تبارشناسی باورهای ملامتیانِ نخستین در متون صوفیانه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در سده سوم هجری، مقارن با روی کار آمدن حکومت سامانی در خراسان بزرگ، جریانی زهدگرا به نام ملامتیه در نیشابور شکل گرفت که به دلیل تفاوت‌‌های بنیادین با صوفیه و کرامیه در آداب و رسوم، مشهور شد. مخالفت ملامتیان با خرقه‌‌پوشی، تأسیس خانقاه، سماع و تشویق به فعالیت‌‌های اقتصادی، آن‌‌ها را از صوفیه و کرامیه تمایز بخشید و گسست معرفتی را نشان داد که پیش از آن در عرفان اسلامی سابقه نداشت. آموزه‌‌های کانونیِ ملامتیان در زمینه کسب و کار و همچنین اجتماع‌‌گرایی، زمینه را برای رشد و شکوفایی ایشان در بستر فضای شهری و تجارت‌‌پیشه و پویای نیشابور آن روزگار، فراهم کرد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و رویکرد تبارشناسانه قصد دارد تعارض این آموزه‌‌ها را با صوفیه آشکار و مهمتر از آن، همسویی خواستِ دانایی در ملامتیه را با خواست قدرت در معنای فوکویی، بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 2
چکیده [English]

.

ابن جوزی، ابوالفرج، تلبیس ابلیس، ترجمه علیرضا قراگزلو، مرکز نشر دانشگاهی، تهران: 1368.
ابوحیان توحیدی، علی بن محمد، الامتاع و المؤانسه، به کوشش احمد امین، قاهره، 1939.
ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبدالله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، دارالکتب العلمیه، بیروت،1988.
اکبری، منوچهر و نجفی، علی، ملامتیه و بازتاب اندیشه های ملامتی در شعر عرفانی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 180، 1385: 112-95.
برتلس،آندری یوگینویچ.تصوف و ادبیات تصوف.ترجمه سیروس ایزدی.تهران:انتشارات امیرکبیر،1356.
پورجوادی، نصرالله، مجموعه آثار عبدالرحمن سلمی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1369.
پورجوادی، نصرالله، دو اثر کهن در سماع، مجله معارف، ش15، 1367.
جامی، نورالدین عبدالرحمن، نفحات الانس، تصحیح محمود عابدی، اطلاعات، 1370.
جرفادقانی، ابوالشرف، ناصح بن ظفر، ترجمه تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران: 1345.
حکیم سمرقندی، السوادالاعظم، به اهتمام عبدالحی حبیبی، بنیاد فرهنگ ایران، بی‌‌تا.
دریفوس، هربرت، رابینو، پل، میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران،نی،1382.
رحمتی، محمدکاظم، اندرابی و کتاب الایضاح فی القراءات، آیینه میراث، سال دوم، ش4، 1383.
زرین کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، امیرکبیر، تهران 1385.
سجادی، ضیاءالدین، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، سمت، تهران، 1379.
سلمی، ابوعبدالرحمن، اصول ملامت و طریق فتوت، ترجمه رساله ملامتیه، مترجمان: عباس گودرزی و مهری زارع مؤیدی، اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 60. 1389.
سلمی، ابوعبدالرحمن، طبقات الصوفیه، انتشارات مکتب خانجی، قاهره. 1997.
سهروردی، شهاب الدین، عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، علمی و فرهنگی، تهران، 1386.
شعردوست،علی اصغر و سلیمانی، قهرمان، نامه آل سامان، ناشر: مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان.(تصوف خراسان در عهد سامانیان، کرامت الله عالموف). 1378
شفیعی‌‌کدکنی،محمدرضا، قلندریه در تاریخ، سخن،تهران، 1386
شیمل، آنماری، ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران،1381.
عبدالکریم‌بن‌محمدسمعانی، الانساب، ج5.حیدرآباد دکن،دائره‌المعارف العثمانیه. 1962
عطار، فریدالدین، تذکره‌‌الاولیا، تصحیح ر.نیکلسون، مقدمه محمد قزوینی، هرمس، تهران، 1394.
عفیفی، ابوالعلاء، ملامتیه صوفیه و فتوت، ترجمه نصرت الله فروهر، انتشارات الهام، تهران: 1376.
غنی، قاسم، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، زوار، تهران: 1383.
فوکو، میشل، باید از جامعه دفاع کرد، ترجمه رضا نجف زاده، تهران، رخ داد نو، 1389.
فوکو، میشل، دیرینه‌‌شناسی دانش، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نی، 1392.
فوکو، میشل، تئاتر فلسفه،تهران،نی،1390/ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده.
فوکو، میشل، نیچه، فروید، مارکس، ترجمه مهرداد نورایی و دیگران، تهران، هرمس، 1385.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن،رساله،  ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، علمی و فرهنگی، تهران: 1385.
گولپینارلی، عبدالباقی، ملامت و ملامتیان، توفیق ه. سبحانی، روزنه، بی جا، 1378.
گیلیرمه، ژوزه، میشل فوکو، ترجمه نازی عظیما، تهران، نشرکارنامه،1389.
مالامود، مارگارت، سیاست بدعتگذاری در خراسان، ترجمه لقمان سرمدی، مجله کیهان اندیشه،ش84، 1378.
محقق نیشابوری، جواد، حمدون قصار نیشابوری و اندیشه ملامت، فصلنامه ادبیات فارسی، ش6، 1384.
نجم الدین کبری،آداب الصوفیه،تصحیح و حواشی:مسعود قاسمی، تهران:انتشارات زوار،1363.
وکیلی،هادی و حسینی شریف، انسیه، حیات اجتماعی-فرهنگی کرامیه طی سده های 7-4ق، دوفصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال دوم، ش سوم، سال1390.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، سروش، تهران: 1392.