جایگاه دعا در تصویرهای گوناگون از خدا

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، مؤسسۀ لغت نامۀ دهخدا

چکیده

انسان‌ها تصویرهای گوناگونی از خدا دارند و بر اساس آن تصویر، الگویی از رابطه را بین خود و خدا را پدید می‌آورند. در این مقاله، نُه تصویر از خدا را در فرهنگ اسلامی معرفی می‌کنیم و بعد بر اساس سه معیار سنخیت، شخصیت و نوع رابطه به بررسی جایگاه دعا در این تصویرها می‌پردازیم. این نُه تصویر عبارت‌اند از تصویر فیلسوفان، تصویر اشاعره، تصویر معتزله (شامل دو تصویر)، تصویر فقیهان، تصویر زاهدان، تصویر عارفان خائف، تصویر عارفان وحدت وجودی و تصویر عارفان عاشق. به نظر می‌رسد تنها در تصویرِ عارفان عاشق از خداست که انسان می‌تواند رابطه‌ای صمیمانه و دوستانه با خدا داشته باشد؛ زیراکه در این تصویر، انسان موجودی است دارای قابلیتِ هم‌جنس شدن با خدا و خدا هم، با وجودِ منزه بودن، موجودی متشخص است؛ لذا الگوی رابطة انسان و خدا از نوعِ من – تو است و تنها در چنین رابطه‌ای است که دعا جایگاه واقعی خود را بازمی‌یابد. در سایر تصویرها یا خدا دارای شخصیت نیست، یا انسان تا حد یک شئِ بی‌ارزش تنزل می‌یابد و یا اینکه بین انسان و خدا هیچ سنخیتی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
.
چکیده [English]

.

ـــ قرآن کریم(1377). ترجمة محمّد مهدی فولادوند. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـــ پورنامداریان، تقی(1386). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.   
ـــ زمانی، کریم( 1384). میناگر عشق. تهران: نی.
ـــ سروش، عبدالکریم(1375). حدیث بندگی و دلبردگی. تهران: صراط.
ـــ سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم(1382). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه(فخری نامه). به تصحیح و با مقدمة مریم حسینی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــ طباطبایی، سید محمد حسین(1372). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد ششم. تهران: دارالکتبه الاسلامیه.
ـــ عبدالحکیم، خلیفه(1375). عرفان مولوی. ترجمۀ احمد محمد و احمد میر علایی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــ عطّار، محمّد بن ابراهیم(1383). منطق الطّیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
ـــ عطار نیشابوری، فریدالدین(1372). تذکره الاولیاء. بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس: محمّد استعلامی. تهران: زوّار.
ـــ غزالی، محمد بن محمد(1371). کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیو جم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــ فروزانفر، بدیع الزمان(1381). احادیث و قصص مثنوی. ترجمة‌ کامل و تنظیم مجدد از حسین داوودی. تهران: امیر کبیر.
ـــ کاپلستون، فردریک چارلز(1388). تاریخ فلسفه، جلد اول. ترجمۀ جلال الدین مجتبوی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــ مجتهد شبستری، محمد(1384). ایمان و آزادی. تهران: طرح نو.
ـــ مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمّد(1363). شرح التّعرّف لمذهب التّصوّف. مقدّمه، تصحیح و تحشیة محمّد روشن. تهران: اساطیر
ـــ مولوی، جلال الدّین محمد(1376). کلیات شمس، دیوان جلال الدین محمد بلخی(مولوی)، بر اساس چاپ بدیع الزمان فروزانفر. تهران: هرمس.
ـــ مولوی، جلال الدّین محمد(1375). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد الین نیکلسون. تهران: توس. چاپ سوم به شکل افست.
ـــ نیکلسون، رینولد الین، (1374). تصوف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمة محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.