بحثی انتقادی درباره شطرنج و متعلقات آن در برخی شروح متون عرفانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

درک درست از متون مختلف ادبی و پی­بردن به معانی باطنی آن، منوط به فهم صحیح و عاری از استنباط­های مغشوش است. از جمله متونی که علاوه بر معانی ظاهری نیاز به تبیین وجوه مختلف و تعابیر گوناگون دارد، متون عرفانی است؛ لذا موضوع تشریح در این متون به خاطر مسائل فوق الذکر، اهمیت مضاعفی دارد. این در حالی است که شاعران و عارفان برای بیان مافی­الضمیر خود بعضاً از اصطلاحاتی مضمون­آفرینی یا نمادپردازی کرده­اند که حتی در حوزه مطالعاتی شارحان جامع­الاطراف نیز نیست؛از جمله این اصطلاحات که لغزشگاهی برای شارحان و به تبع آن خوانندگان محسوب می­شود، مربوط به بازی شطرنج است. نوشتۀ حاضر بر آن است تابااستفاده از روش استقرایی و با بازخوانی دقیق آثاربرخی شاعران عارف، به تحلیل روش درست این بازی و پیچیدگی­ها و ظرایف آن بپردازد و برخی شروح متون عرفانی در این زمینه را مورد نقد و بررسی قرار دهد. حاصل پژوهش نشان می­دهد که شارحان محترم، به خاطر پیچیدگی خاص این بازی، اغلب یا از توضیح ابیات چشم­پوشی کرده­اند و یا اینکه بعضاً دچار لغزش شده­اند. از جمله اصطلاحات مورد اختلاف بین شارحان می­توان به «شه­رخ زدن»، «فرزین بند»و «طرح نهادن»، اشاره کرد.

تازه های تحقیق

.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • Davoud Esparham 1
  • mehdi ramazani 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature in Allameh Tabataba’i University
2 دانشگاه علامه طباطبایی تهران
چکیده [English]

.

آملی، شمس­الدین محمد؛ (1379)، نفایس­الفنون فی عرایس­العیون، 3 جلد، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
اکبرآبادی، ولی محمد؛  (1383)، شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن­الاسرار، به اهتمام ن. مایل هروی، تهران: قطره.
حافظ، شمس­الدین محمّد؛ (1385)، دیوان، به تصحیح رشید جداری عیوضی، تهران: امیرکبیر.
دری، زهرا؛ (1386)، شرح دشواری­هایی از حدیقه­الحقیقه سنایی، چ اول، تهران: زوار.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان؛ (1364)، راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق،  به سعی و تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
زمانی، کریم؛ (1378)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.
عطار نیشابوری؛ (1384)، مصیبت نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی،  ویرایش اول، تهران: سخن.
مولوی؛ (1378)، مثنوی معنوی بر اساس نسخه قونیه، به تصحیح عبدالکریم سروش، چ هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
----؛ (1378)، کلیات شمس، با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
----، (1387)، غزلیات شمس تبریز، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
نجم­الدین رازی؛ (1381)، مرموزات اسدی در مرموزات داودی، به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی، چ دوم، تهران: سخن.
نیکلسون، رینولد؛ (1384)، شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه حسن لاهوتی، ویراستار بهاء الدین خرمشاهی، چ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هروی، حسینعلی؛ (1386)، شرح غزل­های حافظ، با کوشش زهرا شادمان، چ هفتم، فرهنگ نشر نو: تهران.
انوری، حسن؛ (1374)، صدای سخن عشق، تهران: سخن.
برزگر خالقی، محمدرضا؛ (1389)، شاخ نبات حافظ، چ پنجم، تهران: انتشارات زوار،
پورنامداریان، تقی؛ (1382)،گمشده لب دریا، تهران: سخن.
خاقانی شروانی؛ (1375)، دیوان خاقانی شروانی، ویرایش میرجلال­الدین کزازی، تهران: مرکز.
دمیری کمال­الدین؛ (1421)، حیات الحیوان الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ذاکری، مصطفی؛ (1381)، «ریشه­شناسی اصطلاحات شطرنج»، نامۀ انجمن، شمارۀ یک تا چهار (زمستان و بهار)، 1381، صص22-37.
ذوالنور، رحیم؛ (1388)، در جستجوی حافظ، ، چ پنجم، انتشارات زوار: تهران.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم؛ (1382)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، به تصحیح مریم حسینی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم؛  (1380)، دیوان، به تصحیح تقی مدرس رضوی، ، چ پنجم، تهران: کتابخانۀ سنایی.
سودی، محمد؛ (1372)، شرح سودی بر حافظ، ترجمه دکتر عصمت ستارزاده،، چ هفتم، تهران: انتشارات نگاه.
مظفری، علیرضا؛ (1387)، وصل خورشید: شرح شصت غزل از حافظ، تبریز: آیدین.