بررسی مفهوم قدرت در شعر عرفانی عصر صفوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

به اعتقاد تحلیل­گران گفتمان انتقادی، متون، منعکس­کنندۀ تاریخ، روابط و ساختارهای اجتماعی، ایدئولوژی و کارکرد قدرت هستند و ازاین‌رو می­توانند زمینه­ای مناسب در مطالعات تحلیل گفتمان و نقد زبان­شناختی باشند. اشعار عرفانی عصر صفوی، از چنین منظری، دلالت‌های ضمنی مهمی دارند و بخشی از واقعیات آن عصر را آینگی می‌کنند. بسامد بالای عناصر شیعی (نشانه‌ای از التقاط تشیع و تصوف)، حضور بالای نهاد در جملات (نشانه‌ای از بی‌پروایی شاعران در بیان ما­ فی‌الضمیرشان که خود معلول پیوند ایشان با مرکز قدرت است)، فراوانی جملات معلوم و بلند (نشانه‌ای از اطمینان گویندگان به گزاره‌های طرح شده) و... بخشی از این دلالت‌های ضمنی است. از سوی دیگر حواله دادن برخی کاستی‌ها به مردم عصر و زهاد و واعظان یا قضای ایزدی، نشان می‌دهد که این گویندگان یا هم‌چنان زیر سیطرۀ نگاه غالب و سنت‌های ادبی و عرفانی هستند یا به اقتضای روابطی که با مرکز حکومت دارند نمی‌توانند انتقادات را مستقیماً به سران حکومت و بدنۀ اصلی آن متوجه بکنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the concept of power in mystical poetry of the Safavid era

نویسندگان [English]

  • azam Zanganeh 1
  • hamid taheri 2
1 PhD student in mystical language and literature at Imam Khomeini International University
2 Associate Professor of Imam Khomeini International University
چکیده [English]

Critical discourse analysts believe that Literary texts reflect history; social relations and structures; ideology and power function; Hence they can provide a good basis for discourse analysis and linguistic critique studies. The present research proves the critical analysis of the discourse of mystical poetry of the Safavid era. These poems, according to their socio-cultural and political context, can be seen as the mirrors for ideology and power relations. The current study shows that the mystic of the Safavid era, due to his high social class and his alignment with the dominant ideological system, is outspoken and powerful. This is determined by the selection of vocabulary, syntax, chosen figures of speech, using the active or passive voice, topicalization of the subject, the context of the situation, intertextuality, and social context survey.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical discourse analysis
  • Power
  • Mystic poem
  • Safavid era
احمدپناهی سمنانی، محمد (1376). شاه عباس کبیر (مرد هزارچهره)، تهران: کتاب نمونه.
امید، مسعود (1384). سه فیلسوف مسلمان ایرانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
آقاگل زاده، فردوس (1390). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پورنامداریان، تقی (1374). سفر در مه، تهران: انتشارات چشم و چراغ.
تمیم داری، احمد (1389). عرفان و ادب در عصر صفوی، تهران: انتشارات حکمت.
جکسون، پ ولورنس لاکهارت (1377). تاریخ ایران کمبریج، ترجمۀ دکتر تیمور قادری، جلد ششم، تهران: انتشارات مهتاب.
خامنه ای، سیدمحمد (1394). ملاصدرا: زندگی، شخصیت و کتب صدرالمتألهین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
راوندی، مرتضی (1354). تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
روسک، جوزف و رولند وارن (1350). مقدمه­ای بر جامعه شناسی، ترجمۀ بهروز نبوی و احمد کریمی، تهران: چاپ میهن.
شیخ بهایی، محمد (1372). دیوان اشعار شیخ بهایی، مقدمه سعید نفیسی، تهران: نشر چکامه.
فرکلاف، نورمن (1387). تحلیل انتقادی گفتمان، مقدمه و گردآوری شعبانعلی بهرام پور، گروه مترجمان، چاپ دوم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (1369). دیوان اشعار، به اهتمام و تصحیح ابوالحسن پریشان زاده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فیض کاشانی، محمد (1373). دیوان اشعار، مقدمه و تصحیح سید علی شفیعی، تهران: نشر چکامه.
ملاصدرای شیرازی، محمد (1392). مجموعه اشعار، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
میراحمدی، مریم (1363). دین و مذهب در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
مقالات:
آقاگل‌زاده، فردوس و مریم غیاثیان (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، فصلنامۀ زبان و زبان شناسی، دورۀ سوم، شماره 1.
آقاگل‌زاده، فردوس و معصومه ارجمندی و ارسلان گلفام و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا (1389). «کارامدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه شدۀ خواهران جیمز جویس»، فصلنامۀ پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ اول، شماره­ 3.
آقاگل زاده، فردوس، «تحلیل گفتمان انتقادی ادبیات»، فصلنامۀ ادب پژوهی، شماره­ 1.
آیدنلو، سجاد (1386). «ذوالفقار، از تاریخ تا افسانه (ویژگیهای داستانی ذوالفقار در فرهنگ و ادب ایران)» فصلنامۀ پژوهش­های عرفانی (گوهر گویا)، دورۀ اول، شماره­ 3.