ریخت‌شناسیِ حکایت‌های عاشقانۀ بخشِ «مَکرِ زنان» در «هزار‌و‌یک شب» برپایۀ نظریّۀ رواییِ پراپ

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

     روایت‌شناسی رویکردی ست ساختار‌گرا که به‌دنبالِ یافتنِ نظامِ حاکم بر انواعِ روایی و ساختارِ بنیادینِ روایت است. یکی از بر‌جسته‌تر‌ین پژوهش‌ها در‌زمینۀ روایت‌شناسی، پژوهشِ پراپ روی صد قصّۀ فولکلورِ روس است که به صدورِ حکم‌هایی در‌موردِ ساختِ بنیادینِ قصّه‌های پریان و رده‌بندیِ آن‌ها انجامیده‌است. پژوهشِ حاضر، با نگاه به نظریّۀ پراپ، به‌دنبالِ بر‌رسیِ وجود یا عدمِ ساختارِ رواییِ کلّی در حکایت‌های عاشقانۀ بخشِ «مَکرِ زنان» در «هزار‌و‌یک شب» و بر‌رسیِ کار‌آمدی یا نا‌کار‌آمدیِ نظریّۀ رواییِ پراپ در تبیینِ ساختار‌های رواییِ این حکایت‌ها بر‌آمده‌است. بدین‌منظور ابتدا روایت و برخی عناصرِ ساختاریِ آن تعریف‌شده و پس از مروری بر تاریخچۀ روایت‌شناسی و مهمّ‌تر‌ین آراءِ روایت‌شناسان، نظریّۀ روایتیِ پراپ و برخی نقد‌های صورت‌گرفته به آن بیان‌شده‌است. سپس تک‌تکِ قصّه‌ها تحلیل و به‌قصدِ مقایسه، جدول‌بندی شده‌است. نتایجِ برآمده از جدول‌بندیِ قصّه‌ها نشان‌داده‌است حکایت‌های بر‌رسی‌شده، از‌نظرِ نوعِ خویشکاری‌ها، ساختارِ مشابهی منطبق بر الگوی پراپ دارند، امّا از‌نظرِ توالیِ خویشکاری‌ها، از توالیِ موردِ‌نظرِ پراپ پیروی‌نمی‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
1
2
چکیده [English]

.

ابراهیمی، شایسته (1388)، «چاره‌گریِ زنانه در هزار‌و‌یک شب»، بهارِ ادب، سالِ 2، شمارۀ 2.
احمدی، بابک (1380)، ساختار و هرمنوتیک، تهران: گامِ نو.
اخوّت، احمد (1371)، دستورِ‌زبانِ داستان، اصفهان: فردا.
استم، رابرت، بورگواین، رابرت، فیلترمن، سندی (1377)، «روایت‌شناسیِ فیلم»، ترجمۀ فتّاحِ محمّدی، ویژه‌نامۀ روایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
اسکولز، رابرت، کلوگ، رابرت (1377)، «پیرنگ در روایت»، ترجمۀ امیدِ نیک‌فرجام، ویژه‌نامۀ روایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
اسمایلی، سام (1377)، «داستان»، ترجمۀ منصورِ براهیمی، ویژه‌نامۀروایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
اردلانی، شمس‌الحاجیه (1387)، «عاملِ زمان در رمانِ سووشون»، زبان و ادبیّاتِ فارسی، سالِ 4، شمارۀ 10.
ایگلتون، تری (1368)، پیش‌در‌آمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀعبّاسِ مخبر، تهران: مرکز.
براهنی، رضا (1368)، قصّهنویسی، تهران: البرز.
برتنس، هانس (1384)، مبانیِ نظریّۀ ادبی، ترجمۀ محمّد‌رضا ابو‌القاسمی، تهران: ماهی.
بی‌نیاز، فتح‌الله (1387)، در‌آمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی با اشاره‌ای موجز به آسیب‌شناسیِ رمان و داستانِ کوتاهِ ایران، تهران: افراز.
پراپ، ولادیمیر (1386)، ریخت‌شناسیِ قصّه‌های پریان، ترجمۀ فریدونِ بدره‌ای، تهران: توس.
پروینی، خلیل، ناظمیان، هومن (1387)، «الگوی ساختارگراییِ ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایتشناسی»، پژوهشِ زبان و ادبیّاتِ فارسی، شمارۀ یازدهم.
پرین، لارنس (1362)، تأمّلی دیگر در­بابِ داستان، ترجمۀ محسنِ سلیمانی، بی‌جا: سازمانِ تبلیغاتِ اسلامی-حوزۀ هنری.
پور‌کریمیِ شیرایه، معصومه (1389)، سیمای زن در هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ کاشان، به‌راهنماییِ سیّد‌محمّدِ راستگو.
تودوروف، تزوتان (1377)، «دو اصلِ روایت»، ترجمۀ امیدِ نیک‌فرجام، ویژه‌نامۀ روایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
تودوروف، تزوتان (1387)، مفهومِ ادبیّات، ترجمۀ کتایونِ شهپر‌راد، تهران: قطره.
تودوروف، تزوتان (1388)، بوطیقای نثر؛ پژوهش­هایی نو در‌بارۀ حکایت، ترجمۀ انوشیروانِ گنجی‌پور، تهران: نِی.
تولن، مایکل جی (1377)، «ساختارِ بنیادینِ داستان»، ترجمۀ محمّدِ شهبا، ویژه‌نامۀ روایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
جهانگیرِ میر‌زا‌حسابی، جعفر، عبّاسی، علی (1386)، «کارکردِ روایت در «یک هلو و هزار هلو»»، پژوهشنامۀ علومِ انسانی، شمارۀ 55.
خدیش، پگاه (1387)، ریخت‌شناسیِ افسانه‌های جادویی، تهران: شرکتِ انتشاراتِ علمی و فرهنگی.
خراسانی، محبوبه (1380)، بر‌رسیِ ساختاریِ روایت در حکایت‌های جامعِ هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ شهید بهشتی، به‌راهنماییِ علی‌محمّدِ سجّادی.
خراسانی، محبوبه، مزدا‌پور، کتایون، ذنوبی، طیّبه (1389)، «تحلیلِ ساختاریِ مکر و حیله‌ی زنان در قصّه‌های هزار‌و‌یک شب»، پژوهش‌های ادبی، سالِ 7، شمارۀ 29 و 30.
ذکایی، محمّد‌سعید (1387)، «روایت، روایتگری و تحلیل­های شرحِحالنگارانه»، پژوهشنامۀ علومِ انسانی و اجتماعی، ویژه‌نامۀ پژوهش­های اجتماعی.
سرّامی، قدمعلی (1368)، از رنگِ گل تا رنجِ خار-شکل‌شناسیِ قصّه‌های شاهنامه، تهران: شرکتِ انتشاراتِ علمی و فرهنگی.
سنا‌پور، حسین (1383)، ده جستارِ داستان­نویسی، تهران: چشمه.
شکیبیِ ممتاز، نسرین (1392)، تحلیلِ روان‌شناسیِ اسطوره در داستان‌های هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی دکتری، دانشگاهِ الزّهرا، به‌راهنماییِ مریمِ حسینی.
طسوجی، عبد‌اللطیف (مترجم) (1383)، هزار‌و‌یک شب، ج 4، تهران: جامی.
غیاثی، محمّد‌تقی (1368)، در‌آمدی بر سبک‌شناسیِ ساختاری، تهران: شعلۀ اندیشه.
فرای، نورتروپ (1377)، تحلیلِ نقد، ترجمۀ صالحِ حسینی، تهران: نیلوفر.
فورستر، ادوارد مورگان (1384)، جنبه‌های رمان، ترجمۀ ابراهیمِ یونسی، تهران: نگاه.
کالر، جاناتان (1388)، بوطیقای ساختگرا: ساختگرایی، زبان­شناسی و مطالعۀ ادبیّات، ترجمۀ کوروشِ صفوی، تهران: مینوی خِرَد.
گزمه، عاطفه (1390)، نقدِ کهن‌الگوییِ داستان‌های هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ الزّهرا، به‌راهنماییِ مریمِ حسینی.
لطفی، اسماعیل (1390)، ریخت‌شناسیِ پنجاه قصّه‌ی بر‌گزیده‌ی هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ سمنان، به‌راهنماییِ علی‌محمّدِ شاه‌سنی.
مارتین، والاس (1389)، نظریّه‌های روایت، ترجمۀ محمّدِ شهبا، تهران: هرمس.
محمّدی، لیلا (1389)، بر‌رسیِ ساختارِ روایی و عناصرِ داستانیِ مجموعه حکایت‌های سندبادِ بحری در هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ شیراز، به‌راهنماییِ سعیدِ حسام‌پور.
محمودی، پراو (1388)، بر‌رسیِ ساختارِ قصّه‌های هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ رازی، به‌راهنماییِ قهرمانِ شیری.
مستور، مصطفی (1384)، مبانیِ داستانِ کوتاه، تهران: مرکز.
موسوی، اکرم (1393)، بر‌رسیِ تطبیقیِ ساختارِ روایی در هفت سفرِ سندبادِ بحری از هزار‌و‌یک شب با آخرین سفرِ یک ملوان اثرِ جان بارت، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، دانشگاهِ آزادِ اسلامیِ واحدِ تهرانِ مرکزی، به‌راهنماییِ جلالِ سخنور.
میر‌صادقی، جلال (1366)، ادبیّاتِ داستانی: قصّه-داستانِ کوتاه-رمان-با نگاهی به داستان‌نویسیِ معاصرِ ایران، تهران: شفا.
میر‌صادقی، جلال (1383)، شناختِ داستان، تهران: مجال.
میلر، جی هیلیس (1377)، «روایت»، ترجمۀ منصورِ براهیمی، ویژه‌نامۀ روایت و ضدِّ‌روایت، بنیادِ سینماییِ فارابی.
نجفیِ بشر‌دوست، محمّد (1382)، گشایش و بستِ روایی در افسانه‌های هزار‌و‌یک شب، پایان‌نامه‌ی کار‌شناسیِ ارشد، پژوهشگاهِ علومِ انسانی و مطالعاتِ فرهنگی، به‌راهنماییِ علی‌محمّدِ حقّ‌شناس.
هارلند، ریچارد (1382)، در‌آمدی بر نظریّۀ ادبی از افلاتون تا بارت، ترجمۀ علیِ معصومی، ناهیدِ سلامی، غلام‌رضا امامی و شا‌پورِ جور‌کِش، تهران: چشمه.
یونسی، ابراهیم (1384)، هنرِ داستان‌نویسی، تهران: نگاه.