اقسام و توابع مسمط در شعر فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، پژوهشکدۀ ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشیار، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان

3 دانشیار، پژوهشکدۀ ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

4 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مسمط که مبتکر آن را منوچهری دامغانی دانسته­اند، در طول تاریخ شعر فارسی دچار تغییراتی شده و انواعی گوناگون از آن پدید آمده است. همچنین میان این قالب و برخی قالب­های دیگر مانند ترجیع­بند و ترکیب­بند، ویژگی­های مشترک وجود دارد که سبب می­شود بتوانیم آن­ها را جزو توابع مسمط قلمداد کنیم. مقالۀ پیش رو که براساس روش توصیفی ـ­­مطالعه و پژوهش­ـ­ نگاشته شده است، ضمن تعریف دقیق قالب مسمط و بررسی تاریخچۀ آن، به این نتیجه می­انجامد که این قالب، برخلاف دیگر قالب­های شعر فارسی، دارای تعدد و تنوع شکلی است و هفت شکل اصلی و دست­کم سیزده شکل فرعی از آن وجود دارد. ایجاد این شکل­های اصلی و فرعی درنتیجۀ تغییر تعداد مصاریع در هر بند و یا به­سبب ترکیب یکی از اقسام مسمط با یک یا دو قالب دیگر است. مسمط از قالب­های مورداقبال شاعران ایران، به­ویژه در دورۀ مشروطه است.

تازه های تحقیق

.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
  • .. . 4
1 .
2 .
3 .
4 .
اشرف­زاده، رضا (پاییزوزمستان1384) «مسمط و تحول آن از چهارپاره تا چارپاره»، فصل­نامۀ تخصصی ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد مشهد)، ش7و8، ص47ـ67.
اعظمی­راد، گنبددُردی (1366) مسمط در شعر فارسی، تهران: امیرکبیر.
امین­پور، قیصر (1384) سنت و نوآوری در شعر معاصر، چ2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پولادخانی، زهره (1393) بررسی سیر تحول مسمّط از ابتدا تا دورۀ معاصر در شعر فارسی، پایان­نامۀ کارشناسی­ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
تاج­الحلاوی، علی­بن­محمد (بی­تا، مقدمه: 1341) دقایق­الشعر؛ علم بدیع و صنایع شعری در زبان پارسی دری، با تصحیح حواشی سیدمحمدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
ترابی، ضیاءالدین (1383) چهارپاره و چهارپاره­سرایان، تهران: دفتر شعر و داستان.
تقوی، سیدنصرالله (1362) هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، چ2، اصفهان: فرهنگ­سرای اصفهان.
داد، سیما (1390) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ5، تهران: مروارید.
دهخدا، علی­اکبر (1373) لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رادفر، ابوالقاسم (1368) فرهنگ بلاغی­ـ­ادبی؛ شامل واژه­ها، اصطلاحات، تعبیرات و مفاهیم، تهران: اطلاعات.
الرادویانی، محمدبن­عمر (1362ه.ش) ترجمان­البلاغه، به­تصحیح و اهتمام احمد آتش و انتقاد ملک­الشعراء بهار، چ2، تهران: اساطیر.
رامپوری، غیاث­الدین­­محمدبن­جلال­الدین­ابن­­شرف­الدین (1363) غیاث­اللغات، به­کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
رامی­تبریزی، شرف­الدین­حسن­بن­محمد (1341) حقایق­الحدایق؛ علم بدیع و صنایع شعری در زبان پارسی دری، با تصحیح و حواشی سیدمحمدکاظم امام، بی­جا: دانشگاه تهران.
رستگارفسایی، منصور (1380) انواع شعر فارسی. چ2، شیراز: نوید شیراز.
زرقانی، سیدمهدی (1383) چشم­انداز شعر معاصر ایران، تهران: ثالث، با همکاری دبیرخانۀشورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
شجاع­کیهانی، جعفر (1384) دانش­نامۀ زبان و ادب فارسی، به­سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1390) با چراغ و آینه؛ در جست­وجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران، تهران: سخن.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1391) موسیقی شعر، چ13، تهران: آگه.
شمس­الدین­­محمدبن­­قیس رازی (1314) المعجم فی معاییر اشعار العجم، به­تصحیح محمدبن­عبدالوهاب قزوینی، طهران: مطبعۀ مجلس.
شمیسا، سیروس (1381) انواع ادبی، چ9، تهران: فردوس.
صباغیان، هناء (1393) سیر تحول مسمط در شعر فارسی تا قرن سیزدهم، پایان­نامۀ کارشناسی­ارشد، دانشگاه کاشان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
عبادیان، محمود (1379) انواع ادبی؛ شمه­ای از سیر گونه­های ادب در تاریخ ادبیات فارسی، تهران: حوزۀ هنری.
عباسپور، هومن (1376) فرهنگ­نامۀ ادب فارسی؛ دانش­نامۀ ادب فارسی2، اصطلاحات، موضوعات و مضامین ادب فارسی، به­سرپرستی حسن انوشه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
عنصرالمعالی، کیکاووس­بن­اسکندربن­قابوس­بن­وشمگیربن­زیار (1390) قابوس­نامه، به­اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، چ17، تهران، علمی و فرهنگی.
الفاروقی الحنفی التهانوی، محمدبن­علی­بن­القاضی محمدحامد­بن­محمدصابر (بی­تا) کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم الاسلامیه، 3جزء، بیروت: دار صادر.
فخری­اصفهانی، شمس­الدین­محمدبن­فخرالدین­سعید (1389) معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی (علم عروض، علم قوافی، علم بدایع­الصنایع)، تحقیق و تصحیح یحیی کاردگر، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فرشیدورد، خسرو (2537) در گلستان خیال حافظ، بی­جا: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
کریمی­حکاک، احمد (1384) طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: مروارید.
کمالی­فرد، مژده (1384) دانش­نامۀ زبان و ادب فارسی، به­سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
محجوب، محمدجعفر (1345) سبک خراسانی در شعر فارسی؛ بررسی مختصات سبکی شعر فارسی از آغاز ظهور تا پایان قرن پنجم هجری، تهران: سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی.
محمدی، حسنعلی (1375) شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار، 2ج، چ3، بی­جا (حروف­چینی و صفحه­آرایی: اراک): ارغنون.
مصاحب، غلامحسین (1380) دایرۀ­المعارف فارسی، 2ج (در 3 مجلد)، چ2، تهران: امیرکبیر.
مؤتمن، زین­العابدین (1355) تحول شعر فارسی، چ3، تهران: کتابخانۀ طهوری.
میرصادقی، میمنت (1385) واژه­نامۀ هنر شاعری؛ فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک­ها و مکتب­های آن، چ3، تهران: کتاب مهناز.
نیمایوشیج [علی اسفندیاری] (1371) مجموعۀ کامل اشعار نیمایوشیج، گردآوری، نسخه­برداری و تدوین سیروس طاهباز، چ2، تهران: نگاه.
واعظ­کاشفی سبزواری، ملاحسین (1369) بدایع­الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته و گزاردۀ میرجلال­الدین کزازی، تهران: مرکز.
وطواط، رشیدالدین­محمد (1362) حدایق­السحر فی دقایق الشعر، به­تصحیح و اهتمام عباس اقبال، بی­جا: کتابخانۀ طهوری، کتابخانۀ سنایی.
هدایت، رضاقلی­خان (1331ه.) مدارج­البلاغه، به­اهتمام حسین معرفت، شیراز: کتاب­فروشی معرفت شیراز.
همایی، جلال­الدین (1370) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ7، تهران: هما.