طرزهای شعری نزد قدما بررسی رویکردهای سبک‏شناسانة تذکره‏نویسان دورة صفوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

موضوعات انتقادی و سبکی حضوری چشم‌گیر در تذکره‏های دورة صفوی دارند. رویکرد اصلی و فراگیر تذکره‏‏نویسان این دوره رویکرد شمّی است؛ به این معنا که همانند پژوهش‌گران امروزی به شکل آگاهانه از مبنای نظری و شیوة عملی‏‏ خاصی بهره نبرده‏اند و توصیفات پشتوانة علمی مشخصی ندارد. بنابراین آرای سبک‏‏شناسی تذکره‏‏نویسان دورة صفوی دوران طفولیت خود را می‏‏گذرانده است؛ اما این بارقه‏‏های آغازین و هرچند غیرعلمی، به دلیل حضور تذکره‏‏نویس در متن جریان‏‏ها، توجه به فردیّت شاعران، و چندجانبه‏‏نگری به مسائل سبکی، زمینه‏ساز شناخت دقیق‏‏تر جریان‏‏های شعری گذشته و هم‌چنین شناخت پیشینة سبک‏‏شناسی زبان فارسی شده است. این پژوهش رویکردهای گوناگون تذکره‏‏نویسان به مسائل سبکی را بررسی می‏‏کند و نشان می‏‏دهد که تذکره‏‏نویسان در ژرفنای رویکرد فراگیر شمّی خود، علاوه بر مسائل ذوقی به نکات مهم تاریخی، محتوایی، تطبیقی، زبانی، و بلاغی طرزها (سبک) نیز توجه کرده‏‏اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of the Stylistic Approaches of Safavid Period Biographers

نویسندگان [English]

  • Hojjat Borhani 1
  • Maryam Salehinia 2
چکیده [English]

Critical issues and style have a significant presence in Safavid period tazkarahs (biographers). Theoretical descriptions of biographers are not clear. The main approach of these biographers is the subjective approach. It means that they had no certain approach such as that of the modern researchers. Stylistics of the biographer's comments in Safavid period is still in its primitive stages. The initial spark of this genre, though unscientific, occurred because of the biographers of that period. The insight to the poet's individuality and multilateral focus on style, resulted in a more accurate understanding of the poet’s personal history and also history of the Persian language. The present study examines different approaches of biographers and indicates that the biographers, along their subjective approach, also paid attention to historical issues, content, and the linguistic and rhetorical styles (tarz).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid period
  • tazkarah
  • tarz (style)
  • stylistic approaches

مراجع

آرزو، سراج‏‏الدین علیخان (1383). مجمع ‏‏النفایس، به کوشش زیب‏‏النسا علیخان، ج 1، اسلام‏آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آرزو، سراج‏‏الدین علیخان (1385). مجمع ‏‏النفایس، به کوشش مهرنور محمدخان با هم‌کاری زیب‏‏النسا علیخان، ج 2 و 3، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
اوحدی بلیانی، تقی‏‏الدین (1388). عرفات العاشقین و عرصات ‏‏العارفین، 6 جلد، تصحیح محسن ‏‏ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
بداونی، عبدالقادر (1379). منتخب ‏‏التواریخ، تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمدصاحب، ج 3، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بلگرامی، آزاد (1390). خزانة عامره، تصحیح ناصر نیکوبخت و شکیل اسلم‌بیگ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بهار، محمدتقی (1363). سبک‏‏شناسی (تطور نثر فارسی)، تهران: امیرکبیر.
خوشگو، بنداربنداس (1959). سفینة خوشگو، تصحیح محمد عطاءالدین عطاکاکوی، ج 3، پتنه (بهار): انتشارات ادارۀ تحقیقات عربی و فارسی.
شاهنوازخان خوافی، میرعبدالرزاق (1388). بهارستان سخن، تصحیح و تعلیق عبدالمحمد آیتی و حکیمه دست‌رنجی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شجیعی، پوران (بی‏‏تا). سبک شعر پارسی در ادوار مختلف به سبک خراسانی، شیراز: دانشگاه شیراز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1382). «مسائل سبک‌شناسی از نگاه آرزو»، جستارهای ادبی، س 12، ش 1.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). شاعری در هجوم منتقدان، تهران: آگه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمۀ حجت‏‏الله اصیل، تهران: نشر نی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
شفیعیون، سعید (1388). «تزریق، نوعی نقیضة هنجارستیز طنزآمیز»، ادب‌پژوهی، س 3، ش 10.
شمیسا، سیروس (1386). نقد ادبی، ویراست دوم، تهران: میترا.
صائب تبریزی، محمد‏علی (1370). دیوان، 6 جلد، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
صفوی، سام‏‏میرزا (1384). تحفة ‏‏سامی، تصحیح رکن‏‏الدین همایون‏‏فرخ، تهران: اساطیر.
غلامرضایی، محمد (1387). سبک‏‏شناسی شعر پارسی، تهران: جامی.
فتوحی، محمود (1385 الف). نقد ادبی در سبک هندی، ویراست دوم، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1385 ب). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1387). نظریة تاریخ ادبیات، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1390). سبک‏‏شناسی (نظریه‏‏ها، رویکردها‏‏، روش‏‏ها)، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1393). «سبک واسوخت در شعر فارسی»، تهران: مجلۀ شبه قاره، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، س 3، ش 3.
کاشی، تقی‏‏الدین (1384). خلاصۀ ‏‏الأشعار و زبدۀ ‏‏الأفکار، تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب.
کاشی، تقی‏‏الدین (1386). خلاصۀ ‏‏الأشعار و زبدۀ ‏‏الأفکار، تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب.
کاشی، تقی‏‏الدین (تاریخ تألیف 1016 ق/ تاریخ کتابت: 1083 ق). خلاصۀ ‏‏الأشعار و زبدۀ ‌الأفکار [نسخۀ خطی]، مشهد: میکروفیلم کتاب‌خانۀ دانشکدۀ ادبیات، نمرۀ مسلسل 312.
کاشی، تقی‏‏الدین (تاریخ تألیف: 1016 ق/ تاریخ کتابت: بی‏‏تا). خلاصۀ ‏‏الأشعار و زبدۀ ‏‏الأفکار [نسخۀ خطی]، هند: کتاب‌خانۀ چشمة رحمت، نمرۀ مسلسل 84.
کامی قزوینی، میرعلاءالدوله حسینی (تاریخ تألیف 997 ق/ تاریخ کتابت: بی‏‏تا). نفایس‏‏ المآثر [نسخۀ خطی]، مشهد: میکروفیلم کتاب‌خانۀ آستان قدس رضوی، نمرۀ مسلسل 2388//19787.
کتابدار، صادقی (1327). مجمع ‏‏الخواص، ترجمۀ عبدالرسول خیامپور، تبریز: چاپ‌خانۀ اختر شمال.
لودی، شیرعلیخان (1377). مرآت ‏‏الخیال، به اهتمام حمید حسینی و هم‌کاری بهروز صفرزاده، تهران: روزنه.
نثاری بخاری، بهاءالدین حسن (1969). مذکر احباب، با تصحیح عبدالوهاب بخاری و محمد فضل‌الله، تهران: وزارت آموزش و پرورش.
نصرآبادی، محمدطاهر (1378). تذکرۀ ‏‏الشعرا، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار