پیشنهادهایی برای سامان‌دهی تشتّت تعاریف استعاره و تقسیماتش در بلاغت فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

استعاره در بلاغت فارسی، صرف نظر از ابهام ذاتی‌‌اش، به سبب آمیزشی که با بلاغت اسلامی ـ عربی یافته و در پی‌ آن سرریزگاه انواع مباحث کلامی و دستوری نامتجانس شده، قرن‌هاست که دچار پیچیدگی گشته تا بدانجا که با همة اهتمامی که ادبای بلاغت در این مدتِ مدید کرده‌اند و اشارات راه‌گشا و البته عمدتاً محافظه‌کارانه‌ای که در مطاوی مطالب خود آورده‌اند، هنوز بخش‌هایی از مباحثش دچار مشکلات ریشه‌ای و دست کم برخی ابهامات ساختاری است. این وضع با باب‌شدن موضوعات بلاغت غربی، سخت‌تر شده، چنانکه موجب پریشانی و تداخل و تزاحم مسائل بیشتر گشته است. در این تحقیق، جسورانه سعی بلیغ نموده‌ایم تا بی‌هرگونه ادعای جامع‌نگرانه‌ای و با نگاهی صرفاً ادبی استعاره را بعنوان یکی از متفرّعات مجاز بررسی کنیم و در این راه با اتّکا به یکی از مبانی نظری نظریة فرمالیستی که از نظر ما قابل اعتمادترین و فایده‌مندترین روش برای کشف ادبیّت کلام است، استفاده بسیار نمودیم. غرض اصلی ما در تحقیق آن است که انواع حقیقی استعاره را بشناسیم و بشناسانیم تا مخاطب متن ادبی پارسی به واسطة آن با کمترین پریشانی و سرگشتگی‌ای، بتواند از عهدة تحلیل سادۀ بلاغی استعارات در حد امکان به سلامت بیرون آید . به بیان ساده‌تر، در این مقاله، پس از ذکر تشویش‌های مفهومی و ساختاری در باب استعاره و اقسامش در منابع درسی، در گام نخست بی آنکه ‌وارد مباحث فلسفی و ژرف‌ساخت فکری و تخییلی متن شویم، بر آن بخشی که زبان از صورت حقیقی خود خارج شده و وجه مجازی یافته، تمرکز کرده‌ایم و سپس به تحلیل ماهوی آن از منظر استعاری و غیر استعاری بودن و یا به عبارتی، تخییلِ تصویری و ادراکی پرداخته‌ایم و در ضمنِ آن، زواید و نیز نقایص آنها را بیان کرده، پیشنهادهای خود را در این راستا عرضه کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Suggestions for organizing metaphor definitions And its divisions in Persian rhetoric

نویسندگان [English]

  • saeid shafieioun 1
  • Vahid Mir Mohamadi 2
1 Departement of Persian Language and Literature university of isfahan
2 Master of Persian Language and Literature, University of Isfahan
چکیده [English]

