بررسی،تحلیل و نقد حماسی‌های دینی از قرن یازدهم تا چهاردهم هجری قمری با تأکید بر اردیبهشت‌نامه ، شهنشاه‌نامه، مقامات حسینی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم ،ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم،قم ، ایران

چکیده

به پیروی از حماسه‌های اولیّه، گونة دیگری از حماسه شکل گرفت که با نام حماسه‌های ثانویه یا مصنوع از آن‌ها یاد می‌شود؛ گونه‌ای از انواع حماسه که به تقلید از حماسه‌های اولیّه شکل گرفته،حماسة دینی یا مذهبی است که سرایندگان آنها بر اساس جنگ‌هایی که در تاریخ اسلام ،بویژه روزگار نخستین ظهور اسلام، روی داده، به تبعیّت از متون حماسی،به شرح دلاوری‌های یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام که نزد بیشتر مسلمانان جایگاه والایی داشته،پرداخته‌اند. سرایش چنین منظومه‌هایی از قرن پنجم آغاز شده لیکن در روزگار صفویّه به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی رواج و ادامه یافته است به گونه‌ای که در فاصلة قرن یازدهم تا چهاردهم فقط در منطقة اصفهان بیش از بیست منظومه حماسی دینی احصاء شده که هنوز به قلمروهای پژوهشی راه نیافته‌اند.

پژوهش حاضر ضمن تبیین جنبه‌های مختلف حماسه‌های دینی با روش توصیفی- تحلیلی، به تحلیل و نقد حوزه‌های گوناگون سه منظومة (نسخه های خطی) اردیبهشت نامة سروش اصفهانی و شهنشاه‌نامة میرزا جعفر اصفهانی و مقامات حسینی، اثر محمداکبر اصفهانی قائنی به عنوان نمونه‌های حماسه‌های دینی پرداخته-است.حاصل پژوهش نشان می‌دهد سرایندگان آثار به دستگاه زبانی و بلاغی چندان توجه نکرده‌اند به‌نحوی که گاهی مختصّات حماسی و غنایی درهم آمیخته شده است؛دستگاه معنایی و محتوایی بسیار مورد توجّه سرایندگان بوده و کوشیده‌اند متن را محملی برای بیان دریافت‌های دینی و اعتقادی خویش که آمیزه‌ای از تاریخ و توان شاعر است، قرار دهند.در این میان اردیبهشت‌نامه و شهنشاه‌نامه دارای بسیاری از مؤلفه‌های حماسه هستند لکن مقامات حسینی غیر از وزن،فاقد بسیاری از مؤلفه‌های حماسی به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Study, Analysis and Critique of Religious Epics from the 11to t 14 Century AH Beased on Ordibeheshtnameh, Shahanshahnameh, Maghamat-e-Hosseini

نویسندگان [English]

  • Ahmad Rezaei 1
  • Ahmadreza Zarean 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Qom, Qom,Iran.
2 Ph.D. student in Persian language and literature, University of Qom, Qom,Iran.
چکیده [English]

Following the primary epics, another type of epic was formed, which is called secondary or artificial epics; A type of epic that is formed by imitating the original epics is a religious epic whose poets are based on the wars that took place in the history of Islam, especially in the days of the first emergence of Islam, according to epic texts. They describe the heroism of one of the most prominent figures in the history of Islam, who held a high position among most Muslims. The composition of such poems began in the fifth century, shortly after the time of Ferdowsi, but in the Safavid era due to political and social conditions has been narrated and continued and the attention of poets in later periods to this literary form has been much. In the period between the 11th and 14th centuries, more than twenty religious epic poems have been counted in the Isfahan region alone, which have not yet entered the realms of research.

The present study, while explaining the various aspects of religious epics with a descriptive-analytical method, has analyzed and criticized the various areas of the three collections (manuscripts) Ordibeheshtnameh,Shahanshahnameh, Maghamat-e-Hosseini as examples of religious epics. The result of the research shows that the poets of the works did not pay much attention to the linguistic and rhetorical system in such a way that sometimes the epic and lyrical elements are mixed; The semantic and content system has been highly regarded by poets and they have tried to use the text as a means of expressing their religious and doctrinal perceptions, which is a mixture of history and the Poetic preparations. In the meantime, Ordibeheshtnameh and Shahnshahnameh have been very much influenced by Ferdowsi's Shahnameh, but Maghamat-e-Hosseini, apart from rhythm, seem to lack many epic components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rligious epic
  • Analysis
  • Critique"
  • Ordibeheshtnameh"
  • Shahnamehnameh"
  • "
  • Maghamat-e-Hosseini"

