ORIGINAL_ARTICLE
کارکرد ماورائی اسطوره در بخش اساطیری شاهنامه
اسطوره را نباید صرفا افسانههایی روایی اغراق آمیز و استحاله شده از وقایع تاریخی دانست؛ چرا که این روایتها در جنب پر کردن خلاء علمی و تاریخی بشر، پاسخ دهندۀ بسیاری از نیازهای از روحی و روانی جوامع انسانی از عصر باستان بدین سو نیز بودهاند. با چنین رویکردی، جوزف کمبل، صاحب نظریۀ تکاسطوره (سفرقهرمان)، به پشتوانۀ سالها مطالعه و تحقیق در باب اساطیر مختلف تمدنهای گوناگون، قائل به چهار کارکرد اصلی برای اسطوره است. این کارکردها عبارتند از: کارکرد ماورائی، کارکرد کیهانشناختی، کارکرد جامعهشناختی و کارکرد تعلیم و تربیتی. به باور وی این کارکردها جهانشمول بوده و بر تمام آثار اسطورهای جهان، قابلیت تطبیق دارد. از آنجا که شاهنامهی فردوسی، عرصهی ظهور و بروز اساطیر بزرگ ایرانی را فراهم آورده است؛ مصادیق این کارکردهای چهارگانه را میتوان در داستانهای مختلف آن مشاهده وتبیین کرد. در این پژوهش کارکردهای ماورائی اسطوره که حالتی آمیخته از هراس واحترام و بهت در برابر عظمت و مجهولات عالم هستی در ذهن آدمی پدید میآورد و تضمینکنندۀ امنیت عاطفی و روانی انسانها است؛ در بخش اساطیری شاهنامه مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته و جلوههای مختلف آن به تصویرکشیده میشود.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3677_39f99bda79f5cff81e6cca1f0d679b64.pdf
2019-03-20
1
22
اسطوره
جوزف کمبل
کارکردهای اسطوره
شاهنامه
منیژه
پور علی
amtinha@gmail.com
1
کارشناس ارشد زبان وادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
AUTHOR
محمد
طاهری
mtaheri@basu.ac.ir
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
LEAD_AUTHOR
حمید
آقاجانی
hamid.aghajani@yahoo.com
3
استادیار گروه ایران شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
AUTHOR
اسلامی ندوشن، محمد علی (1374). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: انجمن آثار ملی.
1
الیاده، میرچا (۱۳۸۲). اسطوره، رویا، راز، ترجمۀ رویا منجم، تهران: فکر روز.
2
برتلس، یوگنی ادورادویچ،(۱۳۲۲). «منظور اساسی فردوسی»، هزارۀ فردوسی، مجموعۀ سخنرانیها و مقالات ایراد شده در کنگرۀ فردوسی، تهران.
3
پور داود، ابراهیم (۱۳۵۶). یسنا، تهران: اساطیر.
4
حکمت، علی اصغر (۱۳۴۵). تاریخ ادیان، تهران: نشر ابن سینا.
5
حیدری، حسن و قاسم پور،محدثه (۱۳۹۳). «مقایسۀ صفات و خویشکاریهای سروش درشاهنامه با متون مزدیسنی»، کهننامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س5، ش2.
6
راشد محصل، محمد تقی،(۱۳۸۲). سروش یسن، بررسی متن زند واوستایی یسن پنجاه وهفت،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7
رضایی، مهدی (۱۳۸۳). آفرینش و مرگ در اساطیر،تهران: اساطیر.
8
سرامی، قدمعلی (۱۳۶۸) .از رنگ گل تا رنج خار (شکلشناسی داستانهای شاهنامه) تهران: علمی و فرهنگی.
9
عفیفی، رحیم (۱۳۸۳). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی، تهران: توس.
10
فردوسی، ابوالقاسم (13۸۶). شاهنامه، تصحیح جلال خالقیمطلق، تهران: نشر مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
11
قائمی، فرزاد (۱۳۹۰). تحلیل انسان شناختی اسطورۀ فر و کارکردهای آن در شاهنامه فردوسی و اساطیر ایران، جستارهای ادبی، شماره ۳. صص۱۱۳-۱۴۸.
12
قندهاری، فیروزه (۱۳۹۴). جلوههای سروش دراوستا، متون پهلوی وشاهنامه، ایران نامه، شماره۲، صص۲۷۰-۲۷۹.
13
کمبل، جوزف (1381). اساطیر ایران و ادای دین، ترجمۀ ع.ا. بهرامی، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
14
کمبل، جوزف ،(۱۳۹۲). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتاب.
15
کمبل، جوزف (1395). قدرت اسطوره ، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
16
گرین، راجرلنسلین (۱۳۶۶). اساطیر یونان از آغاز آفرینش تا عروج هراکلس، ترجمۀ عباس آقاجانی، تهران: سروش.
17
مسکوب، شاهرخ (۱۳۹۴). ارمغان مور،تهران: نشر نی.
18
مینوی خرد (۱۳۵۴). ترجمۀ احمد تفضلی، بنیاد فرهنگ ایران.
19
مجتهدی، کریم (۱۳۸۰).«اسطوره و مفهوم سرنوشت در فرهنگ یونان باستان (بحثی در زمینه فلسفه تاریخ)»، فلسفه، س،1ش ۱.
20
مرتضوی، منوچهر (۱۳۶۹). فردوسی و شاهنامه، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
21
نیبرگ هنریک ساموئل (۱۳۸۳). دینهای ایران باستان، ترجمۀ سیف الدین نجم آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
22
هینلز، جان راسل (1383 ). اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
23
Armour, Robert. A. (2002). Gods and myths of ancient Egypt. Cairo: American Univ. in Cairo Press.
24
Campbell Joseph (2003). The Hero's Journey: Joseph Campbell on His Life and Work, third edition, edited by Phil Cousineau. Novato, California: New World Library.
25
Daly, K. N., & Rengel, M. (2009). Greek and Roman mythology, A to Z. New York: Chelsea House.
26
Dundes, A. (1984). Sacred narrative readings in the theory of myth. Berkeley: University of California Press.
27
Eliade, Mircea (1963). Myth and Reality. New York: Harper & Row .
28
Grant, Ginger (2005). Re-Visioning the Way We Work: a Heroic Journey. IUniverse, Inc.
29
Leeming, David Adams (1998). Mythology: the Voyage of the Hero. Oxford Univ. Press.
30
Monaghan, Patricia (2011). Goddesses in world culture. Santa Barbara, Calif.: Praeger.
31
Potts, John (2010). A history of charisma. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
32
Rothgeb, Carrie (1994) Abstracts of the Collected Works of C.G. Jung. London: Karnac Books.