 In this research, we have boldly attempted to examine in a holistic and purely literary way the metaphorical claim as one of the permissible variants, thereby relying on one of the theoretical foundations of the formalist theory which we consider to be the most reliable and useful method. Literature is the word, we used it a lot. The main purpose of our research is to identify and identify the true types of metaphors so that the target audience of Persian literary texts will be able to come out with the least rhetorical analysis of metaphors as safely as possible. Simply put, in this article, after addressing conceptual and structural concerns about metaphor and its variations in textbooks, we first begin without going into philosophical discussions and deep intellectual and imaginative texts, on the part where language is out of its true form. We have concentrated and virtualized, then analyzed the material from a metaphorical and non-metaphorical point of view, or a visual and perceptual imagination, and also expressed their advantages and disadvantages, and made suggestions in this regard. We have released.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pathology
  • Literature
  • Permission
  • Theory Metaphor
* قرآن کریم
ابن الأثیر، ضیاء‌الدین نصر‌الله بن محمد. (1420) المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر. المحقق: محمد محی‌الدین عبدالحمید. بیروت: المکتبة العصریة للطباعة والنشر.
ابودیب، کمال. (1394) صور خیال در نظریة جرجانی. ترجمة فرزان سجودی و فرهاد ساسانی. تهران: انتشارات علم.
اسفراینی، عصام‌الدّین. (ف.951ق) حقیقت و مجاز، مجلس: شمارۀ نسخه 1/6854. [نسخۀ خطی] تاریخ کتابت 1111هـ‌.ق.
آقا سردار، نجفقلی میرزا. (1362). درۀ نجفی، به تصحیح حسین آهی، بی‌جا: کتاب‌فروشی فروغی.
آقاحسینی، حسین و محبوبه همتیان. (1394) نگاهی تحلیلی به علم بیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها (سمت).
      آق‌اولی، عبدالحسین. (1373). درر الادب، تهران: هجرت.
آهنی، غلامحسین. (1360) معانی بیان، تهران: بنیاد قرآن.
بهار، محمدتقی. (1394) دیوان بهار. به اهتمام چهرزاد بهار. تهران: توس.
تاج الحلاوی، علی بن محمد. (بی‌تا). دقایق الشعر، به تصحیح محمدکاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
تقوی، سید نصراللّه. (1363). هنجار گفتار. اصفهان: انتشارات فرهنگسرای اصفهان.
الجاحظ، عمرو بن بحر. (1423) الحیوان .تحشیه محمد باسل عیون سود، بیروت: دار الکتب العلمبه
الجرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. (1992) دلائل الإعجاز. المحقق: محمود محمد شاکر. القاهرة: مطبعة المدنی، وجدة: دار المدنی.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1320) دیوان. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: چاپخانۀ مجلس.
حسینی، امیر سید برهان الدین عطاء اللّه بن محمود. (1384). بدایع الصنایع، به تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
خاقانی. (1374) دیوان خاقانی شروانی. به تصحیح ضیاء الدین سجادی. تهران: زوار.
دشت بیاضی، محمدکریم بن فصیح الدین. (قرن دهم هجری). بدایع الصنایع. مجلس: شمارۀ نسخه 53. [نسخۀ خطی] تألیف 964هـ.ق.
ذاکری، مصطفی. (1385) «تاریخچۀ علوم بلاغت». در مجلۀ آیین میراث. ش32. صص93تا109.
داد، سیما. (1375) فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‌نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی/اروپایی). تهران: انتشارات مروارید.
الرادویانی، عمر بن محمود. (1362). ترجمان البلاغه، به تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر.
رجایی، محمّدخلیل. (1353). معالم البلاغه، شیراز: دانشگاه پهلوی.
زلالی خوانساری. (1385) کلیّات زلالی خوانساری. به تصحیح سعید شفیعیون. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
السبکی، بهاء‌الدین أحمد بن علی. (2003) عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح. المحقق: الدکتور عبد الحمید هنداوی. بیروت: المکتبة العصریة للطباعة والنشر.
سیبویه، عمرو بن عثمان. (1988) کتاب سیبویه. المحقق: عبدالسلام محمد هارون. القاهرة: مکتبة الخانجی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1393 الف) صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
ـــــــــــــ‌ــــــــــــ. (1393 ب) موسیقی شعر. تهران: آگه.
ـــــــــــــ‌ــــــــــــ. (1391) رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
شفیعیون، سعید (1387) زلالی خوانساری و سبک هندی. تهران: سخن.
      شمس‌ العلماء گرکانی. (قریب)، محمّدحسین (1328ق). ابدع البدایع، تهران: بی‌نام.
شمیسا، سیروس. (1393) بیان و معانی. تهران: میترا.
ضیف، شوقی. (1383). تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمۀ محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
عمارتی مقدم، داوود. (1395) بلاغت از آتن تا مدینه. تهران: انتشارات هرمس.
فتوحی، محمود. (1388). «سبک شناسی ادبی» (سرشت سخن ادبی، برجستگی و شخصی‌سازی زبان). در مجلۀ زبان و ادب پارسی دانشگاه علامه (زبان و ادب سابق). ش41.
فشارکی، محمد. (1362) «محاسن الکلام مرغینانی». در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال بیست و پنجم. شمارۀ 1 و 2 و 3 و 4 پیاپی. صص 101تا104).
قندزی، محمود بن محمّد. (قرن نهم هجری). بلاغت قندزی. مجلس: شمارۀ نسخه 8820. [نسخۀ خطی] تألیف 821هـ.ق.
کاردگر، یحیی. (1388) فن بدیع در زبان فارسی. تهران: فراسخن.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1389). بیان (زیباشناسی سخن پارسی)، تهران: کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
مازندرانی، محمّدهادی بن محمّدصالح. (1376). انوار البلاغه، به کوشش محمدعلی غلامی‌نژاد، تهران: مکتوب قبله.
معصومی کله‌لو، امیرصالح. (1396). «مطالعۀ تطبیقی مجاز در زبان شناسی کلاسیک عربی و فلسفۀ زبان». پایان‌نامۀ دکتری. دانشکدۀ زبان‌های خارجی دانشگاه اصفهان.
منوچهری. (1363) دیوان منوچهری دامغانی. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: زوار.
میرفندرسکی، میرزا ابوطالب. (1381) رسالۀ بیان بدیع، به تصحیح سیده‌مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
میرمحمدی، سید وحید. (1397) «بررسی سیر تحول تاریخی اسناد مجازی، استعارۀ تبعیّه و استعارۀ مکنیّه در کتاب‌های بلاغی فارسی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
ناصرخسرو. (1365) دیوان ناصرخسرو. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نراقی، محمد مهدی ابن ابی‌ذر. (1335). نخبۀ البیان، به اهتمام حسن نراقی، چاپخانۀ مجلس.
نظامی. (1366) خسرو و شیرین. به تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: توس.
نعمتی، فاروق و دیگران. (1394) «جلوه‌های بلاغت در ایران باستان». در پژوهشنامة نقد ادبی و بلاغت. س4. ش2. صص37-51.
واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین. (1369). بدایع الافکار، به تصحیح میرجلال‌الدین کزازی، تهران: مرکز.
وطواط، رشیدالدین محمد عمری (کاتب بلخی). (1362). حدائق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح عباس اقبال، تهران: سنایی.