پیش‌نهادی تازه دربارۀ معنا و صورت‌های نوشتاریِ «گاوکیل» در زبان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

در متون کهن، «کاوکیل»، «کاکیل»، «کالیل»، و «کاکثل» به یکی از جشن‌های ایران باستان و نژاد خاصی از گاو اطلاق شده است. هدف این مقاله بررسی این نشانه‌ها و بیان مدلول آن‌هاست. به ‌این منظور، نخست، با استناد به رسم‌الخط فارسی قدیم، نشان داده می‌شود که شکل‌های مذکورْ املاهای دیگری از «گاوکیل»‌اند؛ سپس، این نکته مطرح می‌شود که «کیل» در این کاربرد معادل کج است و ازطریق ترکیبِ «کج‌وکول» به فارسی امروز نیز رسیده ‌است. برپایۀ یافته‌های این پژوهش، «گاوکیل» برای نامیدن نژادی از گاو با موهایی بلند و دمی شبیه دم اسب به‌کار رفته است؛ یکی از زیستگاه‌های آن بخش‌هایی از خراسان بزرگ است و در متون فارسی از آن با نام‌های «کژگاو»، «غَژغاو»، و «غشغا» نیز یاد شده ‌‌است. باتوجه‌به معنای ضمنی «کژ» در زبان پارتی و «کیل» در ترجمه‌های کهن قرآن، می‌توان «کژگاو/ گاوکیل» را معادلِ «گاو سرکش» دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Proposal on the Meaning and Writing Form of "Gawkil" in Persian Language

نویسنده [English]

  • mohsen sadeghi
.
چکیده [English]

In ancient Persian texts, "کاوکیل", " کاکیل ", " کالیل " and " "کاوکثل has refered to one of the festivals of ancient Iran and a particular breed of cattle.
The purpose of this article is to revies these signs and express their implications. To this end, it is shown, first, that according to antique Persian handwriting, the mentioned forms are as the other spellings of Gawkil; then, it is suggested that "Kil" in this application is the equivalent of "Kaj" (in Persian means crooked), which is obtained by the combination of two words"Kaj& Kul" and is used in new Persian language.Based on the findings of this study, "Gawkil" is used to call a breed of a cow with long hair and a tail like horse tail that one of its habitats is some parts of large Khorasan.
In Persian texts, it is also referred to as "Kaj’gaaw", "Ghaj’gaaw" and "Ghash’ghaa ". Considering the connotative meaning of "kej" in the Parthian language and "kil" in the ancient translations of the Qur'an, "Kaj’gaaw / Gaaw kil" can be considered equivalent to a rogue cow.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Asar-olbagheye"
  • "Alzeyj-oljame’"
  • "yak" Alghanun-olmas’udi
  • "Gav-e kaj"
  • "Gav-e kil"veys-o ramin"
ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن (1389)، تاریخ طبرستان، ‌تصحیح عباس اقبال آشتیانی، به‌اهتمام محمد رمضانی، تهران: اساطیر.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1352)، آثار الباقیه، با ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: ابن‌سینا.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1392)، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ترجمه و تعلیق پرویز سپتمان (اذکائی)، تهران: نی.
اخوان زنجانی، جلیل (1390)، «بررسی واژۀ ”گاوگیل“ ازنظر زبان‌شناسی»، مجلۀ بخارا، س 14، ش80.
انوری، حسن (1383)، فرهنگ روز سخن، تهران: سخن.
برهان، محمدحسین بن خلف (1362)، برهان قاطع، به‌اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
پوپل، کریم (1396)، «وضیعت حیات وحش در افغانستان»، معلومات محیط‌زیستی هراتـ افغانستان: <http://heratenvironment.blogfa.com>.
پورداود، ابراهیم (1390)، هرمزدنامه، تهران: دنیای کتاب.
حسن‌دوست، محمد (1389)، فرهنگ تطبیقیـ موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، ج 2، تهران: آثار.
حسن‌دوست، محمد (1393)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، ج 4، تهران: آثار.
دهخدا، علی‌اکبر (1365)،  لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران و لغت‌نامۀ دهخدا.
رواقی، علی (1371)، ذیل فرهنگ‌های فارسی، با همکاری مریم میرشمسی، تهران: هرمس.
سجزی، محمود بن عمر (1371)، مهذب الاسماء فی مرتّب الحروف و الاشیاء، ‌تصحیح محمدحسین مصطفوی، تهران: علمی و فرهنگی.
شاد، محمدپاشا (1363)، فرهنگ آنندراج، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
صادقی، علی اشرف (1389)، «یک معنی ناشناختۀ کلمۀ ”پهلوی“ در زبان فارسی»، ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستانـ فرهنگ‌نویسی، ش 3.
عطار، محمد بن ابراهیم (1388)، مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح، و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فخرالدین اسعد گرگانی (1314)، ویس و رامین (یک داستان عاشقانۀ ایران باستان که فخرالدین گرگانی درحدود 446 هجری از پهلوی به نظم درآورده)، به‌تصحیح مجتبی مینوی، تهران: فخر رازی.
کیا، صادق (1390)، واژه‌نامۀ شصت‌وهفت گویش ایرانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مالمیر، تیمور (1391)، «تصحیح و تبیین برخی دشواری‌های متون کهن براساس گویش لری»، ادب‌پژوهی گیلان، س 6، ش 20.
متینی، جلال (1346)، «رسم‌الخط فارسی در قرن پنجم هجری»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ش 10 و 11.
مینورسکی، ولادیمیر (1375)، «ویس و رامین داستان عاشقانۀ پارتی»، در مجموعه‌مقالات هژده گفتار،گردآوری مصطفی مقربی، تهران: توس.
یاحقی، محمدجعفر (1371)، فرهنگ‌نامۀ قرآنی براساس 142 نسخۀ کهن محفوظ در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، ج 1 و 3، مشهد: آستان قدس رضوی.