq" in Persian literature. "tard-o-aks" is an example of Chiasmus. Some of examples of "Tašāboh-olatrāf" can be regarded as Chiasmus. Chiasmus has been continued in Iranaian literature in Old, middle and new age (=persian literature),  although there is not the exact equivalent for that in Persian rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "qalb-i-nahvī"
  • "chiasmus"
  • "tašāboh-ol-atrāf"
  • "tasbīq"
  • "tard-o-aks"
ابوالقاسمی، محسن (1374)، شعر در ایران پیش از اسلام، تهران : بنیاد اندیشۀ اسلامی.
اسماعیل­پور، ابوالقاسم (1386)،  سرودهای روشنایی، تهران : پژوهشگاه میراث فرهنگی و نشر اسطوره.
امریک، رونالد و ماریا ماتسوخ (1393)، تاریخ ادبیات فارسی، جلد هفدهم، پیوست یک : ادبیات ایران پیش از اسلام، ترجمۀ فارسی زیرِ نظرِ ژالۀ آموزگار، تهران : انتشارات سخن.
بویس، مری (1368)، «گوسان­های پارتی و سنت­هایِ خنیاگری در ایران»، ترجمۀ مهری شرفی، مجلّۀ چیستا، شمارۀ 66 و 67، صص 756-780.
بهار، مهرداد و ابوالقاسم اسماعیل­پور (1394)، ادبیات مانوی، تهران: نشر کارنامه.
تفضلی، احمد (1368)، تاریخ ادبیاتِ ایرانِ پیش از اسلام، تهران: انتشاراتِ سخن.
تفضلی، احمد (1397)، تصحیح و ترجمۀ سوتکرنسک و ورشت­مانسرنسک از دینکرد 9 (سنجش این دو نسک با متن­های اوستایی همراه با واژه­نامۀ پهلوی-فارسی)، به کوشش ژالۀ آموزگار یگانه، تهران :مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی).
داد، سیما (1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه­نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپائی، تطبیقی و توضیحی) ، تهران : انتشارات مروارید.
دادفر، ابوالقاسم (1368)، فرهنگ بلاغی-ادبی، تهران: انتشارات اطّلاعات.
رشیدالدّین وطواط (1362)، حدایق السّحر فی الدّقایق الشّعر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانۀ طهوری، کتابخانۀ سنایی.
سعادت، اسماعیل (1393)، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی (جلد پنجم)، تهران: فرهنگشتان زبان و ادب فارسی.
شمیسا، سیروس (1392)، بیان، تهران : نشر میترا.
_________ (1394)، معانی، تهران : نشر میترا.
_________ (1395)، نگاهی تازه به بدیع، تهران : نشر میترا.
ماهیار نوّابی، یحیی (1387)، یادگار زریران، تهران : انتشارات اساطیر.
محمّد بن عمر رادویانی (1949)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، اسلامبول.
مولایی، چنگیز (1382)، بررسی فروردین یشت، تبریز : انتشارات دانشگاه تبریز.
_________ (1392)، آبان یشت (سرود اوستایی در ستایش اردوی­سور اناهید)، تهران : مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی).
میرفخرایی، مهشید (1394)، دینکرد ششم، تهران : انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وامقی، ایرج (1378)، نوشته­های مانی و مانویان، تهران : پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
همایی، جلال­الدین (1386)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران : موسسۀ نشر هما.
منابع غیرفارسی :
Abrams, M.H. (2009), A Glossary of Literary Terms, Geoffrey Galt Harpham.
Asana, Jamasp (1897), Pahlavi texts, Bombay.
Boyce, M. (1952), “Some Parthian abecedarian hymns”, Bulletin of the school of Oriental and African studies (studies presented to Valdimir Minorsky by his colleagues and friends), university of London, Vol. 14, No. 3, pp.435-450.
………… (1954), The Manichean hymn-cycles in Parthian, London.
………… (1975), A reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Acta Iranica9, Tehran-liege.
Cuddon, J.A. (2013), A dictionary of literary terms and literary Theory, Wiley-blackwell.
Gershevich, Ilya (1967), The Avestan hymn to Mithra, Cambridge university press.
Gonda, J. (1959), Stylistic repetition in the Veda, Amsterdam : N.V. Noord.Hollandsche uitgevers maatschappij.
Humbach, Helmut (1991), The Gāthās of the Zoroasterian and the other old Avestan texts, Heidelberg.
Kent, Ronald G. (1953), Old Persian, American oriental society.
Shipley, Joseph T. (1953), Dictionary of world literature, Philosophical library, New York.
Tafazzoli, Ahmad (1972),  “Andarz ī Wehzād ī Farrox Pērōz containing a Pahlavi poem in praise of wisdom”, studia Iranica 1, tome 1, fascicule2, pp. 207-217.
Watkins, Calvert (1995), How to kill a dragon : aspects of Indo-European poetics, Oxford university press.
West, M.L. (2007), Indo-European poetry and Myth , Oxford university press.       
de Menasce, J.P. (1973), Le troisième livre du Dēnkart, Paris.