تحلیل کیفیت عرفانیِ زبان در منظومه‌های عطار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جیرفت

چکیده

عینیت‌گرایی پوزیتیویستی رهیافت غالب زبان علم در قرن بیستم است. همین امر مشکلاتی را در تحلیل زبان دین، که با امر قدسی و غیر‌تجربی سر و کار دارد، ایجاد کرده است. تحلیل گزاره‌های دینی با معیار تحقق‌پذیری، که فقط گزاره‌هایی را معنادار می‌داند که ما‌به‌ازای خارجی دارند، باعث شده تا زبان دین و عرفان نوعی زبان مهمل با گزاره‌های کذب تلقی شود. این زبان قواعد و بازی خاص خود را دارد که پی‌ بردن به آن مستلزم نوعی نگاه پدیدارشناختی و ماهوی است. در این پژوهش، ضمن تعریف عرفان و تقلیل آن به تجربة عرفانی، شاخصه‌ها و نمودهای آن در زبان نشان داده شده است که محمل و بستر هرگونه ارتباط است. به این منظور منظومه‌های عطار (الهی‌نامه، منطق‌الطیر، و مصیبت‌نامه) بررسی شده است. این تحقیق نشان می‌دهد که زبان عرفانی منظومه‌های عطار پیش از آن‌که کیفیتی متناقض و تمثیلی در معنای رمزی عرفان داشته باشد، کیفیتی تعلیمی و آگاهانه دارد و در بیش‌تر موارد هنوز به شاخصة تجربة عرفانی نرسیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Mystical Quality of Language of Attar Poems

نویسنده [English]

  • Mohsen Botlab Akbarabadi
چکیده [English]

Positivist objectivism is the dominant approach in the language of science in the twentieth century but this factor has created difficulties in the language of religion, which deals with the sacred and non-experimental matters. Analysis of religious propositions with standard implementations that only considers the meaningful statements, which have external examples, causing the language of religion and mysticism to be seen as a nonsensical language. But this language has its own rules and games, understanding which requires a phenomenological view. In this study we have tried, in addition, to define mysticism, reducing it to a mystical experience, and show indicators and aspects of it in language that has carriers for any connection. For this purpose, poems of Attar Elahi-Nameh (Letter to God), Mantiq al-Tayr (Logic of Flight) and Mosibat-Nameh (Letter of Lamentation) are investigated. The results reveal that Attar’s mystical poems, before having paradoxical quality and allegorical styles, in the meaning of symbolic mysticism, have an educational quality and conscience, and is yet to reach the criteria of becoming a mystical experience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mysticism
  • mystical experience
  • poems
  • Attar
  • paradox
  • allegory
آلموند، یان (1390). تصوف و ساختارشکنی: بررسی تطبیقی آرای دریدا و ابن‌ عربی، ترجمۀ فریدالدین رادمهر، تهران: کتاب پارسه.
احمدی، باب‍ک (1376). چ‍ه‍ار گ‍زارش ‌از ت‍ذک‍رة الاول‍ی‍اء ع‍طار، ت‍ه‍ران: ن‍ش‍ر م‍رک‍ز.
استیس، والتر (1388). ع‍رف‍ان ‌و ف‍لس‍ف‍ه‌، ت‍رجمة‍ ‌ب‍ه‍اءال‍دی‍ن ‌خ‍رم‍ش‍اه‍ی‌، ت‍ه‍ران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سروش.
پترسون، مایکل و دیگران (1377). عقل و اعتقاد دینی (درآمدی بر فلسفۀ دین)، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
پراودفوت، وی‍ن (1383). تج‍ربۀ‌ دینی‌، ت‍رجمه و تألیف ع‍ب‍اس ‌ی‍زدان‍ی‌، ق‍م: ک‍ت‍اب ‌طه.
پورنامداریان، تقی (1383). رمز و داستان‌های رمزی در ادب‌ ف‍ارسی‌: تحلیلی ‌از داس‍ت‍ان‌ه‍ای ‌ع‍رفانی ـ ف‍ل‍س‍فی ‌اب‍ن‌سینا و س‍ه‍روردی‌، ت‍ه‍ران: ‌ع‍لمی ‌و ف‍ره‍ن‍گ‍ی.
پورنامداریان، تقی (۱۳۸۸). در سایة آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1378). صدای بال سیمرغ، دربارۀ زندگی و اندیشۀ عطار، تهران: سخن.
ستاری، جلال (1374). پژوهشی در قصة شیخ صنعان و دختر ترسا، تهران: مرکز.‏
ستاری، جلال (1376). رمزاندیشی و هنر قدسی، تهران: نشر مرکز.
شجاعی‌زند، علیرضا (1388). «تبارشناسی تجربة دینی در مطالعات دین‌داری»، فصل‌نامة تحقیقات فرهنگی، ش 6.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1388). الهی‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1388). مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1388). منطق‌الطیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فروغی، محمدعلی (1344). سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار.
فولادی، علیرضا (1387). زبان عرفان، تهران: فراگفت.
کتز، استیون (1383). س‍اخ‍ت‌گ‍رای‍ی‌، س‍ن‍ت‌، و ع‍رف‍ان‌، ترجمه و تألیف ع‍طاالله ان‍زلی‌، ق‍م: آیت‌ ع‍ش‍ق.
گیرو، پیر (1383). نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
موحدیان عطار، ع‍لی (1388). ‌مفهوم عرفان، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
نویا، پل (1373). تف‍سیر ق‍رآنی ‌و زب‍ان ‌ع‍رف‍انی، ترجمة اسماعیل ‌س‍ع‍ادت،‌ ت‍ه‍ران: م‍رک‍ز ن‍ش‍ر دان‍ش‍گ‍اه‍ی‌.
هارت ناک، یوستوس (1351). ویتگنشتاین، ترجمة منوچهر بزرگمهر، تهران: خوارزمی.