تحقیقی در احوال شمس کاشی و شهنامه چنگیزی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

شمس­الدین کاشانی سراینده شهنامه­چنگیزی یا همان تاریخ منظوم مغول از شعرای قرن هشتم هجری است. اطلاع ما از احوال و آثار احتمالیِ او بسیار اندک است. آنچه روشن است حضور او در دربار غازان­خان ،(694-703ه­.ق) و سلطان­محمد خدابنده، الجایتو، (703-716 ه.ق) است. شمس کاشی شهنامه چنگیزی را که به نظم شده بخشی از جامع­التواریخ است به پیشنهاد غازان­خان و تایید و حمایت خواجه رشید فضل­الله همدانی (645-718 ه.ق) به نظم در­آورده است. اولین بار ادگار بلوشه، مستشرق فرانسوی، شمس کاشی را در جلد سوم فهرست نسخه­های خطی کتابخانه ملی پاریس معرفی کرد، پس از او منوچهر مرتضوی در نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز و سپس کتاب مسائل عصرایلخانان به معرفی شمس­کاشی بر پایه نسخه پاریس پرداخت. از آن پس اندک اشاره­ها راجع به شمس کاشی و شهنامه چنگیزی همه بر پایه نوشته­های مرتضوی است. مقاله حاضر بر اساس نسخ خطی موجود از شهنامه­چنگیزی و اطلاعاتی که از وی در جُنگ­ها و تذکره­های خطی و چاپی است به معرفی شمس­کاشی و اثر او می­پردازد. همچنین هویت شمس­­کاشی صاحب شهنامه چنگیزی را با شمس­الدین­ کاشی  شاعر قرن ششم و اوایل قرن هفتم که با هم خلط شده است تفکیک می­نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
چکیده [English]

.

آژند، یعقوب (1384). ایلخانان، تهران: مولی
آقابزرگ طهرانی،محمدمحسن(1338). الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد 9 بخش 2
ابن یوسف شیرازی، (1316). فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، جلد 2، تهران: چاپخانه مجلس.
اژدری، نورالدین (1381). غازان نامه منظوم،تصحیح محمود مدبری، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار
اقبال، عباس (1388). تاریخ مغول، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
امامی هروی، رضی الدین عبدالله (1343). دیوان، به کوشش همایون شهیدی، تهران: علمی.
انوری، محمدبن محمد (1376). دیوان، محمدتقی مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
اوحدی بلیانی، تقی الدین محمدبن محمد (1389). عرفات العاشقین و عرصات العارفین، ذبیح الله صاحب کار و آمنه فخر احمد، جلد 4، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
بدر جاجرمی، محمد (1350). مونس الاحرار فی دقائق الاشعار، میرصالح طیبی، جلد 2، تهران: انجمن آثار ملی.
براون، ادوارد (2537)، تاریخ ادبی ایران، علی اصغر حکمت، جلد 3 ، تهران: امیرکبیر
بهار، محمدتقی (1373). سبک شناسی، جلد 3، تهران: امیرکبیر
تربیت، محمدعلی (بی تا). دانشمندان آذربایجان، چاپ دوم، تبریز، بنیاد کتاب فروشی تبریز.
جوینی، محمد (1375). تاریخ جهانگشای جوینی، محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حسینی، سید احمد (1360). فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی خواندمیر، غیاث الدین (1362). حبیب السیر، محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران: کتاب فروشی خیام.
دانش پژوه، محمدتقی (1348). فهرست میکروفیلم های کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد1، تهران: دانشگاه تهران.
دانش پژوه، محمدتقی/ منزوی، علی نقی (2536). فهرست کتابخانه سپهسالار جلد5، تهران.
درایتی، مصطفی (1391). فهرستگان (نسخه های خطی ایران)، جلد 18، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
رازی، امین احمد (1378). تذکره هفت اقلیم. سیدمحمدرضا طاهری «حسرت»، جلد 2، تهران: سروش.
رشیدالدین فضل الله همدانی، (1373). جامع التواریخ، محمدروشن/ مصطفی موسوی، جلد1، تهران: البرز.
سلطان زاده، شهناز (1391). دانشنامه زبان و ادب، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صبا، مولوی محمدمظفر حسین (1343). تذکره روز روشن، محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران: کتابخانه رازی.
صفا، ذبیح الله (1369). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر
صفا، ذبیح الله (1382). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 3 بخش اول، تهران: فردوس.
صفری آق قلعه، علی (1390). نسخه شناخت، با مقدمه ایرج افشار، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
عوفی، محمدبن محمد (1388). لباب الالباب، سعید نفیسی، تهران: پیامبر.
کابلی، عبدالله (1392). تذکره التواریخ، علی رضا قوجه زاده، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
لین، جورج (1390). ایران در اوایل عهد ایلخانان،‌ سیدابوالفضل رضوی، تهران: امیرکبیر.
مرتضوی، منوچهر، (1358). مسائل عصر ایلخانان، تهران: آگاه.
ملطوی مسافربن ناصر، (1390). انیس الخلوه و جلیس السلوه، محمدِ افشین‌وفایی/ ارحام مرادی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای‌اسلامی.
مستوفی، حمدالله (1339). تاریخ گزیده، عبدالحسین نوایی ، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله (1910 م). تاریخ گزیده، ادوارد براون، لندن: اوقاف گیب.
میرافضلی، سیدعلی (1386). شاعران قدیم کرمان، تهران: کازروئیه.
نفیسی، سعید (1344) تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران:  فروغی.
همگر، مجد (1375). دیوان، احمد کرمی، تهران: انتشارات ما.
-Blochet, E., (1928) catalogue des manuscritspersans, paris.
منابع خطی:
-بهاری سیستانی، حسین بن غیاث الدین محمد (1036 ه.ق) . تذکره خیرالبیان، تهران؛ کتابخانه مجلس سنا شماره 86544.
- بی نام (813-814 ه.ق).جُنگ اسکندری، بریتانیا، موزه بریتانیا، شماره Add 27261
- بی نام (سده 12 ه.ق).سفینه، تهران: کتابخانه مجلس سنا شماره 651.
- کاشانی، شمس الدین (1297 ه.ق).شهنامه چنگیزی،تهران: کتابخانه مجلس سنا شماره 585.
- کاشانی، شمس الدین (957 ه.ق).شهنامه چنگیزی،ترکیه: موزه هنر اسلامی و ترک شماره 1776.
- کاشانی، شمس الدین (سده 9 و 10 ه.ق).شهنامه چنگیزی،تهران: کتابخانه مدرسه سپهسالار شماره 175.
-کاشانی، شمس الدین (826 ه.ق).شهنامه چنگیزی، پاریس: کتابخانه ملی شماره 1443.
-عبدالعزیز کاشی، عزّالدین (سده 8 ه.ق).روضه الناظر و نزهه الخاطره، کتابخانه دانشگاه استانبول شماره 766؛ میکروفیلم دانشگاه تهران شماره 247.
- همدانی، خواجه رشید فضل الله (سده 8 و 9).منشات، تهران. کتابخانه دانشکده ادبیات، شماره 188-ج.
مقاله:
-عباسی، جواد/ راشکی علی آباد، جواد (1389). «عنایت به شاهنامه فردوسی و شاهنامه سرایی در عصر فرمانروایی مغولان بر ایران»، جستارهای ادبی، 1386، 169، ص 19-44.