کاربرد ادبی و هنری حرفِ «الف» در منظومه‌های دو داستان‌سرای بزرگ منظومه‌های غنایی، نظامی، و جامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.

چکیده

حرفِ الف، به‌‌واسطة شکل و جایگاه خاص، یکی از پُرکاربردترین حروف در ساخت مضامین بکر، فضاهای شاعرانه، و ترکیباتِ نغز ادب پارسی به‌ویژه دو شاعر داستان‌سرای بزرگ غِنایی، یعنی نظامی و جامی، است. الف، که اولین حرفِ الفبای فارسی، عربی، و ابجد و نمایندة عدد یک در ‌حساب جمّل است، در منظومه‌های این شعرا، کنایه از ذات احدیت، عالمِ تجرید و تفرید، و نیز مظهرِ پیشوایی، استقامت، خُردی، و غیره است. در این مقاله، با بررسی کاربرد ادبی حرفِ الف، با تکیه بر بسامد شواهد شعری این منظومه‌ها، دو نوع ساختارْ قابل‌بحث است: ساختارِ اول شامل مضامین، تصاویر شاعرانه، ترکیبات، و تعبیراتِ نغز ِادبی براساسِ شکل و ویژگی حرفِ الف است و ساختارِ دومْ ساختارهای ادبی عبارت‌های فعلی و کنایی با حرفِ الف را در بر دارد. با تحلیل این دو ساختار، می‌توان گفت ترکیبات ادبی برساخته از حرفِ الف، در این دو منظومه، یکی از شاعرانه‌ترین برساخته‌های ادب پارسی است. هر دو شاعر، ضمنِ بازی هنری با حرفِ الف از استعاره، کنایه، ایهام، و غیره در خَلق تعابیرِ نغز بهره جسته‌اند. جامی، بیش‌تر از نظامی، به ویژگی‌های ظاهری و ذاتی الف توجه داشته اما، برساخته‌های نظامی ازنظرِ کیفی از اهمیت خاصی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Literary and artistic of letter Alif in two raconteurs' poetry in lyrical verses of Nezami and Jami

نویسنده [English]

  • . .
.
چکیده [English]

'A' or 'Alif' the first letter of Persian alphabet, is a prominent vowel in Farsi language. It is the first letter of Abjad numeral system which represents number one in this system. Alif signifies the Taurus astrological sign. In mystical, philosophical, and rhetorical literature, Alif represents unique God, Holy Spirit, God's mercy; Adam's the father, abstract sphere, solitude, and the single mystery and etc.  Due to its special form and position and some other unique features, letter Alif is one of the most used letters in order to create the original themes and poetic areas, mot and elegant expressions and compounds in Persian literature, two distinguished story-teller lyrical poets that are Nezami as a pioneer in lyrical verses and Jami as a laureate in this field. Alif is a leading in most of poetry by these poets meanings like consistent and firm colossal stature, handsomeness, oblong, tense and stretched. It also signifies greatness, proud and honor, slimness, uprightness, stability, resistance, persistence, staunchness, loyalty, faithfulness and standing on one's promise. Alif has fallen in love with its stature. Since Alif has accent-like sign overhead, it is rebellious. Despite having tongue, it is dumb and silent. It is regarded as one of the poorest in terms of wealth among letters. It symbolizes poverty, abjection, destitution, vacancy, pauperism, beggary, inexistence, absence, loss, and self-denial. It also suggests nakedness, nudity, embarrassment, self-evidence, preparedness, distress and confusion and adornment. It carries meanings like solitude, individualism, loneliness, uniqueness, detachment, freedom, honesty, frankness, and innocence. Alif is motionless and stagnant. Its creation begins with points and dots. All letters and numbers then are founded upon this letter. Alif is the first letter of creation. It also indicates minuteness, brevity and tininess. Alif is the most common simile in Persian literature and the poetry's and prose's images or contents used in Persian literature are described. It was compared to needles, thorn, moon crescent, sticks, pens and plumes, fingers, arrows, bolts, cedars, gallows and scaffolds, newly grown whiskers or beard,  half or full moon, and etc. This article tries to study the literary, artistic and video applications of letter Alif in Nezami and Jami poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alif
  • poetry
  • prose
  • Nezami
  • Jami
جامی، عبدالرحمن ابن احمد (1341)، دیوان جامی، به‌کوشش هاشم رضی، تهران: پیروز.
جامی، عبدالرحمن ابن احمد (1368)، هفت اورنگ، تصحیح و مقدم مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
حیدری، غلامرضا (1396)، «کاربرد ادبی و هنری و تصویری الف در پهنة ادب پارسی با تکیه بر اشعار سبک هندی»، مجلۀ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، س 10، ش 35.
حیدری، غلامرضا (1397)، «کاربرد ادبی و هنری حرف الف در اشعار شاعران سبک خراسانی»، مجله متن پژوهی ادبی، ش 77.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)،  لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران و لغت‌نامۀ دهخدا.
غیاث‌الدین رامپوری، محمد ابن جلال‌الدین (1363)، فرهنگ غیاثاللغات، به‌کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
نظامی، الیاس ابن یوسف (1370)، کلیات خمسة نظامی گنجوی، به‌تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: امیرکبیر.