مراجع

1-اسماعیلی، حسین (1396) زمجی نامه ، تهران ،انتشارات معین.
2-اصفهانی، سیدجعفر ،  شهنشاه نامه، نسخه ی دستنویس کتابخانه ملّی ایران، ش، 19001-5.
3-حمیدیان، سعید، (1372)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی ، تهران: نشر مرکز.
4-داد، سیما (1375) فرهنگ اصطلاحات ادبی،تهران: مروارید.
5-دبیری­نژاد، بدیع­الله (1380) افتخارنامة حیدری، معرفی حماسه­های دینی ایران، کتاب ماه هنر،صص 86-89.
6-رزمجو، حسین (1388) قلمرو ادبیات حماسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7-رستگار فسایی،منصور (1387) حماسه­سرایی در ایران پس از حملة مغول تا روزگار صفویان،آینة میراث،سال ششم،دورة دوم، صص5-22.
8-رضایی جمکرانی، احمد (1396) تشبیه(تطور،تحلیل و نقد)، تهران:مروارید.
9-رضایی جمکرانی، احمد (1398) استعاره(تطور،تحلیل و نقد)، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10-رضایی جمکرانی، احمد و حمیدرضا فرقانی (1397) مقایسه نظریه انواع ادبی در مکتب کالسیسم و رمانتیسم، فصلنامه پژوهش های ادبی،سال15،شمارة62.صص103-126.
11-رضایی جمکرانی، احمد و محمد فولادی (1389) خزانه پر گنج سخن، قم: دانشگاه قم.
12-رضایی، احمد (1394) مقایسة خواب و رؤیا در متون حماسی و عرفانی،پژوهش های ادبی،سال 12،شمارة 48،صص89-118.
13-سرّامی، قدمعلی(1368) از رنگ گل تا رنج خار؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14-سروش اصفهانی،میرزا محمدعلی خان اردیبهشت نامه، نسخه ی دستنویس کتابخانه ی ملّی ایران ، ش،11327-5
15-شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1389) حماسه ای شیعی از قرن پنجم، ضمیمة آینه میراث،صص93-176.
16-شمشیرگرها ، محبوبه (1389) بررسی سبک­شناسانه حماسه­های دینی در ادب فارسی،فصلنامة تاریخ ادبیات،سال دوم، شمارة 1،صص 133-160.
17-شمیسا، سیروس (1376) انواع ادبی، تهران:فردوس.
18-شمیسا، سیروس (1393) بیان، تهران:میترا.
19-شمیسا، سیروس (1396) شاهِ نامه­ها، تهران:هرمس.
20-شهبازی، اصغر و مهدی ملک­ثابت (1391) الگوی بررسی زبان حماسی ،پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره بیست و چهارم،صص143-179.
21-شهبازی، اصغر و مهدی ملک­ثابت (1393) نقد زبان حماسی در حملة حیدری باذل مشهدی، نثر پژوهی ادب فارسی،شمارة 35،صص345-380.
22-شهبازی، اصغر(1393) حماسه سرایی در ادب فارسی ، آینه میراث ،55..183-210.
23-صفا،ذبیح­الله (1361) حماسه های تاریخی و دینی در عهد صفوی، ایران­نامه، شماره 1،صص5-21.
24-صفا،ذبیح­الله(1389) حماسه­سرایی در ایران،تهران: امیر کبیر.
25-طاهری، مرتضی (1391) نگاهی کوتاه به منظومه­های حماسی -مذهبی درشعرفارسی وآغاز آن ها،پژوهش­نامة ادب حماسی،سال هشتم،شمارة 4،صص119-130.
26-فضیلت، محمود (1379)، سبک شناسی حمله ی حیدری راجی کرمانی، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، زمستان.
27مقامات حسینی ،محمد اکبر اصفهانی قائنی ، نسخه ی دستنویس کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، ش1193.
ناتل خانلری، پرویز (1386) وزن شعر فارسی،تهران: توس.
28-ولک، رنه و آستن واران (1373) نظریة ادبیات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر،تهران:اندیشه­های عصر نو.
کهن‌نامه ادب پارسی
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 36
بهار و تابستان
شهریور 1402
صفحه 117-163

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار