Zahak's mother's footprint in Shahnameh

Document Type : Research Paper

Author

PhD student in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

Abstract

Zahak in the Shahnameh is an evil character who has produced one of the worst historical-mythical periods. In the Shahnameh, with the guidance of Iblis, he kills his father, carnivores, slaughters and destroys the world. The character of Iblis, with an extroverted interpretation of the myth, with the signs that it is, must be the mother of Zahak. In Shahnameh's account of human actions, he reflects a family plot with his son Zahak against his wife Mardas. In the mythical depiction of the mother of Zahak in the religious epistle Oudg, whose actions in Zoroastrian texts correspond to those of Iblis in the Shahnameh narrative. In the depiction of social history, the Zakah government system is a matriarchal system. In the ancient tribal mother-mother (the devil), the cultivation of the land was flourished by killing the old king (Mardas) and spilling his blood on agricultural fields (killing Mardas in the garden) and marrying a young hero (Zahak). On the historical front, Zahak is also reminiscent of the Western invasion of Iran. One example of a widespread Western invasion of Iran in the Western chronicles is the invasion of the kingdom of Nineus and Nineas with the mighty Queen Samiramis. There are many similarities between the actions of Samiramis and Ninias or Ninius with Iblis (Zahak's mother) and Zahak, which indicates the presence of the powerful female element in Zahak's court.

Keywords


آقازاده، فرزین (1389)، ضحاک ماردوش، تهران: ققنوس.
آموزگار، ژاله (1374)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
آیدنلو، سجاد (1397)، «بکشتی یا به گشنی یا به کشتی»، زبان و ادب فارسی تبریز، سال71، شماره 238، صص 1-26.
اردستانی رستمی. حمیدررضا (1396/1)، «آیا ضحاک شاهنامه را می­توان مادینه انگاشت»، نشریة ادب و زبان، سال20. شمارة 41، صص 25-50.
_______________ (1396/2)، «چرا رستم از سوی مادر ضحاک نژاد است». کهن نامه، دوره 8، شماره 1، پیاپی 23، صص1-20.
_______________  (1392)، «شهرسب، ضحاک و مرداس، شکستگی شخصیت شهرسب در مرداس و ضحاک»، پژوهشنامة ادب حماسی، سال9، شماره16، صص 173-191.
الیاده، میرچا (1375)، اسطوره، رویا، راز، ترجمة رویا منجم، تهران: فکر روز.
بالاندیه، ژرژ (1378)، «روایات اساطیری و معتقدات مرامی قبایل آفریقایی دربارة زن»، ترجمة جلال ستاری، در اسطوره و رمز، صص 59-78، تهران: سروش.
بازرگان، نوید (1384)، «اژدهایی به نام آز»، پژوهشنامة ادب حماسی، دورة 1، شمارة 1، صص101-135.
بلک، جرمی و گرین آنتونی (1385)، فرهنگ­نامة خدایان، دیوان و نمادهای بین­النهرین، ترجمه پیمان متین، تهران: امیر کبیر.
بندهش هندی (1368)، تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بهار، مهرداد (1376)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.
بهرامی، احسان (1369)، فرهنگ واژه­های اوستا، تهران: بلخ.
تاریخ سیستان (1381)، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: معین.
پاکزاد. فضل­الله (1379)، «واژه­ای در شاهنامه»،  ایرانشناسی، سال12، شماره 2، صص380-382.
پرادا، ایدت (1356)، هنر ایران باستان، ترجمة یوسف مجیدزاده تهران: دانشگاه تهران.
پورداوود. ابراهیم (1377).. یشت­ها. تهران: اساطیر
_________ (1312)، «زمان زرتشت»، مهر،  سال1، شمارة 10، صص737-744.
پیتمن، هالی (1387)، هنر مهرسازی در کنار صندل، خدایان، فرمانروایان و پیوند از طریق ازدواج، مجموعه مقالات تمدن حوزة هلیل. کرمان: سازمان میراث فرهنگی کشور.
