فانتزی شاه قهرمان ملی، قهرمان دینی: شیوه‌ای برای برقراری ارتباط با دربار در شعر مدیحه‌سرایان قرن پنجم و ششم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مطالعات خارجی توکیو

چکیده

اکثر قریب به اتفاق مدیحه‌پردازان قرن پنجم و ششم در توصیف ممدوح پیرو فانتزی شاه قهرمان ملی، قهرمان دینی هستند. این فانتزی که نتیجة تلاقی سمبلیک شخصیت‌های ملی و دینی علی‌الخصوص تلاقی سمبلیک شخصیت‌هایی چون رستم و حیدر (ع) است دست‌مایة توصیف ممدوح به انحا و طرق مختلف شده است. این جهانبینی ایده‌آلیستی که در ایران با شروع نهضت‌های ملی از جمله نهضت شعوبیه و همچنین با افزایش گرایش‌های شیعی شکل گرفت در مدیحه‌های شاعران قرن پنجم و ششم شالودة توصیف حالات شاه -که در گفتمان خلیفه‌اللّهی و ظل‌اللّهی مرکز امور و مرجع صدور بود- قرار گرفت و فانتزی مشترکی را در شعر مدحی پدید آورد. در این مقاله با در نظر داشتن روش نقد زمینة فانتزی که ابزاری کارآمد برای بررسی ارتباط‌های انسانی است و با تکیه بر بررسی محوریت و بسامد مضامین مشترک میان شاعران این عهد نشان می‌دهیم که اندیشه‌ها و رویکردهای مشترک شاعران قرن پنجم و ششم بر مدیحه‌های این دوران چه تأثیری داشته و چه زمینه‌های مشترکی را میان آنها ظاهر کرده است. چنین تحلیلی نشان می‌دهد که فانتزی مشترک شاعران این عصر چه شیوه‌های ارتباطی‌ای را پدید آورده و این شیوه‌های ارتباطی تحت تأثیر چه تلاقی‌ سمبلیکی هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fantasy of King, The National and Religious Hero: A Way to Address the Court in Poems of Panegyric Poets of Fifth and Sixth Century AH

نویسنده [English]

  • Mohammad Ahmadi
Instructor of Persian Language and Literature, Tokyo University of Foreign Studies
چکیده [English]

Almost all of the panegyric poets of the 5th and 6th century AH in their poetry follow the fantasy of king, the national and religious hero. This fantasy which is the result of symbolic convergence of national and religious characters especially characters like Rostam and Heidar in post-Islamic Iranian worldview has become one of the main approaches to communicate with the court and to depict and describe the king in certain ways. In Iran this idealistic worldview begins with the national movements like Shu'ubiyya movement and the rise of Shia orientations among Iranians and eventually it leads to a shared fantasy between poets about the king which then according to religious beliefs was considered as the shadow of God and caliph of God on earth. This paper base on fantasy-theme criticism and base on analysis of frequency and intensity of common motifs in the poems of this period argues that the fantasy of king, the national and religious hero has brought about similar communicative patterns among poets and has shaped the panegyric poetry in Iran in certain ways. This analysis will show what communicative approaches have been used to address the court base on the shared fantasy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • panegyric poetry
  • fifth and sixth century poets
  • rhetorical analysis
  • fantasy-theme criticism
  • symbolic convergence theory

مراجع

آیدنلو، سجاد (1387). مقدمة رستم‌نامه: داستان منظوم مسلمان شدن رستم به دست امام علی (ع) به انضمام معجزنامه مولای متقیان، تهران: میراث مکتوب. 
ابن عربی (1410) . رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن،جمع و تألیف محمود محمود الغراب، دمشق: مطبعه الحضر.
انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1363). فردوسی‌نامه، تهران: علمی.
انوری، اوحدالدین (1364). دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی. 
امیر معزی (1385).  کلیات دیوان امیر معزّی نیشابوری، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا قنبری، تهران: زوار.
بی‌نا (1387). رستم‌نامه: داستان منظوم مسلمان شدن رستم به دست امام علی (ع) به انضمام معجزنامة مولای متقیان، به کوشش سجاد آیدنلو، تهران: میراث مکتوب.     
بیهقی، ابوالفضل (1356). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
تهانوی، محمد بن علی (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تصحیح علی دحروج، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جرفادقانی، ابوالشرف ناصح (1374). ترجمة تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
جعفریان، رسول (1375). تاریخ تشیع در ایران، قم: انصاریان.
جوینى، علاءالدین عطاملک ( 1385 ). تاریخ جهانگشاى جوینى، تصحیح محمد قزوینى، تهران: دنیاى کتاب.
خاقانی شروانی (1385). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
دلیر، نیره (1394). بررسی سیر تطور کاربرد مفهوم «ظل الله»در دورة میانة تاریخ ایران براساسمنابعتاریخنویسیواندرزنامه‌ای، نشریة مطالعات تاریخ اسلام، سال هفتم، شمارة 26: 33- 52.
دهقانی، محمد (1381). شیر خدا و رستم دستان (جلوة انسان آرمانی در ادب فارسی و فرهنگ عامه)، مجلة زبان و ادب فارسی نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 185: 63- 72.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1346). اخبار الطوال، ترجمة صادق نشات، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ریپکا، یان (1381). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمة عیسی شهابی، تهران: علمی و فرهنگی.   
زرین‌کوب، عبدالحسین (1389). دو قرن سکوت، تهران: امیرکبیر.
سوزنی سمرقندی (1338). دیوران حکیم سوزنی سمرقندی، به تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
عتبى، ابى نصرمحمد بن عبد الجبار( 1424ق). تاریخ الیمینی ، تصحیح احسان ذنون الثامرى، بیروت: دارالطلیعه.
فرخی سیستانی (1363). دیوان فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایى، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مسعود سعد سلمان (1339). دیوان مسعود سعد سلمان، به تصحیح رشید یاسمی، تهران: پیروز.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسن (1378). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
نسوى، شهاب الدین محمد (1384). سیرت جلال الدین منکبرنى ، تصحیح مجتبى مینوى، تهران: علمى و فرهنگى.
وطواط، رشیدالدین (1338). نامه‌های رشیدالدین وطواط، تصحیح قاسم تویسرکانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 وطواط، رشیدالدین (1339). دیوان رشیدالدین وطواط، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانة بارانی.
Bormann, Ernest G. (1972). Fantasy and Rhetorical Vision: The Rhetorical Criticism of Social Reality. Quarterly Journal of Speech. 58. 396-407.
____. (1985), The Force of Fantasy: Restoring the American Dream. Carbondale: Southern Illinois University Press.
Foss. Sonja. (2009). Rhetorical Criticism: Exploration and Practice, Long Grove, IL: Waveland.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار