بررسی رابطۀ «خدایگان و رعیت» در آراء سیاسی سعدی از منظر تاریخ‌گرایی نو

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، ، تهران، ایران و مدرس مدعو دانشگاه پکن

چکیده

 مقالۀ حاضر به بررسی آراء سیاسیِ سعدی دربارۀ ارتباط میان شاه و رعیت، براساس تمامی آثار وی (بوستان، گلستان،  قصاید، قطعات، رسائل و غزلیات) و رابطۀ آثار او با نفی یا تثبیتِ «قدرت» از منظر «تاریخ‌گرایی نو» می‌پردازد. در اینجا نسبت آثار سعدی با «قدرت» ذیل دو دورۀ سیاسی بررسی شده است: 1. دورۀ سوم حیات سعدی (عصر اتابکان فارس) 2. دورۀ چهارم حیاتِ او (عصر پس از اتابکان و چیرگی حاکمان مغول). نگارش رسالۀ نصیحۀالملوک، آغازیدن بوستان با دو باب «عدل» و «احسان» (که همسو با متون نظری در سیاست مُدُن است) و قراردادن بابِ «در سیرت پادشاهان» به عنوان نخستین باب گلستان، نشان‌دهندۀ میزان اهمیت تبیین و اصلاح نوع رابطۀ شاه و رعیت (شیوۀ حکومت و کشورداری) از دید سعدی است. سعدی ایجاد سه رکن «رفاه»، «امنیت» و «آرامش» را مهمترین وظایف یک حکومت در قبال مردم می‌داند. نفی انگارۀ ظل‌اللهی، عبور از تمثیل‌های رایجِ «شبان- گوسفند» به «سر- بدن» و «درخت- ریشه»، و قرائت متفاوت و گاه معکوس (در قبال خوانش رایج) از مناسبات شاه و رعیت، بیانگر تفاوت دیدگاه‌های سیاسی سعدی نسبت به خوانش‌های مشهور و ترویج‌یافته از این رابطه در روزگارِ اوست. قرائت سیاسی اروپائیان از آثار سعدی نیز مؤید قابلیتهای سیاسی آثار وی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between King and People in Sa’di’s Political Views: A New Historicist Approach

نویسندگان [English]

  • Alireza Omidbakhsh 1
  • mohammadamir jalali 2
1 Assistant Professor of English Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran. Visiting Professor of Pekin University
چکیده [English]

 
The present study examines Sa’adi’s political views on the relationship between King and people and also approval or denial of political power based on all of his works, i.e., the Bustān, the Golestān, Qaṣāyed (Odes), Moqaṭṭaʿāt (“Fragments”), Rasāel (“Treatises”) and Ḡazaliyyāt (“sonnets”) from a New Historical approach.  This investigation was conducted considering two periods: the third era of Sa’adi’s life (the era of Atābakān-e-Fārs, from 1257 to 1264), and the fourth era of his life (from the decline of Atābakān to the domination of the Mongol rulers). His political treatise, i.e., Naṣiḥat Al-Molūk, meaning “advice for rulers”, the first two books of the Būstān that are begun with “justice” and “benevolence” in line with theoretical texts in modern politics, and the first chapter of Golestān entitled “Of the Customs of Kings” all indicate the significance of the relationship between king and people (i.e., governing a country) in Sa’di’s views. Establishing “social welfare”, “security”, and “peace” in society, is the most significant duty of a government towards its people. Denial of the idea of God’s shadow, transcending the “ship-shepherd” allegory and moving towards “head-body” and “tree-root” allegories, and different, often reverse, reading of king –people relationship express Sa’di’s different political views in comparison with the common and well-known readings of this relationship in Sa’di’s era. Europeans’ reading of Sa’di’s works confirms the political capability of his works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sa’di’s works
  • New Historicism
  • Criticizing power
  • King-people relationship
  • Naṣiḥat Al-Molūk treaties
ازغندی، علیرضا (1391)، اندیشه‌های سیاسی سعدی، تهران: قومس.
اسلامی، روح‌الله (1397)، سیاست‌نامۀ سعدی، تهران: تیسا.
باقری دولت‌آبادی، علی و اسدی، محمدحسن (1398)، «نسبت اندیشۀ سیاسی سعدی با نظریه‌های روابط بین‌الملل»، فصلنامۀ علمی رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دورۀ 11، ش 1 (پیاپی 59)، ص 81-58.
برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی. ترجمۀ مصطفی عابدینی­فرد. تهران: نیلوفر.
بشری، جواد (1398). احوال شیخ سعدی. تهران: تک‌برگ.
بیانی، شیرین (1389). سعدی، خاک شیراز و بوی عشق. تهران: یزدا.
تسلیمی، علی؛ رنجبر، محمود؛ کمالی‌راد، علی (1396)، «تحلیل حکایتی از گلستان بر مبنای نقد تاریخ‌گرایی نو»، دوازدهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ایران.
حدیدی، جواد (1373). از سعدی تا آراگون، تاثیر ادبیات فارسی در فرانسه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حق‌جو، سیاوش (1381)، «حکمت سیاسی سعدی، اخلاقی واسطه میان فرادست و فرودست و ادبیّت آن»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، ش 6 و 7، ص 117- 97.
رحمانیان، داریوش (1389)، «سعدی و سیاست»،  ماهنامۀ علوم انسانی مهرنامه، ش 7، ص 25-24.
رنجبر، محمود (1398). «خوانش تحلیلی نفثة‌المصدور بر مبنای تاریخ‌گرایی نو»، متن‌شناسی ادب فارسی، ش 44 ، ص 79 تا 92
زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین احمدبن شهاب‌الدین ابی‌الخیر (1350)، شیرازنامه، به کوشش اسمعیل واعظ جوادی، بنیاد فرهنگ ایران.
سعدی، مصلح­بن عبدالله (1383)، کلیات سعدی، براساس تصحیح و طبع محمدعلی فروغی، به تصحیح، تعلیق و مقدمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چ چهارم، تهران: دوستان.
شمس قیس رازی (1388)، المعجم فی معاییر الاشعار العجم. به تصحیح علامه قزوینی، تصحیح مجدد مدرس رضوی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: نشر علم.
صفری‌نژاد، حسین (1389)، «بررسی اندیشه‌های سیاسی سعدی»، فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ش 28، ص 239-216.
ظهیری ناو، بیژن و پاکمهر، عمران (1387). «اندیشه های سیاسی و حکومتی سعدی در بوستان و گلستان». پژوهشنامۀ علوم انسانی. دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 58.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1374)، اخلاق ناصری، با تصحیح و توضیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چ پنجم، تهران: خوارزمی.
فتوحی، محمود (1391). «سبک‌شناسی رسائل سعدی»، سعدی‌شناسی، دفتر پانزدهم، ویژۀ قصیده، ص 53-78.
قزوینی، محمد (1377). «ممدوحین شیخ سعدی»، سعدی‌شناسی، دفتر اول، به کوشش کورش کمالی سروستانی، شیراز: دانشنامۀ فارس، صص 25- 90.
کمالی‌راد، معین (1396). خوانش گلستان سعدی از منظر تاریخ‌گرایی نو، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان .
مکاریک، ایرنا ریما (1388). دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه، سوم؛
میلانی عباس (1380). تجدد و تجددستیزی در ایران. چ دوم، تهران: اختران
وصّاف الحضرۀ، عبدالله‌بن فضل‌الله (1269ه.ق)، تاریخ وصّاف، به اهتمام محمدمهدی ارباب اصفهانی، چاپ سنگی، 5 مجلد در یک جلد، بمبئی.
وفایی، عباسعلی؛ جلالی، محمدامیر (1392).بازتاب نقد قدرت در اشعار شهاب نیریزی (تحلیل متنی بازمانده از عصر قاجار، از دیدگاه تاریخ گراییِ نوین)، متن‌پژوهی ادبی، ش 55، ص 103- 124
یزدان‌پرست، حمید (1396). آتش پارسی، درنگی در روزگار، زندگی و اندیشۀ سعدی. 2 ج، چ سوم، تهران: اطلاعات.
 
Abrams .m .h and Harpham. Geoffery Galt (2009). A Glossary of literary terms. Ninth edition. Printed in canada.
Greenblatt, Stephen. (1992). Learning to Curse: Essays in Early Modern Culture. New York: Routledge.
Greenblatt, Stephen. (2010). Personal interview. 8 December 2008. The Minnesota Review 73-74 Fall 2009/Spring 2010. 47-61.
Kamps, Ivo. (2004). “New Historicizing the New Historicism; or, Did Stephen Greenblatt Watch the Evening News in Early 1968?” Historicizing Theory. Ed. Peter C. Herman. Albany: State University of New York Press. 159-190.
Leitch, V. ed. (2001). Norton Anthology of Theory and Criticism. New York: W. W. Norton.
Musladini Sadi (1680), Rosarium Politicum sive Amoenum Sortis Humanae Theatrum, de persico in Latinum versum, necessariisque notis illustratum a Georgio Gentio, Amsterdam: Schagen