بازتاب/بازتولید مؤلفه‌های حکمت خسروانی در منطق‌الطیر عطار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید بهشتی.تهران، ایران.

چکیده

      فلسفۀ ایران باستان که به عنوان «حکمت خسروانی» شناخته می‌شود، اندیشه‌ای اشراقی مبتنی بر نور و ظلمت است که هستی در آن ساختاری ذومراتبی و تشکیکی دارد. با گذشت زمان، پیوند این منظومۀ فکری با دوران پس از خود گسسته نشده بلکه در طی تاریخ، به شکل‌های مختلف بازتولید شده است. این تفکر پس از آمیخته شدن  با پاره‌ای مؤلفه‌های اسلامی به آثار حماسی و عرفانی این دوره راه یافته است. هنگام مطالعه در باب عرفان ایرانی، پژوهشگران، غالباً از غور در منطق‌الطیر عطار و بررسی آن بی‌نیاز نیستند، لذا روشن ساختن وجوه مختلف آن، از منظر محتوایی، آمیختگی فرهنگی، ریشۀ تفکرات، و داد و ستد‌های عقیدتی و مسائلی از این دست به درک بهتر این اثر و به دنبال آن شناخت کامل‌تر عرفان خراسان یاری می‌نماید. تطابق مسئلۀ وحدت وجود در عرفان اسلامی و آفرینش وابسته به نقطۀ واحد اهورایی در حکمت خسروانی، همچنین مراتب سلسله‌وار وجود و نور در این دو، باعث امتزاج و پیوند هرچه بیشتر این مفاهیم در منطق‌الطیر شده است. عطار متأثر از میراث کهن فرهنگ و فلسفۀ ایرانی به شرح مفاهیم عرفانی در قالب تمثیل و داستان پرداخته است. در تحقیق حاضر بازتولید پوشیدۀ مؤلفه­های حکمت خسروانی را در «منطق‌الطیر» بررسی کرده­ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection / Reproduction of the components of Khosravani's wisdom in “Mantegh-O-TTeyr”

نویسندگان [English]

  • Ghodratalah Taheri 1
  • Mahmoud Eskandari 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature. Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 PhD student in Persian language and literature. Shahid Beheshti University. Tehran, Iran
چکیده [English]

The philosophy of ancient Iran, known as the " Khosravani’s  wisdom ", is an enlightened thought based on light and darkness in which existence has a hierarchical and skeptical structure. Over time, the connection of this system of thought with the post-revolutionary period has not been broken, but has been reproduced in various forms throughout history. This thought, after being mixed with some Islamic components, has found its way into the epic and mystical works of this period. When studying Iranian mysticism, Researchers have to study the “Mantegh-O-TTeyr”, so clarifying its various aspects in terms of content, cultural fusion, roots of thought, and ideological exchanges and the like to understand This work, followed by a more complete understanding of Khorasan mysticism, will help. The compatibility of the issue of the unity of existence in Islamic mysticism and the creation related to the single point of Ahura in Khosravani's wisdom, as well as the hierarchical levels of existence and light In these two currents of thought, has led to the fusion and connection of these concepts as much as possible in “Mantegh-O-TTeyr”. Influenced by the ancient heritage of Iranian culture and philosophy, Attar has described mystical concepts in the form of allegories and stories. In the present study, we have examined the covert reproduction of the components of Khosravani's wisdom in the " Mantegh-O-TTeyr ".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khosravani Wisdom
  • Islamic Mysticism
  • Mantegh-o-TTeyr
  • Attar
  • Illumination
  • Light
  • Darkness
1-     آموزگار، ژاله (1393). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت
2-     آقاصفری، مهسا(1392). بن‌مایه‌های حکمت خسروانی در تصوّف سدۀ چهارم و پنجم هجری، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت معلم
3-     ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، تهران: حکمت
4-     اکبری، اکبر (1381). مفهوم نور و ظلمت در فلسفه اشراق و تأثیر پذیر از آیین زرتشت، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
5-     بهار، مهرداد (1378). بندهش، فرنبغ‌دادگی،تهران: توس
6-     پورداوود، ابراهیم (1377)، دو گزارش از گات‌ها، تهران: اساطیر
7-     پورنامداریان، تقی (1392). عقل سرخ، تهران: سخن
8-     پورنامداریان، تقی (1399). شهود زیبایی و عشق الهی (هفده مقاله عرفانی)، به کوشش یاسین اسمعیلی، تهران: کتاب آبی
9-     تفضلی، احمد (1354). مینوی خرد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
10-            تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن
11-            تورتل، کریستین (1378). شیخ ابوالحسن خرقانی، ترجمۀ عبدالمحمد روح بخش، تهران: مرکز
12-            جعفری گلنسایی طیبه (1388). حکمت خسروانی و رساله‌های فارسی شیخ اشراق، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
13-            حلاج، (1379). مجموعه آثار حلاج، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران: یادآوران
14-            دوستخواه، جلیل (1385). اوستا، کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، جلد اول، تهران: مروارید
15-            رضی، هاشم (1379). حکمت خسروانی، تهران: بهجت
16-            رضایی، مریم (1393). کتاب چهارم دینکرد، تهران: علمی
17-            راشد محصل، محمدتقی (1366). گزیده‌های زادسپرم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
18-            زرین‌کوب، عبدالحسین (1378). صدای بال سیمرغ، تهران: سخن
19-            ستاری، جلال (1374). عشق صوفیانه، تهران: مرکز
20-            سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1380). مصنفات شیخ اشراق، جلد 1، تصحیح و مقدمه، هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی
21-            شایگان، داریوش (1373). هانری‌کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام،تهران: فرزان
22-            شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). دفتر روشنایی، از میراث عرفانی بایزید بسطامی، تهران: سخن
23-            شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). نوشته بر دریا، از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، تهران: سخن
24-            عطار، فریدالدین (1388). منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن
25-            عطار، فرید‌الدین (1391). تذکره‌الاولیاء، تهران: زوّار
26-            غلامپور آهنگر کلایی، لیلا. محمود طاووسی و شهین اوجاق علیزاده (1398)، وحدت آفرینش، بن‌مایه‌های حکمت خسروانی در منطق‌الطیر عطار؛ فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دوره یازدهم
27-            فضیلت، فریدون (1381). کتاب سوم دینکرد، دفتر نخست، تهران: فرهنگ دهخدا
28-            فضیلت، فریدون (1384). کتاب سوم دینکرد، دفتر دوم، تهران: مهرآیین
29-            فره‌وشی، بهرام (1386). کارنامه اردشیر بابکان، تهران: دانشگاه تهران
30-            فروزانفر، بدیع‌الزمان (1353). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار فریدالدین محمد عطار نیشابوری، تهران: کتابفروشی دهخدا
31-            نجم‌الدین کبری (1368). فوائح‌الجمال و فواتح‌الجلال، ترجمۀ محمد باقر ساعدی خراسانی، تهران: مروی
32-            کربن، هانری (1382). روابط حکمت اشراق و فلسفۀ ایران باستان، ترجمۀ احمد فردید و عبدالحمید گلشن، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
33-            کربن، هانری (1384). بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشۀ سهروردی، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی
34-            گیرشمن، رومن (1372). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی
35-            مینوی، مجتبی (1359). احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی به ضمیمۀ منتخب نورالعلوم، تهران: کتابخانۀ طهوری
36-            محمدی ملایری، محمد (1380). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عطر اسلامی، جلد چهارم، تهران: توس
37-            میرفخرایی، مهشید (1367). روایت پهلوی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی
38-            نصر، سیدحسن (1382). جاودان خرد، تهران: سروش
39-            نفیسی، سعید (1384). زندگی‌نامۀ شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تهران: اقبال