طبیب القلوب یکی از منابع ناشناختۀ عطار در تدوین تذکرة الاولیاء

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد

چکیده

تذکرة الاولیای عطار نیشابوری یکی از مهم‌ترین آثارِ صوفیانۀ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی است. عطار برای نگارش این کتاب، که شرح حال حدود یک‌صد ‌تن از اولیا و چهره‌های برجستۀ تصوف اسلامی است، از منابع گوناگونی بهره برده که هنوز برخی از این منابع برای ما ناشناخته باقی مانده است. پاره‌ای از این منابع به زبان عربی و برخی دیگر به زبان فارسی بوده است. شناخت مآخذ عطار در تدوین تذکرة الاولیاء، ما را با سرچشمه‌های فکری و اندیشگانی وی آشنا می‌سازد و زمینه را برای بررسی علمی‌تر و دقیق‌تر شخصیت و آثار او هموارتر خواهد کرد. یکی از منابع ناشناخته‌ای که عطار از آن برای تدوین تذکره الاولیاء بهره برده، کتابی است با عنوان طبیب‌القلوب که در سال 500 هجری- یعنی حدود یکصد و بیست سال پیش از مرگ عطار- به دست ابوالفتح محمد خزیمی فُراوی به زبان فارسی نوشته شده است. عطار در تذکرة الاولیای خود پاره‌ای از حکایات مربوط به صوفیان را از این کتاب نقل کرده است. برخی از این حکایات، عینا و با همان کلمات و عبارات فراوی نقل شده است. این نوشته می‌کوشد تا با معرفی و بررسی کتاب طبیب القلوب، بخشی از بهره‌گیری‌های عطار از این کتاب را نشان دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tabib al-Gholob One of the unknown sources of Attar in Tazkerat al-olya

نویسنده [English]

  • Mojtaba Mojarrad
Assistant Professor of Persian Language and Literature. University of Bojnord.
چکیده [English]

Attar Nishapori's Tazkerat al-Olya, is one of the most important works of Sufism in Persian language and culture. Attar has used various sources to write this book, which is a story about one hundred grandfathers and prominent figures of Islamic Sufism. Some of these resources were in Arabic and others were in Farsi and some of these sources yet remain unknown for researchers. Knowing the source of Attar in the compilation of Tazkerat al-Olya remarks will introduce us to the sources of his thoughts and his ideas and will pave the way for a more scientific and precise examination of his personality and effects. One of the unknown sources that Attar has used for the compilation of Tazkerat al-Olya is Tabib al-Gholob. This book was written in Persian by Abo al-Fath Mohammad ibn Mohamad ibn ali Khozaymi Foravi in the 1107 AD- about 130 years before died of Attar. Attar has narrated some of the Sufi anecdotes in his book .Some of these stories are quoted exactly and with the same words and phrases. This article tries to introduce and review the book of Tabib al-Gholob and show that part of the use of Attar from this book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attar
  • Tazkerat al-olya
  • Tabib al-Gholob
  • Khozaymi Foravi
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی(1992 م.). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن خلکان، شمس الدین احمد بن محمد(بی‌تا). وفیات الأعیان و انباء ابناء الزمان. تحقیق احسان عباس. بیروت: دارالفکر.
ابن کثیر، عماد الدین اسماعیل بن عمر(2004 م.). طبقات الشافعیه. تحقیق عبدالحفیظ منصور. بیروت: دارالمدار الاسلامی.
خزیمی فراوی، ابوالفتح محمد بن محمد بن علی(855 ق.). طبیب القلوب. دستنویس کتابخانه شهید علی پاشا به شماره 356. مورخ 855 قمری.
خزیمی فراوی، ابوالفتح محمد بن محمد بن علی(بی‌تا). طبیب القلوب. دستنویس کتابخانۀ نورعثمانیه به شمارۀ 957. بدون تاریخ کتابت و احتمالا مربوط به قرن نهم هجری.
خیامپور، عبدالرسول(1334 ش.). «چهل‌حدیث». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال7. شماره1: 141- 149.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد(1993 م.). تاریخ الإسلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی.
سُبکی، تاج الدین ابونصر عبدالوهاب بن علی(1976 م.). طبقات الشافعیة الکبری. تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو، محمود محمد الطناجی. قاهرة: دارإحیاء الکتب العربیة.
سمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد(1962 م.). الانساب. اعتنی بتصحیحه الشیخ عبدالرحمن بن یحیی المعلمی. حیدرآباد دکن: مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
صفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک(1991 ق.). الوافی بالوفیات. باعتناء هلموت ریتر. بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر.
عطار نیشابوری، فرید الدین محمد(1398 ش.). تذکرة الاولیاء. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
----------------------- (700 ق.). دستنویس شمارۀ 1110 تذکرة‌الاولیاء محفوظ در کتابخانۀ نافذپاشا ترکیه.
قزوینی رازی، عبدالجلیل(1358 ش.). کتاب النقض معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض. با مقدمه و تعلیق و مقابله و تصحیح سید جلال الدین ارموی معروف به محدث. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.