جباری، نجم­الدین (1396)، «تقابل جهان­شناختی هنر و جادو در شاهنامه»، کهن­نامه ادب فارسی، سال 8، شماره 3، صص 1-20
جوینی، عزیزالله (1375)، توضیحات در باب شاهنامه دستنویس فلورانس، ج اول، تهران: دانشگاه تهران.
حجازی، بنفشه (1385)، زن تاریخ، تهران: قصیده­سرا.
حمزة اصفهانی (1961)، تاریخ سنی­الملوک و الارض، بیروت.
خطیبی، ابوالفضل (1390)، «تفسیری تازه از بیت­های بحث برانگیز درباره وارونه­خویی ضحاک»،  نامه فرهنگستان. دروه 12، بهار،  شماره 45. صص45-63.
داتی، ویلیام. (1392)، اساطیر جهان، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: چشمه
دمزیل، ژرژ (1379)، خدایان سه کنش، ترجمه و تالیف جلال ستاری، جهان اسطوره­شناسی، تهران: مرکز، صص1-40.
دورانت، ویلیام (1385)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، ج1 مشرق زمین گاهوارة تمدن، تهران: اقبال.
دیاکونوف، ایگور میخایلوی، (1371)، تاریخ ماد، ترجمه کریم کشاورز، تهران: علمی فرهنگی.
دینوری،ابوحنیفه (1371)، اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
راشد محصل، محمدتقی (1381)، نجات­بخشی در ادیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستگارفسائی، منصور (1365)،  اژدها در اساطیر ایران، تهران: توس.
رواقی، علی (1386)، «شاهنامه­ای دیگر(2)»، کیهان فرهنگی، سال 6، شماره 12، صص 31-35.
روزنبرگ، دانا (1379)، اساطیر جهان، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
رید، ایولین (1389)، برادرسالاری، ترجمه افشنگ مقصودی، تهران: به­آذین.
ستاری، جلال (1384)، سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.
سرکارتی، بهمن (1385)، سایه­های شکارشده، تهران: طهوری.
__________ (1350)، جابه­جایی اساطیر در شاهنامه، سخنرانی های دومین دوره بحث دربارة شاهنامه، تهران: وزارت فرهنگ و هنر. صص89-99.
سیسیلی، دیویدور (1384)،  ایران و شرق باستان در کتابخانة تاریخی، ترجمه و حواشی از حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: جامی.
شامیان ساروکلایی. اکبر (1388). «فرانک مام فریدون». گوهر گویا. سال سوم. شماره 11. صص 91-108
شمیسا، سیروس (1369). شاهِ نامه­ها. تهران: هرمس.
_________ (1381). انواع ادبی. تهران: فردوس
صفا، ذبیح­الله (1369). حماسه­سرائی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طبری، محمدبن جریر (1352)، تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران
عریان، سعید (1371)، متون پهلوی، تهران: کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، دفتراول، تصحیح خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ­دادگی (1385)، بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
قائمی، فرزاد (1394)، «تحلیل تطبیقی اسطورة ضحاک ماردوش»، پژوهشنامة ادب حماسی، سال11، شمارة 19، صص27-65.
کریستین­سن، آرتور (1377)، نمونة نخستین انسان نخستین شهریار در تاریخ افسانه­ای ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
کمپل، جوزف (1377)، قدرت اسطوره، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
کویاجی، جهانگیر کوورجی (1388)، پژوهش­های در باب شاهنامه، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: زنده­رود.
کهریزی، خلیل (1400)، شاهنامه و متن پنهان، تهران: سخن.
گازرانی، ساقی (1398)، ضحاک تاریخ از دل اسظوره، ترجمه سیما سلطانی، تهران: مرکز.
گجری شاهو. امین (1380)، نوفل و مجنون میرزا شفیع کلیایی همراه با داستان کاوه و ضحاک شاهرخ کاکاوندی، تهران: مه.
گرشویچ، ایلیا (1390)، تاریخ ایران دورة ماد، ترجمه بهرام شالگونی، تهران: جامی.
گرین، راجر لنسلین (1392)، اساطیر یونان، ترجمه عباس آقاخانی، تهران: سروش.
گیرشمن، رومن (1381)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: علمی فرهنگی.
مجمل­التواریخ والقصص (1383)، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
مختاری، محمد (1379)، اسطورة زال، تهران: طوس.
مولایی، چنگیز (1391)، «بازشناسی یکی از القاب کهن ضحاک در نام ارنواز»، در خرد بر سر جان، صص159-167، به کوشش محمد جعفریاحقی، محمدرضا راشد محصل و سلمان ساکت، تهران: سخن.
مینوی خرد (1385)، ترجمه احمد تفضلی، تهران: توس.
نیبرگ، ه.س (1395)، دین­های ایران باستان، ترجمه سیف­الدین نجم­آبادی، تهران: مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ­ها.
وارنر، رکس (1389)، دانش­نامة اساطیر جهان، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: اسطوره.
هوک، ساموئل هنری (1381)، اساطیر خاورمیانه، علی­اصغر بهرامی­ و فرنگیس مزداپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
Bartholomae. Ch. (1961), Altiranisches Wörterbuch, Strassburg;
Frazer, J.G (1971) the Golden Bough, Macmillan Press, Ltd.
Skinner, Andrew, (2001) Serpent Symbols and Salvation in the Ancient
Near East and the Book of Mormon.London.
Zātsparam. (1964). Vichītakīhā-ī Zātasparam. Text and
Introdution. by Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.
 
References:
Āghāzādeh, Farzīn. (2010/1389SH). Zahāk Mārdouš. Tehran: Qoqnūs
Āmūzgār, Žāle. (2009/1388SH). Tārīx-e asātīrī-ye īrān. Tehrān: Samt.
Āydenlū, Sajjād. (2019/1397SH). “Bekošti ya Be košti ya begošnī.” Zabān va adabe Fārsi. . No. 238. Pp 1-26
Ardestāni Ardestani. Hamid Reza. (2018/1396SH). "Āyā zāhāke Šāhnāme rā mītanvan mādīne pendāst".adab va zābān. No. 41. Pages 25-50
_______________.( 2013/ 1391SH). "Shahrsab, Zahak and Mardas. Šejastegi Šajhsiate Šahrzeb dar Mardās va Zahak». paŽūhešvāme avabe hemasī. Year 9. No. 16, pp. 173-191
Bāllāndīe, Georg. (2000/1378SH). "Revāyāte asātiri va moetaqedāte marāmī qābayele afrīqā darbāreye zan". Tr. by Jalal Sattari. Dar osture va ramz. Pp. 59-78. Tehran: Soroush
Bārtholomae. Ch. (1961), Āltiranisches Wörterbuch, Strassburg;
Bāzarghan, Navid. (2005/ 1393SH) . "eŽdehāi be nāme āz". paŽūhešvāme avabe hemasī. No 1. pp. 101-135
Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Pažūhešī dar asātīr-e īrān. Tehrān: Āgah.
Bahrāmi, Ehsān. (1989/1367). Farhange vāŽehāyehaye Avestā. Tehrān: Balx.
Benoist, Emile. (1998/1377). Dīne Irānī bar payeye matnhāye motabare unānī. Tr Bahman Sarkati. Tehran: Češme.
Black, Jeremy and Green Āntony. (2006/1385SH). Farhange khodayan divan va nemadhaye beino al nahrayn. Tr Peyman Matin Tehran: Amir Kabir.
Bondahešne hendī. (1990/1368SH). Tr Roqaye Behzadī. Tehrān: moaseseye motaleat va tahqīqate farhangī.
Campel, Joseph, (1998/ 1377SH). Qodrate ostūre. Tra by Abbās Mokhber. Tehrān: markaz.
Christensen, Arthur. (2014/1393SH). Nemūnehāye Noxostīn Ensān va Noxostīn Šahryār dar Tāvīxe Afsānehāye Īrān (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Žāle Āmūzegār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Češme.
Coyajee, Jehangir Cooverjee, (2009/1389SH) paŽūhešī dar bab Šāhnāme. Ed by jalīl dūstxah. Tehrān: zenderūd
Dāzmiel, Georg. (2000/1376). Xodāyāne se koneš. Tr by Jalāl Satārī. Jahāne ostūre šenasī. Tehrān: marjaz. Pp. 1-40
Dātī, Wīllīām.(2014/1392SH) Asātīre jahān. Tr Abolqāsem esmāilpūr. Tehrān: Češme
Dorānt, Wīllīām. (1358 SH / 2007). Tarīxe tamadon. Tr by Ahmed Ārām. C. 1. Tehrān: Iqbal
Dīakonof, Igor Mīkhailovīch.(1993 /1371 SH). Tārīxe mād. Tr by Karim kešāvarz. Tehrān: elmī farhangī.
Dinvari, Abu Hanife. .(1993 /1371 SH). Axbar altavval. Tr by Mahmūd Mahdavī Damqanī. Tehrān: ney.
Eliāde, Mircea. Shul, Utel et al. (2009/1388SH). Ostūre roya. raz. Tr. by Monajem. Tehrān: Fekre Ruz.
Ferdowsī, Abolqāsem. (2000/1379SH). Šāhnāme. With the Effort of Jalāl Xāleqī Motlaq. 3rd ed. Tehrān: Markaz-e Dāyerat al-Ma’āref-e Bozorg-e Eslāmī.
Frazer, J.G (1971) the Golden Bough, Macmillan Press, Ltd.
Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by. Tr. by Žāle Āmūzegār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Češme.
Hejāzī, banafše. (2006/1382SH). Zane tārīx. Tehrān: qasīdesarā.
Hamze Esfahanī. (1961/1330SH). Tarīxe Sonī Al-Molūk va alarz: Beirūt.
Hejazī, banafše. (2006/1382SH). Zane tārīx. Tehran: qasīdesarā.
Hūk, Samuel Henry.(2005/ 1381SH). Asātīre xāvare mīane. Tr by Alī Asghar Bahramī and Farangīs Mazdapūr. Tehrān: markaze motleāte zanān.
Gāzorānī, Sāghī. (1398). Zhāk of history from the heart of myth. Translated by Simā Soltāni. Tehrān: Markaz
GeršowiČ, īlyā. (2011/ 1390SH).Tārīxe doreye mād. Tr by Bahram šālgonī. Tehrān: Jamī
Gīršman, Roman. (2005/1381SH). Irān az aqāz tā eslām. Tr by Mohammed Moīn. Tehrān: elmī farhangī.
Gojarī šahū. Amīn. (2001/1380SH). Nūfel va Majnūn Mirzā šafi Kaliāyi ba dāstāne Kāveh and Zahāk šāhrokh Kakavandī. Tehrān: Mah
Green, Roger Lanslin. 1392. Greek mythology. Translated by Abbās āgā Khāni. Tehrān: Sorūš
Jabārī , Najmodin.(2018 /1396 SH). "tagābole jahānšenxtht honar va jādū dar Shāhnameh". Kohannāme adabe fārsi. No. 3. pp. 1-20
Joveynī, Azīzolah.(1996 /1375 SH). Tozīhatī dar bab Shāhnāmeh dastnevīse Florence. Tehrān: Danešgahe Tehrān
Oryan. Saīd.(1993 /1371 SH). Motūne Pahlavī. Tehrān: ketābxāneye melī
Kahrīzī. Khalīl. (2020/1400SH). Shāhnāmeh and hidden text. Tehrān: Sokhan
Khatībī, Abolfazl. (2011/1390SH). "tafsīrī tāze az beythāye bahs barangize šāhnameh." Nameye farhangestān. No. 45. pp. 45-63
Moxtārī,(2000/1379SH) Muhammad. ostureye Zāl. Tehrān: Tūs
Mojmal al tavarīx. (2007/1384SH). ed Mohamad Taqhī Bahār. Tehrān: donyaye ketāb
Molaī. Čangīz. (2012/1391SH). . "bāzšenasīe yekī az alqābe kohane zahāk dar nāme arnavāz".  Xerade bar sare jan. Pp. 159-167. By the efforts of Mohamad Jafar yāhaqī. Mohammad Rezā Rašed Mohasel va Salmān Sāket. Tehrān: soxan.
Nieberg, H.s. (1359/1980SH). Dinhāye Irāne bāstān. Tr by Seifedin Najmābādi. Tehrān: markaze Irānie motaleye farhangha.       
Pākzād. Fazlollāh. (2000/1376SH). "vaŽeī dar  šahnameh". Irānšenasī. No. 2, pp. 380-382
Pittman, Haly. (2008/1384SH). Honare mohrsāzī dar kenāre sandal xodāyān, farmānravāyān az tariqe ezdevāj. Majmue maqakāte tamadone hozeye halil. Kerman: sāzmāne mīrās farhangie kešvar.
 Prādā, īd. (1977/1356 SH). honare Irāne bāstān. Trby Yousef Majidzade: Tehrān: Danešgahe Tehrān
Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašt-hā. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
________________.(1946 /1312 SH). Zamāne zartošt. mehr. No. 10. pp. 737-744
Mīnū-ye xerad. (2001/1380SH). With the effort of Ahmad Tafazzilī. 3rd ed. Tehrān: Tūs.
Rašed Mohasel, Mohammad Taghī.(2002/1381SH).nejat baxšī dar īran. Tehrān: paŽūšgah olūme ensanī va motaleate farhangī.
Rastgār Fasāeī, Mansūr. (2000/1388SH). Eždahā dar asātīr-e irān. Tehrān: Tūs
Ravāqī, Alī.(1990 /1368 SH). " šāhnāmeheye dīgar (2)". Keyhāne farhangī. No. 12. pp. 31-35
Rīd, Evelyn.(2010/1389SH). Barādarsalāri. Tr by Maqsūdī. . Tehrān: Behāzin.
Rosenberg, Dānā.(2000/1379SH). Asātire jahan. Tr by Abdolhoseyn Sharifiān. Tehrān: Asātire
Safā, Zabīhollāh. (1954/1333SH). Hamāse-soryī dar īrān. Tehrān: Amīrkabīr.
Sarkārātī, Bahman. (1999/1378SH). Sāye--ye šekār-šode. Tehrān: Qatre.
Skinner, Andrew, (2001) Serpent Symbols and Salvation in the Ancient
Near East and the Book of Mormon.London.
__________.(1971 /1350 SH). Jabejaī asatīr dar šāhnāmehe. Soxanrānihaye dovomin dore bahs darbāreye šāhnāmehe . Tehrān: vezarāte farhang va honar. Pp. 89-99
Šāmyān sārkolā. Akbar.( 2009/ 1389SH). "Farānak Māme Fereydūn". Gihare guya. No. 11. pp. 91-108
šamīsā, sīrūs. (2017/1396SH). šāhe nāmehā. Tehrān: Hermes.
__________.(2002/1381). Anvāe adābi. Tehrān: Ferdos.
Sīcīlī, Davīd. (2005/ 1383). īran va šarq bastan dar ketābxāneye šarq. Tr and ed by Hamid Beks šūrkāī and esmaīl Sangarī. Tehrān: Jāmī.
Starī. jalal. (2005/ 1383). Simāye zan dar farhange lrān. Tehrān: markaz.
Tabarī, mohamadm ebn-e Jarīr. (1973/1362SH). Tarīx-e tabarī. Tr. by Abolqāsem Pāyande. Tehrān: bonyād farhange lrān
Tārīxe Sistān. (2002/1381). ed Mohammad Taghi Bahār. Tehrān: Moein
Qā’emī, Farzād. (2016/1394SH). " Tahlile tatbiqie ostureie zahaje mardus. paŽūhešvāme avabe hemasī ". Epic Literature Research. No. 19. pp. 27-65
Vermāzern, Mārtīn.(1396/1375SH) Āīne Mītra. tr by nader bozorgzade. Tehrān: Češme
Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye asātīr-e Jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abolqāsem Esmā’īlpūr. Tehrān: Ostūre.
Zātsparam. (1964). Vichītakīhā-ī Zātasparam. Text and
Introdution. by Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.