شرح و تحلیل بیتی دشوار از خاقانی « به پنج انامل به فتح باب سخن »

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.

چکیده

اشعار خاقانی شروانی به همراه شاعرانی از پیچیده­ترین اشعار زبان فارسی است. یکی از ویژگی­های بارز شعر او دقت و وسواس خاصی است که شاعر در انتخاب الفاظ و کنار هم چیدن آنها دارد. به طوری­که در نگاه اول این نکات از دید خواننده پوشیده خواهد­ماند؛ از این رو دقتی خاص و کوششی مضاعف لازم است تا تمام نکات پنهان و زیبایی­های ادبی و فنی آن بر خواننده نمایان شود. در بیتی از خاقانی (به پنج انامل به فتح باب سخن/ ز هفت کشور جانم ببرد قحط و وبا)  روابط عمیق بین کلماتی مثل «پنج انامل» ، «فتح باب» ، «قحط» و «وبا» وجود دارد که در شرح­ها به آن توجهی نشده­است. فتح باب اصطلاحی نجومی در بارش باران و پنج انامل گیاهی در دفع وباست. که توجه به آنها معنای بیت را روشن و کامل می­کند. البته خاقانی این موارد را با معنای ایهامی به کار می­برد که خود جلوه­های دیگری  جلوهد را با معنای ایهامی به کار می کنندة هوا و دافع وبا ستاز زیبایی کار اوست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . .
  • . .
چکیده [English]

.

قرآن کریم.
 ابن احمد الاخوینی البخاری، ابوبکر ربیع(1344). هدایه المتعلمین فی الطب، به اهتمام جلال متینی، مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.
 ابن­سینا، ابوعلی(1368). قانون درطب(جلد دوم). ترجمه عبدالرحمن­شرفکندی، تهران: سروش.
---------،(1367)، قانون در طب(جلد چهارم)، ترجمهْ عبدالرحمن شرفکندی، تهران: سروش.
ارزانی، محمداکبرشاه (1391). مفرح­القلوب، تصحیح اسماعیل ناظم و عباس باغبانی، تهران: المعی و دانشگاه علوم پزشکی تهران.
استعلامی، محمد(1387). نقد و شرح قصاید خاقانی، تهران: زوار.
آغفوری، احمد(1384). مزاج و غذا و گیاه قانون بوعلی سینا و سنجش آنها با طب جدید، اصفهان: مرکز پخش: خیابان سپاه، کوچة تلفن خانة سابق.
امیری، منوچهر(1353). فرهنگ داروها و واژه­های دشوار یا تحقیق درباره کتاب الابنیه عن حقایق الادویه، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
انوری ابیوردی(1364). دیوان، به اهتمام مدرس رضوی تهران:علمی و فرهنگی.
برزگرخالقی، محمدرضا(1387). شرح دیوان خاقانی، تهران: زوار.
------- و محمدی، محمدحسین(1379). مرثیه­خوان مداین، تهران: زوار.
بیرونی، ابوریحان(1362). التفهیم لاوایل صناعه التنجیم، تصحیح همایی، تهران: بابک.
-----------(1352). صیدنه، ترجمه فارسی قدیم از ابوبکرعلی­بن­عثمان کاشانی، بکوشش منوچهر ستوده-ایرج افشار، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.
جرجانی، سید اسماعیل.(1385). الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه، تصحیح و تحقیق و تألیف فرهنگ اغراض طبّی دکتر حسین تاج بخش، تهران: دانشگاه تهران.
حسینی طبیب، محمد مؤمن(1378 هـ.ق). تحفه حکیم مؤمن (یا تحفة المؤمنین)، با مقدمه دکتر محمود نجم­آبادی، تهران: کتابفروشی مصطفوی، (چاپ سربی)
خاقانی، افضل­الدین(1333). تحفه­العراقین، به اهتمام یحیی قریب، تهران: چاپخانه سپهر.
-----------(1368). دیوان اشعار، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
---------- (2537). دیوان اشعار، تصحیح عبدالرسولی، تهران: کتابخانه خیام.
خلیل شروانی، جمال،(1366). نزهه­المجالس، تصحیح و مقدمه و حواشی و توضیحات دکتر محمدامین ریاحی، تهران: انتشارات زوار.
دهخدا، علی اکبر(1325 – 1360). لغت نامه، تهران: سازمان لغتنامه.
زکریای رازی، محمد(1384). الحاوی(جلد بیستم)، ترجمه دکتر سلیمان افشاری­پور، چاپ اول، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.
سجادی، ضیاء الدین(1373). شاعر صبح، چاپ دوم، تهران: سخن.
---------،(1351). گزیدة اشعار خاقانی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
سیوطی، عبدالرحمن.(1373). الجامع­الصغیرفی احادیث­البشیر، قاهره: دارالکتب العلمیه.
سوزنی(1338). دیوان اشعار، تصحیح ناصرالدین شاه حسینی، تهران: امیر کبیر.
شهیدی، جعفر)1364(. شرح مشکلات دیوان انوری، تهران: علمی و فرهنگی.
صفا، ذبیح الله(1366). تاریخ ادبیات در ایران(جلد دوم)، تهران: فردوس.
عطار، فریدالدین(1386). مصیبت نامه، تصحیح  شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
علی الهروی، موفق الدین ابومنصور(1364). الانبیه عن حقایق­الادویه، به تصحیح احمد بهمنیار به کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.
قره­بگلو، سعیدالله،(بهار 1368)، «طرح چند بیت از خاقانی و توضیح یک ماجرای تاریخی از قصیده­ای از او»، مجله دانشکده ادبیات و علوم­انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره اول،سال 22، شماره مسلسل 84، صص94-97.
کزازی، میر جلال الدین(1385). گزارش دشواریهای خاقانی، تهران: نشر مرکز.
ماهیار، عباس(1384). شرح مشکلات خاقانی(پنجنوش سلامت)، کرج: جام گل.
-------- (1373). گزیدة اشعار خاقانی، چاپ سوم، تهران: نشر قطره.
-------- (1388). مالک ملک سخن(شرح قصاید خاقانی)،تهران: علمی.
مصفّا، ابوالفضل، (1366). فرهنگ اصطلاحات نجومی، تهران: مؤسسه­مطالعات­وتحقیقات فرهنگی.
معدن­کن، معصومه(1372). بزم دیرینه عروس، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
-----------،(1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مولوی، جلال­الدین محمد(1363). کلیات شمس تبریزی(جلد هشتم)، با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
------- (1386). مثنوی، جلد اول، با تصحیح سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
میسری، حکیم(1366). دانشنامه در علم پزشکی (کهن ترین مجموعة طبّی به شعر فارسی)، به اهتمام دکتر برات زنجانی، تهران: انتشارات مطالعات اسلامی دانشگاه مک­گیل شعبه تهران و دانشگاه تهران
نسفی،سیدا (1382). دیوان اشعار، تصحیح حسن رهبری، تهران: الهدی.
نسوی، شهاب­الدین محمدخرندزی زیدری(1389). نفثه­المصدور، تصحیح دکتر امیرحسین یزدگردی، چاپ سوم، تهران: توس.