33
Smith, Laurel Ann(2018). Joseph Campbell's Functions of Myth in Science Fiction: A Modern Mythology and the Historical and Ahistorical Duality of Time,Virginia Tech, https://vtechworks.lib.vt.edu/handle/10919/25350
34
ORIGINAL_ARTICLE
سنخ شناسی و بررسی الگوهای ساختاری تیپ ابلهان در قصه های عامیانه طنزآمیز ایرانی
این جستار، الگوهای ساختاری تیپ احمقان/ابلهان را در قصههای عامیانۀ طنزآمیز ایرانی سنخشناسی و بررسی میکند. از میان قصههای عامیانه، تیپ احمقان، از جمله تیپهای مهم در میان قصههای شوخی است که آرنه، تامپسون، مارزولف، و آتر گرد آورده و از 1200 تا 1999 دستهبندی کردهاند. این تیپ قصهها، ویژگیهای ساختاری و سنخی خاص خود را دارند. برای نیل به این ویژگیها، پیکرۀ دادگانی از کتاب مارزولف (1377) انتخاب، و تیپ هر قصه بر اساس نقش معرف کنش و کنش موجد نقش در قالب سه کارکرد ویژه/خویشکاری سنخشناسی و بررسی و تحلیل شد و الگوهای ساختاری آنها استخراج گشت. بر این اساس، تیپ ابلهان، واحد خودبنیادی تعریف شد که در آن کارکرد ویژۀ ابلهان از همنشینی نقش و کنش حاصل میآید بدین معنا که کنشهای تیپ احمق معرف نقش ابلهانۀ او در قصهها، و متقابلاً، منبعث از نقش ابلهانه اوست که از مجموعه کنشهای ابلهانه حاصل میآید. همچنین، دو الگوی ساختاری احمق در مقام کارگزار (با خود و دیگری) و کارپذیر (با خود و دیگری) در قصهها شناسایی شد. از جمله مهمترین یافتهها یکی این است که قصههای ابلهان واحدهای خودبنیادی هستند که می توان آنها را بر اساس نقش معرف کنش و کنش معرف طنز دستهبندی و تحلیل کرد.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3592_73c480314c95a272577312c2b5819856.pdf
2019-03-20
23
40
سنخشناسی
الگوی ساختاری
تیپ احمقان
قصههای عامیانه
کارکرد
ابوالفضل
حری
horri2004tr@gmail.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
الول- ساتن، ل. پ. (1374). قصههای مشدی گلین خانم. تهران نشر مرکز
1
انجوی­شیرازی، سید ابولقاسم. (1352). قصه­های ایرانی 1 و 2. تهران: انتشارات امیرکبیر.
2
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه. زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
3
رحمانی، روشن (1374). افسانههای دری. تهران: سروش
4
صدری افشار، غلامحسین و همکاران (1381). فرهنگ معاصر فارسی. تهران: فرهنگ معاصر
5
مارزوالف، (1377). طبقهبندی قصههای عامیانه ایرانی. تهران: سروش
6
مهتدی (صبحی)، فضل الله (1342). افسانهها، ج. اول و دوم. تهران
7
نادری، افشین و سعید موحدی (1380). شوقات: متلها و قصههای مردم استان مرکزی. اراک: انتشارات میراث فرهنگی
8
Aarne A., Thompson S. (1961). The Types of the Folktale: A Classification and Bibliography. Helsinki: FF Communications
9
Aarne, Antti (1910). Verzeichnis der Marchentypen. FF Communications No. 3. Helsinki: Suomalaisen Tiedakatemian Toimituksia.
10
Bremond, C. (1973). Logique du ricit. Paris: Seuil.
11
Bremond, C. (1982). "A Critique of the Motif." In French Literary Theory Today: A Reader, ed. Tsvetan Todorov, 125-46. Cambridge: Cambridge University Press.
12
Dundes, A. 1964 the Morphology of North American Indian Folktales, FF Communications 195(Helsinki).
13
Dundes, A. (1997). The Motif-Index and the Tale Type Index: A Critique. Journal of Folklore Research, Vol. 34, No. 3 (Sep. - Dec., 1997), pp. 195-202.
14
El-Shamy, H. M. (2004). Types of the Folktale in the Arab World. A Demographically Oriented Tale-Type Index. Bloomington - Indianapolis: Indiana University Press.
15
Janik, V. K (1998). Fools and Jesters in literature, art, and history: A bio biographical sources. Westprt: Greenwood.
16
Jason, Heda (1965).Types of Jewish-Oriental Oral Tales. Fabula 7, pp. 151-224.
17
Klapp, O. E. (1949). The Fool as a Social Type. American Journal of Sociology, Vol. 55, No. 2 (Sep., 1949), pp. 157-162
18
Propp , Vladimir Iakovelevich (1928/1968). Morophology of the Folktale. Trans. Laurevce Scott. Ed. Svatava pirkova-jakobson.austin: university of Texas press.
19
Uther, Hans-Jöger (2004). The Types of International Folktales: A Classification and Bibliography, Based on the System of Antti Aarne and Stith Thompson. Part I: Animal Tales, Tales of Magic, Religious Tales, and Realistic Tales, with an Introduction. FFC 284. 619 pages. Issn 0014- 5815; ISBN 951-41-0956-2. Part II: Tales of the Stupid Ogre, Anecdotes and Jokes, and Formula Tales. FFC 285. 536 pages. IssN 014-5815; ISBN 951-41-0962-7. Part III: Appendices. FFC 286. 285 pages. IssN 0014-5815; ISBN 951-41-0964-3. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 2004. Paper; n. p.
20
ORIGINAL_ARTICLE
تغییرات الگوی روایی منظومههای پهلوانی بعد از شاهنامه (با تأکید بر روایت سامنامه)
منظومههای حماسی پس از شاهنامه، در عین تقلید این آثار از متن معیار شاهنامة فردوسی در سطوح زبانی و ادبی، در سطح روایی دچار تغییرات عمیقی شدهاند. در این پژوهش، به منظور بررسی این تغییرات، الگوی روایی و کیفیت ترکیب پیرفتها در چهار متن گرشاسپنامه، برزونامه، شهریارنامه و در نهایت، به طور خاص، سامنامه مقایسه و تحلیل شده است. در مرحلة نخست به بررسی شیوههای مختلف ترکیب پیرفتهای هر منظومه پرداخته شده و نتایج تحلیل در قالب چهار فرمول کلّی ارائه شده است. در ادامه با در نظر گرفتن بسامد و کارکرد پیرفتهای فرعی به این نتیجه رسیدیم که تغییر اساسی کارکردِ منظومههای حماسی در دورههای متأخّر و تمرکز بیشتر سرایندگان بر قصهگویی، منجر به شکلگیری گفتمانی خاص با ویژگیهایی چون تکثّر پیرفتهای فرعی با کارکرد یکسان یا مشابه و به تبع آن تکثّر شخصیتهای مختلف با خویشکاری یکسان و از سوی دیگر به تعویق افتادن هر چه بیشتر گرهگشایی در این منظومهها، خصوصا سامنامه شده است، که این موارد نمایانگر تأکید بیشتر سرایندگان بر کنشهای خاص و قصهگویی است که احتمالا نتیجة مستقیم در نظر گرفتن پسند و سلیقة روایتشنویی متفاوت با روایتشنوی آثار حماسی اصیل بوده است.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3681_21cf59267a1337ff1a3e3ce6e9e92b29.pdf
2019-03-19
41
68
منظومههای پهلوانی
بررسی ساختاری
پیرفت
گرهگشایی
تغییرات الگوی روایی
روایتشنو
نرگس
خادمی
khademi.narges@gmail.com
1
1. دکترای زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
فرزاد
قائمی
farzadghaemi@gmail.com
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
مریم
صالحی نیا
maryamsalehinia@yahoo.com
3
استادیار زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
