ترسّل در عصر تیموری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار ادبیات فارسی دانشگاه کرمان

چکیده

یکی از ادوار مهم و، در عین حال، کم‌تر شناخته‌شدة تاریخ ادبیات فارسی در زمینة ترسّل و دبیریْ عصر تیموری است. در این مقطع تاریخی منشیان بزرگ و نامداری چون عبدالواسع نظامی هروی، یوسف اهل، محمدعلی بن جمال‌الاسلام، معین‌الدین اسفزاری، ملّاحسین واعظ کاشفی، شهاب‌الدین عبدالله مروارید (بیانی کرمانی)، خواجه جهان، جامی، و خواندمیر ظهور کردند و آثار ارزشمند و مهمّی در انشا و نامه‌نگاری برجای نهادند؛ آثاری که برخی از آن‌ها، مانند ریاض‌الانشاء قاوان و منشآت جامی، صرفاً مجموعه‌منشآت دیوانی یا اخوانی کاتبان‌اند و گروهی نیز، مانند ترسّل اسفزاری و مخزن‌الانشاء کاشفی، به بیان مبانی نظری دبیری و کتابت همراه با نمونة نامه‌ها پرداخته‌اند. در این مقاله، علاوه بر آشنایی با جریان کلّی کتابت و دبیری در عصر تیموری و بیان موازین نظری و عملی ترسّل و انشا در این عصر، به معرّفی محتوایی، سبکی، و ساختاری آثار ممتاز ترسّل و انشا نیز پرداخته شده است تا نمایی کلّی از کتابت این دوره و میزان تقلید یا نوآوری منشیان به‌دست داده شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Epistolary in the Timurid Era

نویسنده [English]

  • Sayyid Amir Jahadi
چکیده [English]

One of the important but less known eras in the history of Persian literature in the area of scribing and letter-writing was the Timurid era. At this historical period, such great and famous scribes as Abdulwaset Nezami Heravi, Yusef Ahl, Ali bin Jamal al-Islam, Moein ad-Din Esfazari, Molla Hussein Vaez Kashefi, Shahabeddin Abdullah Morvarid (Bayani Kermani), Khajeh Jahan, Jami, Khandmir, etc. appeared and created valuable and significant works in letter-writing and scribing. Some of these works such as Riaz al-Insha' by Qavan and Epistolary of Jami are merely Diwani (administrative) or Ikhwani (freindly) correspondence of the scribes, and a group including Esfazariepistolary and Kashefi Makhzan al-Insha' have discussed the theoretical rudiments of scribing and book writing along with sample letters. In addition to an introduction to the general currents of book writing and scribing in the Timurid era and a description of theoretical and applied principles of epistolary and letter-writing in this era, the present article introduces the content, style and structure of prominent works of epistolary and letter-writing. It is hoped that a general scheme of scribing in this era and the level of imitation or innovation by the scribes will be displayed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • epistolary
  • book writing and scribing
  • Timurid era

مراجع

اته، هرمان (1355). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمة صادق رضازادة شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اسفزاری، معین‌الدین، نسخة خطی ترسّل، تحریریافته در قرن نهم، به شمارة 436-13718، محفوظ در کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
اکبرآبادی، سراج‌الدین علی (بی‌تا). فرهنگ چراغ هدایت، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: معرفت.
بهار، محمدتقی (1386). سبک‌شناسی، ج 3، تهران: امیرکبیر.
بیانی کرمانی، عبدالله بن محمد (1390). مونس‌الاحباب: مجموعه رباعیات مروارید، به کوشش سیدعلی میرافضلی، تهران: کتابخانه، موزه، و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
جامی، نورالدین عبدالرحمان (1378). نامه‌ها و منشآت جامی، تصحیح عصام‌الدین اورون بایف و اسرار رحمانوف، تهران: میراث مکتوب.
خطیبی، حسین (1375). فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوار.
خواجه عبدالله مروارید (1951). شرف‌نامه، ترجمه و تفسیر هانس روبرت رویمر، ویسبادن: هیئت مستشرقین فرهنگستان مانیس.
خواجه عبدالله مروارید. نسخۀ خطی ترسّل یا منشآت مروارید، به شمارۀ 2254، محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1353). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج 4، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1356). دستورالوزراء، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
خواندمیر، غیاث‌الدین. نسخة خطی نامة نامی، به شمارة 7075، محفوظ در کتابخانة آستان قدس رضوی.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1349). «دبیری و نویسندگی»، مجلة هنر و مردم، ش ۱۰۱.
رزمجو، حسین (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
سام‌میرزا صفوی (1384). تحفة سامی، تصحیح رکن‌الدین همایونفرخ، تهران: اساطیر.
صالحی، نصرالله (1380). «کتاب‌شناسی توصیفی منشآت، مکاتبات، و نامه‌ها»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 51 و 52.
صفا، ذبیح‌الله (1383). تاریخ ادبیات در ایران، ج 4، تهران: فردوس.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350). مقدمه‌‌ای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملی.
کاشفی، کمال‌الدین حسین بن علی واعظ بیهقی، نسخۀ خطی مخزن‌الانشاء، به شمارة 2510، محفوظ در کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
کمال‌الدین عبدالرزاق سمرقندی (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج ۱، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گاوان، عمادالدین محمود (1938). ریاض‌الانشاء، تصحیح شیخ چاند بن حسین، حیدرآباد دکن: دارالطبع سرکار عالی.
گاوان، عمادالدین محمود، نسخۀ خطی مناظرالانشاء، به شمارة 3575، محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
مردانی، فیروز (1377). «ترسّل و نامه‌نگاری در ادب فارسی»، مجلة کیهان فرهنگی، ش 147.
مهدی‌زاده، مهدی (1378). «تاریخچة منشآت در ادب فارسی»، مجلة کیهان فرهنگی، ش 154.
میبدی، حسین (1356). منشآت میبدی، تصحیح نصرت‌اله فروهر، تهران: میراث مکتوب؛ نشر نقطه.
نظامی، نظام‌الدین عبدالواسع (1357). منشأالانشاء، تألیف شهاب‌الدین احمد خوافی، به کوشش رکن‌الدین همایونفرخ، ج ۱، تهران: دانشگاه ملی.
نفیسی، سعید (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی، تهران: فروغی.
واحد، اسدالله (1378). «ترسّل و انشای فارسی از آغاز تا قرن ششم»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 172.
یزدی، معین‌الدین علی (1356). همایون‌نامه، تصحیح رکن‌الدین همایونفرخ، تهران: دانشگاه ملی ایران.
یوسف اهل، جلال‌الدین (1356). فرائد غیاثی، به کوشش حشمت مویّد، ج 1، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار