رسالة علمای اسلام؛ یک متن و چند روایت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه

چکیده

میراث مکتوب زردشتیان به فارسی نوگنجینه‌ای از آثار دینی ادبیات فارسی است که کم‌تر بدان توجه شده است. این متون به‌‌تدریج از سده‌های چهارم از بازتولید متون اوستایی و پهلوی پدید آمدند. امروزه، صدها رساله در حوزه‌های فقه، آیین، تفسیر، اسطوره، تاریخ، کلام، ادبیات، روایت، زبان‌شناسی، نجوم، و ... از دستوران کیش زردشتی برجای مانده است. کلام و مباحث کلامی، به‌ضرورت روابط زردشتیان و جامعة اسلامی، از دیرینه‌ترین موضوعات ادبیات فارسی زردشتی است. مهم‌ترین متن کلامی زردشتی به فارسی نو رسالة علمای اسلام است. هرچند از نخستین دهه‌های سدة نوزدهم پژوهشگران به این اثر توجه کرده‌اند، تا کنون شناخت درستی از بازمانده‌های آن صورت نگرفته است. آن‌چه شهرت دارد، از این رساله دو تحریر موجود است. این گفتار، با سنجش آن‌چه از رسالة یادشده برجای مانده، در پی آن است تا بر مبنای شواهد متنی و موضوعی برای بازسازی و تدوین مجدد قطعات پراکنده و گزیده‌‌های مختلف آن پیشنهادی به‌دست دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Scholars Treatise: One Text and Several Narrations

نویسنده [English]

  • Hamidreza Dalvand
چکیده [English]

Zoroastrians’ written legacy in the New Persian is a treasure full of religious works in the Persian literature, but little attention has been paid to it. Gradually from the 4th century onward, these texts were created from reproduction of Avestan and Pahlavi texts, and hundreds of treatises in the fields of jurisprudence, traditions, interpretation, mythology, history, kalam, literature, narration, linguistics, astronomy, etc. are left by the Zoroastrianclergy.
Kalamis one of the oldest topics in the Zoroastrian Persian literature thanks to the relations between Zoroastrians and the Islamic society. The most important Zoroastrian kalam text in the New Persian is the Islamic Scholars Treatise. Though this work has drawn the attention of the researchers from the early 19th century, its remnants have yet to be known fully. There are two editions of this treatise. By assessing what is left from the above said treatise, this study seeks to present a suggestion for rewriting and compilation of dispersed pieces different selections based on the textual and thematic evidence

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian literature
  • Zoroastrians
  • Kalam
  • Zoroastrian kalam
  • Islamic Scholars Treatise
Zoroastrians’ written legacy in the New Persian is a treasure full of religious works in the Persian literature, but little attention has been paid to it. Gradually from the 4th century onward, these texts were created from reproduction of Avestan and Pahlavi texts, and hundreds of treatises in the fields of jurisprudence, traditions, interpretation, mythology, history, kalam, literature, narration, linguistics, astronomy, etc. are left by the Zoroastrianclergy.
Kalamis one of the oldest topics in the Zoroastrian Persian literature thanks to the relations between Zoroastrians and the Islamic society. The most important Zoroastrian kalam text in the New Persian is the Islamic Scholars Treatise. Though this work has drawn the attention of the researchers from the early 19thcentury, its remnants have yet to be known fully. There are two editions of this treatise. By assessing what is left from the above said treatise, this study seeks to present a suggestion for rewriting and compilation of dispersed pieces different selections based on the textual and thematic evidence.
آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره، تهران: معین.
اذکائی، پرویز (1369). «رسالة زروانی علمای اسلام»، چیستا، س 8، ش3.
اذکائی، پرویز (1376). «رسالة زروانی علمای اسلام»، میراث اسلامی ایران، دفتر 4، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی.
چوکسی، جمشید گرشاسب (1381). ستیز و سازش زردشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در نخستین سده‌های اسلامی، ترجمة نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
داراب هرمزدیار (1922). روایات، با مقدمة جی.جی مودی، 2 جلد، چاپ اونوالا، بمبئی: بی‌نا.
دانش‌‌پژوه، محمدتقی (1348). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، محمدتقی (13۶۳). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ج ۳، تهران: دانشگاه تهران.
دبستان مازدیسنی (1276 ی). به سعی و اهتمام رستم و خدارحم فرزندان بهرام سروش تفتی، بمبئی: بی‌نا.
درایتی، مصطفی (1389). فهرست‌‌وارة دست‌نوشته‌‌های ایران (دنا)، ج 5 و 7، تهران: کتابخانه، موزه، و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دومناش، ژ (1385). ادبیات زردشتی پس از فتوح مسلمانان، تاریخ ایران کمبریج، ترجمة حسن انوشه، ج 4، تهران: امیرکبیر.
الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1975). الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، ج 1، بیروت.
صدرایی خوئی، علی (1377). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، ج 36 و 37، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
منزوی، احمد (1382). فهرست‌‌وارة کتاب‌های فارسی، ج 6، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
 
Adhami, Siamak (2006). “OLAMĀ-YE ESLĀM”, Iranica, http:// www. Iranica online.org/ articles/olama-ye-eslam.
Adhami, Siamak (2008). “Evidence of another platonic dialogue in the doctors of Islam I (ULAMĀ-YE ESLĀM)”, One for the earth: prof. Dr. Y. Mahyarnawabi memorial volume, ed. M. Jaafaridehaghi, Terhran: Center for the great Islamic encyclopedia.
Bartholomae, Christian (1915). Die zendbandschriften der k, Hof – und staatsbibliotek in Mϋnchen, Mϋnchen.
Blochet, Edgar (1900). Catalogue des Manuscripts Mazdeens (Zend, Pehlvi, Parsis et Persanes) de la Bibliothequenationale, Besancon.
Blochet, Edgar (1905). Catalogue des Manuscritspersans, Tome I, Iv, Paris.
Dhabhar, Bamanji Nasarvanji (1923 a). “Descriptive catalogue of all Mss”, the frst Dastur Meherjirana library-navsari, Bombay.
Dhabhar, Bamanji Nasarvanji (1923b). The K. R cama oriental Institute catalogue, Bombay.
Dhabhar, Bamanji Nasarvanji (1932). The persion Rivayats of HormazyarFramarz and other, Their version with introduction and notes, Bombay.
Katrak, Jamshedcawaji (1941). Oriental treasures, Bombay.
Modi, Jivanjijamshedji (1922). “Introduction to [ Darab Hormazdyar’s Rivayat]”, Darab Hormazdyar Rivayat, vol. I, Bombay.
Olshausen and Mohl (1829). Fragmens relatives a la Religion de zoroastreextraits des manuscripts persans de la Bibliotheque du roi, Paris.
Ross, E. Denison and E. G. Brown (1902). Catalogue of two collections of persion and Arabic manu-scripts preserved in the India office library, London.
Sachau-Ethe (1889). Catalogue of the persion, Turkish, Hindūstāni Andpushtū manuscripts in the Bodleian library, Begun by ed. Sachau continued completed and ed. By H. Ethe part I, oxford.
West, Edward W. (1974). “The Modern-persion Zoroastrian literature of the parsis”, Grundriss der Iranichenphilologie (GIP), Band II, Strassburg.
Zaehner, R. C. (1955). Zurvan a zoroostrion Dilemma, London.