- آلنپیچ، ماری و الف افسری، 1371، نامة فرهنگ، ش 7، صص 123-118
1
- اسدی طوسی، ابونصر علی بن محمد،1389 ، گرشاسپنامه، تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب
2
- بامشکی، سمیرا و و ابوالقاسم قوام، 1389، «نقشهای روایتشنو در مثنوی»، فصلنامة نقد ادبی، ش 9، صص 113-91
3
- تودورف، تزوتان، 1379، بوطیقای ساختارگرا. ترجمه محمد نبوی. تهران: آگاه
4
- پروینی، خلیل و هومن ناظمیان، 1387، «الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایتشناسی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 11، صص183-202
5
- پرینس، جرالد، 1391: روایت شناسی: شکل و کارکرد روایت، محمد شهبا، چاپ اول، تهران: مینوی خرد
6
- حسینی، حسین، 1380: سام­نامه: طومار نقالی، تهران نمایش (انجمن نمایش)
7
- حرّی، ابوالفضل، 1388: «مؤلّفههای زمان و مکان در قصص قرآنی»، فصلنامة ادبپژوهی، شماره هفتم و هشتم، صص 141-125
8
- خادمی، نرگس و فرزاد قائمی و مریم صالحینیا، 1396: «قهرمان سامنامه کیست و چرا میجنگد؟ (بررسی ساختار نبردهای قهرمان سامنامه)»، فرهنگ و ادبیات عامه، دوره 5، ش12، صص195-165
9
- خواجوی کرمانی، 1370، خمسه، تصحیح سعید نیاز کرمانی، چاپ اول، کرمان: نقش جهان
10
- سام­نامه،1392، تصحیح وحید رویانی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب
11
- طومار نقّالی شاهنامه، 1391، تصحیح سجاد آیدنلو، چاپ اول، تهران: بهنگار
12
- مختاری غزنوی، عثمان، 1377: شهریارنامه. تصحیح غلامحسین بیگدلی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
13
- محمدزاده سید عباس، وحید رویانی، 1386: «سامنامه از کیست»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 158، صص 176-159
14
- کوسج، شمسالدین محمد، 1387: برزونامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
15
- واعظزاده، عباس، 1395، «ردهبندی داستانهای عاشقانة فارسی»، فصلنامة نقد ادبی، ش 33، صص157-189
16
- هفت لشکر: 1377، هفت لشکر (طومار جامع نقّالان) از کیومرث تا بهمن، تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول
17
- یعقوبی، رویا، 1391، « روایتشناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان»، پژوهشنامة فرهنگ و ادب، ش 13، صص289-311
18
- Genette, Gerard. 2000, “Order in Narrative” in Narrative Reader. Martin Macquillan. London and New York: Routledge.
19
________________.1980, Narrative Discourse. New York: Cornell University press.
20
________________.1997, Palimpsests: Literature in the Second Degree, trans. Channa Newman.
21
ORIGINAL_ARTICLE
«ردیف و کارکردهای آن در شعر شاعران حوزه ادبی عراق»
ردیف یکی از ارکان موسیقی کناری شعر است که نقش مهمی در زیبایی شعر کلاسیک فارسی از بدو پیدایش آن داشته است. اما از آنجا که سبک بینابین قرن ششم آغاز استفادۀ پیچیده و هنرمندانه از ردیف در حوزه ادبی عراق است، این پژوهش بر آن است تا به شیوۀ توصیفی- تحلیلی دریابد ردیف در شعر شاعران سبک سلجوقی تا چه میزان و با چه کارکردهایی رواج داشته است؟ نتایج پژوهش نشان میدهد شاعران قرن ششم نخستین شاعرانی هستند که به طور گسترده از ردیف­های اسمی دشوار و ردیف­های فعلی مختلف با کارکردهای متنوع هنری، غیر هنری و حتی گاه نامتعارف و منفی در اشعارشان استفاده کردند؛ و همین امر یکی از عوامل تمایز سبک سلجوقی از شعر سبک خراسانی است. با توجه به نتایج تحقیق، ردیف فعلی با 55 % پرکاربردین ردیف در اشعار شاعران این دوره است. مهمترین کارکردهای هنری ردیف در شعر این شاعران عبارتند از: فراهنجاری، تناسب با مضمون شعر، ایجاد صور خیال، روایتگری فکر و اندیشۀ شاعر و ایجاد موسیقی درونی.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3594_9a5ecd5205c2a5a7d2ce91006816be1a.pdf
2019-03-20
69
96
سبک شناسی شعر
شاعران حوزه ادبی عراق (عراق عجم)
ردیف
کارکردهای ردیف
فاطمه
سلطانی
f-sultani@araku.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی/ دانشکده علوم انسانی/ دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
زهرا
رجبی
z-rajabi@araku.ac.ir
2
استادیار/ گروه زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه اراک/ اراک
AUTHOR
- انوری، محمد بن محمد (1389). دیوان انوری، به اهتمام پروبز بابایی، تهران: نگاه.
1
- برتنس، هانس (1384). مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمد رضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
2
- جمال­الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق (1320). دیوان استاد جمال الدین، تصحیح وحید دستگردی، تهران: چاپخانه ارمغان.
3
- حق­شناس، محمدعلی(1360). «پرداختن به قافیه باختن»، نشر دانش، سال 2، شماره 8، صص18-30.
4
- حسن­پور، هیوا؛ محمدی، لیلا (1391). «کارکردهای ردیف در غزلیات شمس»، مجموعه مقالات هفتمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، ج4، صص 9-24.
5
- رادمنش، عطا محمد (1382).« هنجار­گریزی در ردیف»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، دوره2، ش 34و 35، صص 223-236.
6
- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمد (1392). « نگاهی به ردیف و کارکردهای آن در شعر خاقانی»، فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال5، ش 2 (پیاپی 9)، صص67-88.
7
- شفیعی کدکنی، محمد رضا (1380). صورخیال در شعر فارسی، چاپ هشتم، تهران: آگه.
8
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). موسیقی شعر، چ9، تهران: آگه.
9
- شمیسا، سیروس (1382). سبک شناسی شعر، چاپ نهم، تهران: فردوس.
10
- شمیسا، سیروس (1383). نگاهی تازه به بدیع، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
11
- صادقی­نژاد، رامین (1390). «بررسی سبک شناختی ردیف در غزلهای سنایی و خاقانی»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک شناسی، سال اول، شماره 3، صص 63-82.
12
- صفا، ذبیح الله (1378). تاریخ ادبیات ایران، ج1و2، چ 5، تهران: فردوس.
13
- صفا، ذبیح الله (1374). گنج سخن، چاپ دهم، تهران: ققنوس.
14
- صفوی، کورش (1380). از زبان شناسی به ادبیات، ج1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
15
- طالبیان، یحیی و اسلامیت، مهدیه (1384). «ارزش چند جانبه ردیف در شعر حافظ»، فصل­نامه پژوهش­های ادبی، ش 8، صص 7-27.
16
- طوسی، خواجه نصیر­الدین (1369). معیارالاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، چاپ نهم، تهران: جامی و ناهید.
17
- فاریابی، ظهیرالدین (1381). دیوان ظهیرالدین فاریابی، تصحیح امیرحسن یزدگردی، تهران: قطره.
18
- کمال­الدین اصفهانی، اسماعیل بن محمد (1348). دیوان کمال­الدین اسماعیل اصفهانی، با اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: انتشارات کتابفروشی دهخدا.
19
- محجوب، محمد جعفر (بی­تا). سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
20
- محسنی، احمد ( 1382). ردیف و موسیقی شعر، مشهد: انتشارات فردوسی مشهد.
21
- نظری، ماه (1389). «ردیف در سبک عراقی»، فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال 2، شماره1 (پیاپی2)، صص136-119.
22
- واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته و گزارده میر جلال­الدّین کزازی، تهران: مرکز.
23
- وحیدیان کامیار، تقی (1372). «تکرار در زبان خبر و تکرار در زبان عاطفی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 26، شماره 3و 4، صص28-43.
24
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل تطبیقی دگردیسی عرفانی در داستان دقوقی و اندیشة ابنعربی
داستان دقوقی در مثنوی مولوی مشتمل بر مباحث مختلف عرفانی، چندآوایی و مبهم است. از جمله موضوعات مبهم این داستان، «دگردیسی عرفانی» است که از مباحث مطرح در عرفان و وجه مشترک فکری بسیاری از عارفان اسلامی است که به اشکال و شیوه­های گوناگون در آثار آن­ها نمود یافته است. در داستان دقوقی نیز این دگردیسی از چند وجه قابل بررسی است. در پژوهش پیش­رو، به روش استقرایی- تحلیلی و با بهره­گیری از مطالعات اسنادی و کتابخانهای در پی تشریح وجوه این تحوّل عرفانی برآمدهایم و برای تبیین موضوع به صورت تطبیقی، دگردیسیهای موجود در داستان مذکور را به صورت تطبیقی با اندیشههای ابنعربی و پیروان او ستجیدهایم. دستاورد پژوهش گویای این است که دگردیسی عرفانی در داستان دقوقی با اندیشههای نظری عرفان ابنعربی قابل تطبیق است و نظر به داستان دقوقی از این دریچه میتواند در تبیین آن مفید باشد و بیانگر میزان نزدیکی اندیشههای دو نامبرده است.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3591_6c144ad54f7a0ea9cc5842fb93ab8fab.pdf
2019-03-20
97
117
عرفان
مولانا
داستان دقوقی
دگردیسی عرفانی
ابنعربی
شیرزاد
طایفی
sh-tayefi@yahoo.com
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
سعید
قاسمی پُرشکوه
saeedghpo@gmail.com
2
دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران
AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنعربی، محییالدین (1370). فصوصالحِکَم، چ 2، تهران، الزّهراء.
2
ـــــــــــــــــــ (1388ق.). شجرة الکون، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده.
3
ـــــــــــــــــــ (بیتا). فتوحات مکّیّه، 4 ج، بیروت، دار صادر.
4
ـــــــــــــــــــ (1366). شرح فصوصالحِکَم، خواجه محمّد پارسا، تصحیح جلیل مسکرنژاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
5
ابنیمین فریومدی، محمود (1344). دیوان اشعار ابنیمین فریومدی، به تصحیح و اهتمام حُسینعلی باستانی راد، تهران، کتابخانة سنایی.
6
اسماعیلی، عصمت، حمیدرضا شعیری و ابراهیم کنعانی (1391). «رویکرد نشانه معناشناختی فرایند مربّع معنایی به مربّع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی»، پروهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا)، س 6، ش 3 (پیاپی 23)، صص 69-94.
7
اسیری لاهیجی، محمّد (1312). مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، تحقیق و تصحیح میرزا محمّد ملکالکتاب، چاپ بمبئی.
8
ایرانزاده، نعمتالله، محمّد امامی و مجتبی عابدی (1393). کتابشناسی توصیفی ادبیّات تطبیقی، چ 1، تهران، علم و دانش.
9
بدوی، عبدالرّحمن (1976م.). الإنسان الکامل فی الإسلام، چ2، الکویت، وکالة المطبوعات.
10
تقوی، محمّد و سمیرا بامشکی (1387). «حقایق خیالی داستان دقوقی در مثنوی»، مجلّة تخصّصی زبان و ادبیّات دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی مشهد، س 41، ش 3 (پیاپی 162)، صص 214ـ 231.
11
توکّلی، حمیدرضا (1391). از اشارتهای دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، چ 2، تهران، مروارید.
12
ـــــــــــــــــ . (1386). «نشانهشناسی داستان دقوقی». مطالعات عرفانی. ش 5. صص 4ـ34.
13
ـــــــــــــــــ (1383). «مثنوی، قصّة دقوقی و روایت چندآوا»، فصلنامة هنر، ش 62، صص 48-75.
14
التّهانوی، محمّدعلی (1996م.). کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، 2 ج، چ 1، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
15
جهانگیرى، محسن (1375). محیىالدّین ابنعربى چهرة برجستة عرفان اسلامى، 1 ج، چ 4، تهران، دانشگاه تهران.
16
الجیلى، عبدالکریم (1426ق.)، مراتب الوجود و حقیقة کلّ موجود (الکهف و الرقیم)، چ2، بیروت، دار الکتب العلمیّة.
17
ـــــــــــــــــ (2004 م.). شرح مشکلات الفتوحات المکّیّة لإبن عربی (المناظر الإلهیّة)، 1ج، چ 1، بیروت، دار الکتب العلمیّة.
18
الحکیم، سُعاد (1401ق.). المعجم الصّوفی؛ الحکمة فی حدود الکلمة، چ 1، لبنان ـ بیروت، دندرة.
19
راشد محصّل، محمّدرضا (1390). «تأمّلی در داستان دقوقی»، مولویپژوهی، س 5، ش 10، صص 1-25.
20
زرّینکوب، عبدالحسین (1373). بحر در کوزه، چ 6، تهران، علمی.
21
سجّادی، سیّدجعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی، 3 ج، چ 3، تهران، کومش.
22
شهیدی، سیّدجعفر (1376). شرح مثنوی شریف، تهران، علمی و فرهنگی.
23
غفوری، فاطمه (1389). «بررسی تطبیقی کانون روایت در شاهنامة فردوسی و مثنوی مولانا (با تأکید بر داستان رستم و اسفندیار و داستان دقوقی)»، اندیشههای ادبی، س 2 (دورة جدید)، ش 3، صص 1ـ32.
24
فروزانفر، بدیعالزّمان (1381). احادیث و قصص مثنوی، ترجمه و تنظیم حسین داودی. چ 2، تهران، امیرکبیر.
25
کریمی، ابوذر (1385). «سرچشمههای فانتزی در ادبیّات کهن فارسی (1)؛ قصّة دقوقی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 104ـ106، صص 161-168.
26
لاهوری، محمّدرضا (1377). مکاشفات رضوی، به تحقیق و تصحیح کوروش منصوری، چ 1، تهران، روزنه.
27
مولوی، جلالالدّین محمّد (1390). مثنوی معنوی؛ همراه با کشفالأبیات، به تصحیح رینولد. ا. نیکلسون، چ 5، تهران، هرمس.
28
ـــــــــــــــــــــــــ (1376). کلّیّات شمس تبریزی، به انضمام شرح حال مولوی به قلم بدیعالزّمان فروزانفر، چ 14، تهران، امیرکبیر.
29
النابلسى، عبدالغنى (1143ق.). دیوان الحقائق و مجموع الرقائق، تحقیق و تصحیح محمّد عبدالخالق الزّناتى، چ 1، بیروت، دارالکتب العلمیّة.
30
نکونام، محمّدرضا (1386). آفرینش انسان و ماتریالیسم، چ 1، قم، ظهور شفق.
31
نوروزپور، لیلا و همایون جمشیدیان (1387). «تحلیل داستان دقوقی از مثنوی»، کاوشنامه، س 9، ش 17، صص 9-28.
32
ORIGINAL_ARTICLE
مفهومِ بلاغیِ «تأکید و تشخّص» در ترکیبات آثار سعدی
فرایندِ جابه­جایی اجزا که برای بیانِ معانی و اغراضِ بلاغی یکی از اصلی­ترین کانال­های بلاغت در زبانِ فارسی است، افزون بر واحدِ بزرگی چون جمله، در انواعِ ترکیبات نیز کاربرد دارد. «تأکید و تشخّص» به عنوانِ یکی از مهم­ترین اغراضِ بلاغی، عاملِ اصلی در تغییراتی است که در جایگاهِ اجزای ترکیبات رخ می­دهد. انواعِ ترکیبات (اضافی، وصفی، عطفی و متمّمی) که اجزای آنها در حالتِ عادی جایگاه ثابت و مشخّصی دارند، هنگامی که جزء دومِ آنها مورد تأکیدِ گوینده باشد، برای نمایشِ تشخّص آن جزء، با ظرفیت­هایی که در زبان فارسی برای دستکاری در ترکیبات وجود دارد، تغییراتی در ساختار آنها ایجاد می­شود که با شکلِ معمول و متداولِ آنها متفاوت است. در این مقاله با تکیه بر کلام سعدی و با روشِ تحلیلی ـ تشریحی، انواع ترکیبات را با رویکردِ بلاغی و از منظرِ «تأکید و تشخّص» بررسی می­کنیم تا شگردهایی که در گذشته برای نمایشِ تشخّص در انواع ترکیبات استفاده شده است، نمایان گردد. حاصلِ کار نشان می­دهد که در گذشته برای تأکید و تشخّص در هریک از انواعِ ترکیبات از ظرفیت­های زبانیِ خاصی استفاده می­شده است و از طریق نشانه­های زبانی می­توان حالتی را که یک ترکیب در مرکزِ توجّه است، از صورتِ عادیِ آن متمایز کرد.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3590_a53ca4ab98e8aa417d824fdd39afdd8a.pdf
2019-03-20
119
134
ترکیب
بلاغت
تشخّص
فرایندِ جابهجایی
جابهجایی صفت
فرهاد
محمدی
mohammadifarhad65@gmail.com
1
دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
LEAD_AUTHOR
اسداللهی، خدابخش و همکاران (1394). مقاله­ی «ترکیبات خاص اشعار صائب و بیدل براساس روابط نحوی و هسته­ی معنایی ترکیب»، متن­شناسی ادب فارسی، دوره جدید، شماره4، صص 41 – 64.
1
بیهقی، ابوالفضل محمدبن­حسین (1389). تاریخ بیهقی، تصحیح علی­اکبر فیاض، تهران: نشر علم.
2
جرجانی، عبدالقاهر (1368). دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمه­ی سیدمحمد رادمنش، مشهد: آستان قدس رضوی.
3
خطیب­رهبر، خلیل (1375). صفت، تهران: صفی­علیشاه.
4
سعدی، مصلح­الدین (1394). غزل­های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
5
سعدی، مصلح­الدین (1384الف). بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
6
سعدی، مصلح­الدین (1384ب). گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
7
سعدی، مصلح­الدین (1389). کلیّات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
8
شفیعی، محمود (1377). شاهنامه و دستور، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
9
صادقی، علی­اشرف (1349). مقاله­ی «را در زبان فارسی امروز»، نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره مسلسل 93، صص9 - 22.
10
طباطبایی، علاءالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
11
علی­پور، مصطفی (1378). ساختار زبان شعر امروز، تهران: انتشارات فردوس.
12
فرشیدورد، خسرو (1354). مقاله­ی «تأکید و قصر در زبان و ادب فارسی 2»، مجله­ی گوهر، شماره­ی 30.
13
فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
14
مهیار، محمّد (1383). مقاله­ی «کاربردِ «را» در فارسی دری»، مجموعه­ی مقالات با نامِ «زبانِ دستور»، به کوشش غلامرضا عمرانی، تهران: لوح زریّن.
15
ORIGINAL_ARTICLE
از البرز تا قاف: بررسی تطبیقی دو رشتهکوه اسطورهای
"البرز" و "قاف" دو رشته­کوه اسطورهای در باور جمعی اقوام ایرانی و عربی است که در روایتهای اسطوره­ای به سه طریق بهکار رفته­اند: گاه مستقل از یکدیگر، گاه به صورت اینهمانی (یکسان پنداری) و در برخی موارد هم یکی را نتیجه دیگری پنداشتهاند. البرز اساطیری ریشه در ایران باستان دارد و با مسائل دینی زرتشتی درآمیخته­است و قاف، اسطوره­ای مربوط به دورۀ اسلامی است و صبغۀ عربی آن غالب است. با توجّه به ویژگی­های مشابه و مشترکی که این کوه­ها با یکدیگر دارند و در برخی منابع دورۀ اسلامی نیز بعضاً به جای یکدیگر به کار رفته­اند، نوشتار حاضر در واقع، تحقیقی است انتقادی پیرامون ساختارها و کارکردهای این دو رشته­کوه اساطیری. پرسش اصلی مقالۀ حاضر این است که آیا اسطورۀ قاف در دورۀ اسلامی، دگردیسی همان البرز اساطیری ایرانی است؟ یا اینکه هر کدام از این کوه­ها هویّت و ساختار اسطوره­ای مستقلّ و متفاوتی دارند؟ فرضیۀ ما این است که اسطوره قاف در منابع دورۀ اسلامی، طرح و الگویی از اسطوره ایرانی البرز باشد. هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی ویژگیهای مشترک این رشته­کوههای اساطیری است تا از این رهگذر، همانندیهای موجود و علّت یکسانپنداری آن­ها مشخص شود.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_3593_11dce562ab14c351f5dce81f44636763.pdf
2019-03-20
135
154
اسطوره
کوه البرز
قاف
سیمرغ
عنقا
واثق
عباسی
vacegh400@yahoo.com
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
LEAD_AUTHOR
اسماعیل
علی پور
esmaeilalipoor@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
اوستا (1371). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، جلد اوّل و دوم، ویرایش دوم، تهران: مروارید.
1
بندهش هندی (1368). تصحیح و ترجمۀ رقیۀ بهزادی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
2
پورنامداریان، تقی (1369). «سیمرغ و جبرئیل»، جستارهای ادبی، شمارۀ 90 و 91، پاییز و زمستان، ص 463- 478.
3
جلالی، مهدی؛ رضاداد، فاطمه (بی تا). «کوه قاف، اسطوره یا واقعیت؟»، علوم حدیث، سال دوازدهم، شماره سوم و چهارم، ص 51- 74.
4
دینکرد: کتاب سوم (درسنامۀ دین مزدایی) (1381). ترجمۀ فریدون فضیلت، تهران: فرهنگ دهخدا.
5
گزیده­های زادسپرم (1366). ترجمۀ محمدتقی راشدمحصّل، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
6
مینوی خرد (1354). ترجمۀ احمد تفضلی، بی جا: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
7
یشت­ها (1347). گزارش ابراهیم پورداود، جلد اول و دوم، تهران: طهوری.
8
ابن منظور (بی تا). لسان العرب، تحقیق عبدالله علی الکبیر؛ محمد احمد حسب­الله؛ هاشم محمد الشاذلی، قاهرة: دار النشر و دار المعارف.
9
ابن الوردی، ابوحفص عمر بن المظفر (2008 م./ 1428 ق.). خریده العجایب و فریده الغرایب، تحقیق أنور محمود زناتی، القاهره: مکتبه الثقافه الاسلامیه.
10
الیاده، میرچا (1392). چشم­اندازهای اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ سوم، تهران: توس.
11
بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، ویراستار کتایون مزداپور، تهران: آگه.
12
حسینی دشتی، سید مصطفی (1379). معارف و معاریف (دائرة­المعارف جامع اسلامی)، جلد هشتم ، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، چاپ سوم.
13
حمیدالدین بلخی، عمر بن محمود (1389). مقامات حمیدی، تصحیح رضا انزابی­نژاد، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
14
الدمیری، کمال الدین (2006 م./ 1427 ق.). حیاه الحیوان الکبری، الجزء الثالث و الرابع، بیروت: دار المعرفه.
15
رستگار فسایی، منصور (1382). پیکرگردانی در اساطیر، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16
رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علی­اصغر حکمت ، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
17
الزبیدی، محمد بن محمد بن عبدالرزاق الحسینی (بی تا). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق مجموعة من المحققین، بی جا: دار الهدایة.
18
شعبانی، رضا؛ رومی، فریبا (بی تا). «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ»، مسکویه، سال چهارم، شمارۀ 11، ص 141- 160.
19
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375). صور خیال در شعر فارسی: تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران، چاپ ششم، بی جا: آگاه.
20
طبری، محمد بن جریر (1383). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد اوّل، چاپ ششم، تهران: اساطیر.
21
عبّودی، هنری. س (1991 م./ 1411 ق.). معجم الحضارات السامیه، الطبعه الثانیه، طرابلس: جروس بُرس.
22
عجینه، د. محمد (2005). موسوعه اساطیرالعرب عن الجاهلیه و دلالاتها، بیروت: دارالفارابی؛ دار محمد علی للنشر.
23
عطار، محمد بن ابراهیم (1384). منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
24
عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته­های پهلوی، تهران: توس.
25
الفراهیدی، ابی عبدالرحمن الخلیل بن أحمد (بی تا). کتاب العین، تحقیق د. مهدی المخزومی؛ د. ابراهیم السامرائی، بی جا: دار و مکتبة الهلال.
26
فردوسی، ابوالقاسم (1366). شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، دفتر یکم، نیویورک: Bibliotheca Persica.
27
ـــــــــــــــــ (1384). شاهنامه، بر اساس شاهنامه چاپ مسکو، تهران: نشر پیمان.
28
ـــــــــــــــــ (1385). نامۀ باستان: ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، میرجلال­الدین کزازی، جلد اوّل، چاپ چهارم، تهران: سمت.
29
فرنبغ دادگی (1385). بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.
30
قرشی، امان­الله (1389). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
31
قزوینی، زکریا بن محمد (1390). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، مترجم ناشناخته، به کوشش مسعود غلامیّه و یوسف بیگ­باباپور، قم: مجمع ذخایر اسلامی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
32
کریمیان، حسین (1375). پژوهشی در شاهنامه: در باب ری، پهنۀ تهران، البرز، مازندران طبرستان، مازندران مغرب و مازندران مشرق در شاهنامه، به کوشش علی میرانصاری، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
33
کفافی، محمد عبدالسلام (1382). ادبیات تطبیقی (پژوهشی در باب نظریه ادبیات و شعر روایی)، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: به نشر.
34
گویارد، ام. اف (1374). ادبیات تطبیقی، ترجمه علیاکبر خانمحمدی، تهران: پاژنگ.
35
مدبری، محمود (1369). «البرز، دریا، زال»، چیستا، شماره 74 و 75، دی و بهمن، ص 547- 550.
36
مستوفی، حمداله (1362). نزهه القلوب، تهران: دنیای کتاب.
37
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (بیتا). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
38
مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
39
مولوی، جلال­الدین محمد بلخی (1380). مثنوی معنوی، مطابق تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مهتاب.
40
ندا، طه (1380). ادبیات تطبیقی، ترجمه زهرا خسروی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
41
نسفی، عبدالعزیز بن محمد (1359). کشف الحقایق، به اهتمام احمد مهدوی دامغانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
42
نسوی، محمد بن احمد (1385). نفثه المصدور، تصحیح و توضیح امیرحسن یزدگردی، تهران: توس.
43
نصرتی، مسعود (1377). «دماوند، کوه مینوی و اساطیری»، کیهان فرهنگی، شمارۀ 146، مهر، ص 16- 19.
44
نوروز، مهدی (بی تا). «تجلی "قاف" در شعر فارسی»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ص 115- 130.
45
هاشمی، منیرالسادات (بی تا). «ارزش­های رمزی و نمادین البرزکوه در جغرافیای اساطیری شاهنامه»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ص 193- 202.
46
هینلز، جان راسل (1385). اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
47
یاحقی، محمد جعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
48
یاقوت بن عبدالله حموی، ابو عبدالله (1977). معجم البلدان، المجلد الرابع و السابع، بیروت: دار صادر.
49
ORIGINAL_ARTICLE
نقد تطبیقی- تحلیلی دو شرح شبهقارّهای دیوان حافظ (شرحعرفانی غزلهایحافظ و بحرالفراسهاللآفظ فیشرح دیوان خواجه حافظ)
محبوبیّت ­روزافزون و رواج ­افکار و اندیشه­های حافظ شیرازی در میان عرفای شبه­قارّه منجر به تدوین شروح متعدّد بر دیوان ­­وی ­گردید که حجم انبوه این شروح، جای خالی نقد و تجزیه و تحلیل­ علمی آنها را به ­خوبی ­آشکار می­سازد تا با تکیه بر آن، خواننده­ای که به دنبال درک و فهم معانی دقیق اشعار حافظ است به سمت شروح قابل ­اعتماد ­راهنمایی ­شود. به­ همین­ منظور، این پژوهش به نقد تطبیقی-تحلیلی دو شرح ­«بحرالفراسه­اللآفظ ­فی­ شرح ­دیوان ­خواجه­ حافظ»­ از عبیدالله خویشگی ­قصوری ­و­ «شرح ­عرفانی ­غزل­های­ حافظ» ­­از­ ختمی­ لاهوری که هر دو­­ از عرفای صاحب ­نام شبه­ قارّه بوده­اند، می­پردازد. نتایج حاصل حاکی از آن است که این دو شرح علی­رغم نواقصی که دارند، گاهی توانسته­اند تفاسیر مناسبی از اشعار حافظ ارائه دهند. خویشگی به بیان نکات ادبی و ترجمة ­لغوی اشعار حافظ توّجه بیشتری داشته ­است و از این جهت شرح وی بر شرح­ ختمی برتری دارد­ و شرح­ ختمی صرف­ نظر از تعقیدهای­ معنوی ­فراوانی که در آن وجود دارد در بیشتر موارد از عهدة تفسیر درست غزل­های­ عرفانی حافظ برآمده­است.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_4268_77b5f899275e54af85004e967b3446b0.pdf
2019-03-20
1
28
نقدتطبیقی-تحلیلی
شرحعرفانی
ختمیلاهوری
بحرالفراسه
خویشگیقصوری
امین
رحیمی
a-rahimi@araku.ac.ir
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک
AUTHOR
فرنگیس
کمالوند
f-kamalvand@phd.arak.ac.ir
2
دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
قرآن مجید.
1
ابنماجه، محمدبن یزید(1418ق). سنن ابن ماجه، محقّق بشار عواد معروف، ج 2، بیروت :دارالجیل.
2
بوصیری، شرفالدین(1361). شرح قصیدة برده، مؤلف ناشناخته(قرن 9 ق)، تصحیح و مقدمه علی محدث، چ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
3
حافظ شیرازی، شمسالدین محمد(1362).دیوان غزلیّات حافظ،تصحیحو توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
4
حافظ­شیرازی، شمس­الدین­محمد(1376).دیوان­حافظ،تصحیح محمد­قزوینی­و قاسم­غنی،تهران: امیرکبیر.
5
حسن،رشیده(1384). «نگاهی به شارحان­ دیوان­ حافظ­ شیرازی در شبه­قارّه»، فصلنامة مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ش80 ، صص122- 107.
6
ختمی­لاهوری، ابوالحسن­عبدالرحمان(1378). شرح­عرفانی­غزل­های­حافظ، تصحیح و تعلیقات: بهاءالدین خرمشاهی، کورش منصوری، حسین مطیعی­امین، تهران: قطره.
7
خویشگی­قصوری، عبیداللّه(1393). بحرالفراسه­اللآفظ فی شرح دیوان حافظ، تصحیح و تعلیقات ایوب مرادی و سارا چالاک، چاول، تهران: اسحاق.
8
دهخدا، علیاکبر(1383)، امثال و حکم، ج2، تهران: امیرکبیر.
9
شبلی، محمد صدیق(1371). «سرّ رواج و امتیاز حافظ»، مجموعه مقالاتکنگرۀ بینالمللی بزرگداشت حافظ، چ اول، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، صص 609-599.
10
عطّارنیشابوری، فریدالدین محمد(1396).تذکرهالأولیا، تصحیح متن و توضیحات از محمد استعلامی، چ 27، تهران: زوّار.
11
غریب یمنی، حاجی نظام(1419ق). لطایفاشرفی فیبیان طوایفصوفی، کراچی: حلقۀ اشرفیّۀ پاکستان.
12
قاسمی، شریف حسین(1376).«شرح­های­فارسی­دیوان­حافظ در هند»، چشم انداز ارتباطات فرهنگی، ش 9، صص33-30.
13
کلینی، محمدبن یعقوب (1387). اصول کافی، محقق مهدی آیتاللّهی، ج2، تهران: جهانآرا.
14
گلندام، محمد(1377). مقدمه­بردیوان­حافظ، به­اهتمام سیدرضا­ جلالی­نائینی و نذیراحمد، تهران: امیرکبیر.
15
لاهیجی، شیخ محمد(1337). مفاتیح­العجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمة کیوان سمیعی. تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.
16
مجددی، محمداقبال(1972).احوال و آثار عبداللّه خویشگی،چ اول، لاهور: دارالمؤرخین.
17
محمدخان، مهرنور(1371)، «بحث و معرفی بحرالفراسه اللافظ فی شرح دیوان خواجه حافظ از عبیدالله خویشگی قصوری عبدی» ، سخن اهل دل: مجموعه مقالاتکنگرۀ بینالمللی بزرگداشت حافظ،صص718 -713.
18
نوشاهی، عارف(1371)، «نخستین شرح فارسی دیوان حافظ در شبهقارّه» ، سخن اهل دل: مجموعه مقالات کنگرۀ بینالمللی بزرگداشت حافظ، چاول، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، صص 780-761.
19
نوشاهی،گوهر(1371).«اقبال و حافظ»، سخن اهل دل: مجموعه مقالات کنگرۀ بینالمللی بزرگداشت حافظ، چاول، تهران: کمیسیون ملییونسکو در ایران، صص790- 781.
20
همدانی، عینالقضات(1370). تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، چ سوم، تهران:­ منوچهری.
21
ORIGINAL_ARTICLE
بازنمایی طبقاتِ عرفا در تذکرهالاولیاء: ریاضت به مثابۀ سلیقه و مصرف
تذکره­نویسی عرفا ذیل سنت طبقه­نویسی مسلمانان و به مثابۀ شکلی از تاریخنگاری اسلامی-ایرانی شکل گرفته است. از میان تذکره­های عرفا، تذکره­الاولیای عطار بجای گزارش مستقیم و تاکید بر نسب، تولد و وفات، شاگردان و استادان سوژه­ها، سبک زندگی یا وجوه ریاضت آنها را به قصد برساخت«هویت-طبقه» آنان بازنمایی می­کند. در این نوشتار سبک بازنمایی طبقات عرفا در تذکره­الاولیاء پس از برابرخوانی ریاضت به مثابۀ سلیقه و مصرف با تکیه بر آرای متفکران مطالعات فرهنگی و جامعه­شناسی سلیقه و مصرف دلالت­یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می­دهد که انواع ریاضت یا سلیقه و مصرف عرفا در تذکره­الاولیاء در قالب پنج عنصرِ پوشاک، تغذیه، عبادات و مناسک، سخن­گفتن و حرکات بدن و در نهایت تعلقات و دارایی­های سوژه­های عارف به برساخت و تمایز دو کلان طبقۀ «عارف-زاهد» و «عارف-عاشق» انجامیده است. طبقۀ عارف-زاهد با گرایش به وجه سلبی انواع ریاضت یا اصل امتناع به شکل نشاندار به قطعیت معنا باور داشته است. پوشاک خشن، فرسوده یا عریانی، غذاهای ساده و کم، گیاه­خواری و یا نخوردن، عبادات و مناسک فروکاهنده مستمر یا یکباره، سخن­گفتن تردیدآمیز، خوفناکی همراه با احساس گناه و بدن منقبض، زن و فرزند­گریزی، دارایی­های ناچیز شاهد این ادعاست. در مقابل طبقۀ عارف-عاشق اگرچه در برخی از موارد مثل پوشاک یا تغذیه به سویۀ سلبی ریاضت توجه کرده است اما ریاضت آنان عمدتاً به شکل ایجابی، گشوده و سیال سامان یافته است. گریز از الزام خرقه­پوشی، تنوع­طلبی در تغذیه، شوریدگی­های خلسه­وارِ بدن­فزا، گستاخی­های زبانی-بدنیِ فاصله­گریز و واسطه­ستیز و در نهایت تعلق و دارایی­گزینی غیر­الزام­آور نمونه این سبک از زندگی است.
https://classicallit.ihcs.ac.ir/article_4406_aecff10eb3dcc0e9a042cdaf2f6b5b53.pdf
2019-03-21
1
30
تذکره نویسیعرفا
طبقات عرفا
عطارنیشابوری
تذکرهالاولیاء
ریاضت
سلیقه و مصرف
پارسا
یعقوبی جنبه سرایی
p.yaghoobi@uok.ac.ir
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان
LEAD_AUTHOR
آی ناز
بردی پور
aynaz799@gmail.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان
AUTHOR
آرگایل، مایکل (1393). روانشناسی پیام­رسانی حرکات بدن. ترجمۀ مرجان فرجی. تهران: جوانه رشد.
1
اﺑﻦ­ﻣﻨﻈﻮر، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﮑﺮم (1414ق). ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب. ﺑﯿﺮوت: دار ﺻﺎدر.
2
اسونسن، لارس (1397). فلسفۀ فشن. ترجمۀ آیدین رشیدی. تهران: مشکی.
3
افضلی، زینب (1393). «تفاوت و تشابه «ریاضت» و «مجاهده» در سخنان صوفیان تا قرن هفتم». ادب فارسی. ش1. صص 178- 165.
4
اکرمی، محمدرضا (1390). «درون­مایه حکایت­های تذکره­الاولیاء». مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا. ش3. صص 30- 9.
5
اِگل، دنیز (1379). «تذکره­الاولیاهای عطار و جامی، تداوم نوشته­های بنیادی تصوف». ترجمۀ عبدالمحمد روح­بخشان. مجله معارف. دوره 17. شماره 3. صص 197-158.
6
اُلین رایت، اریک و دیگران (1395). رویکردهایی به تحلیل طبقاتی. ترجمۀ یوسف صفاری. تهران: لاهیتا.
7
باکاک، رابرت (1381). مصرف. ترجمۀ خسرو صبری. تهران: شیرازه.
8
بودریار، ژان (1393). نظام اشیاء. ترجمۀ پیروز ایزدی. تهران: ثالث.
9
بوبر، مارتین (1378). من و تو. ترجمۀ خسرو ریگی. تهران: جیحون.
10
بوردیو، پی­یر (1395). تمایز. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: ثالث.
11
بهشتی، محمد (1395). «گفتمان معرفه­النفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی». دو فصلنامۀ علمی- تخصصی پژوهش­نامه سبک زندگی. ش2. صص 45- 33.
12
پاترسون، مارک (1398). مصرف و زندگی روزمره. ترجمۀ جمال محمدی و نرگس ایمانی­مرنی. تهران: نی.
13
جرموو، جان و ویلیامز، لورن (1394). جامعه­شناسی غذا و تغذیه اشتهای اجتماعی. ترجمۀ هما زنجانی­زاده. تهران: جامعه­شناسان.
14
دینی، هادی و میرجلیل اکرمی (1397). «مصادیق ریاضت حقیقی (مشروع) در جهان­بینی عطار نیشابوری». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. ش52. صص 151- 119.
15
راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ، ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ (1423ق). اﻟﻤﻔﺮدات ﻓﯽ ﻏﺮﯾﺐ اﻟﻘﺮآن. ﻗﻢ: ذوی اﻟﻘﺮﺑﯽ.
16
رجایی بخارایی، احمدعلی (1375). فرهنگ اشعار حافظ. تهران: علمی.
17
زرین­کوب، عبدالحسین (1386). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
18
رضابیگی، مریم و حسین حسن­رضایی (1389). «نقد صوفی و تصوف در تذکره­الاولیاء عطار». فصلنامۀ تخصصی ادیان و عرفان. ش31. صص 147- 119.
19
رضوی، سید ابوالفضل و اسماعیل رضایی برجکی (1395). «طبقات­نگاری، شیوه­ای از تاریخ­نگاری اسلامی و تأثیرپذیری از ساختارهای اجتماعی». تاریخ و فرهنگ. ش97. 27- 9.
20
رمضانی خراسانی، حسن (1388). ریاضت در عرف عرفان. به کوشش طاهره جوادی. قم: آیت اشراق.
21
زیمل، گئورگ (1395). گزیدۀ مقالات. با مقدمۀ زیگفرید کراکاور. ترجمۀ شاپور بهیان. تهران: دنیای اقتصاد.
22
سجادی، سیدصاق و هادی عالم­زاده (1391). تاریخ­نگاری در اسلام. تهران: سمت.
23
ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﻐﯿﺐ. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. ﺗﻬﺮان: ﻣﺆﺳﺴﻪ مطالعات و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ.
24
صفری­فروشانی، نعمت­الله (1381). «پیشینۀ طبقات­نگاری در میان مسلمانان». کتاب ماه دین. ش 55. صص 83- 66.
25
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد (1396). تذکره­الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوّار.
26
عفیفی، ابوالعلاء (1376). رساله ملامتیه، صوفیه و فتوت. ترجمۀ نصرت­الله فروهر. تهران: الهام.
27
کاشفی سبزواری، حسین واعظ (1350). فتوت­نامه سلطانی. تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
28
کاریکان، پیتر (1396). جامعه­شناسی مصرف. ترجمۀ سعید صدرالاشرافی. تهران: گل آذین.
29
کرون، پاتریشیا (1395). جامعه­های ماقبل صنعتی: کالبدشکافی جهان پیشامدرن. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: ماهی.
30
کریگان، کیت (1395). جامعه­شناسی بدن: نظریه­های مدرن، پست مدرن و پساساختارگرایانه. ترجمۀ محسن ناصری­راد. تهران: نقش و نگار.
31
وودوارد، یان (1397). فهم فرهنگ مادی. ترجمۀ شایسته مدنی­لواسانی. تهران: لوگوس.
32
متز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. جلد دوم. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: سپهر.
33
مشتاق­مهر، رحمان و اصغر برزی (1390). «محتوا و ساختار در تذکره­الاولیای عطار». زبان و ادب فارسی، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش223. صص 220- 191.
34
مطهری­خواه، ذبیح­اله (1392). «ریاضت و تأثیر آن بر تربیت نفسانی سالک». فصلنامۀ علمی و پژوهشی عرفانیات در ادب فارسی. ش17. صص 161- 142.
35
مؤید حکمت، ناهید (1395). سرمایۀ فرهنگی: درآمدی بر رویکرد نظری و روش شناسی بوردیو. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
36
میلر، پیتر (1384). سوژه، استیلا و قدرت. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.
37
ناصری، محمود و علی احمدپور (1394). «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن». فصلنامۀ عرفان اسلامی. ش 49. 117- 95.
38
نیکلسون، رینولد (1357). پیدایش و سیر تصوف. ترجمۀ محمدباقر معین. تهران: توس.
39
ویدن­گرن، گئو (1393). پژوهشی در خرقه درویشان و دلق صوفیان. ترجمۀ بهار مختاریان. تهران: آگه.
40
ویلسون، الیزابت (1394). مد و مدرنیته. ترجمۀ ناصرالدین غراب. تهران: علمی و فرهنگی.
41
یعقوبی­جنبه­سرایی، پارسا (1390). «تابوشکنی در متون عرفانی». مطالعات عرفانی. ش14. صص 216- 199.
42
یعقوبی­جنبه­سرایی، پارسا و منصور رحیمی (1396). «برساخت گفتمانیِ پی­رنگ در گزارش­های تذکره­ای عرفانی: روایت­های حلاج». نقد ادبی. ش42. صص 112- 85.
43
یعقوبی­جنبه­سرایی، پارسا (1397). «حاشیه در عرفان: از فراخوانی حاشیه­ها تا گذر از بازی متن و حاشیه». نقد ادبی. ش 44. صص 203- 169.
44