معرفی منظومه‌های قضا و قدر فارسی و تحلیل آنها از منظر روایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم

2 دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم

چکیده

بحث درباره موضوع چالش­برانگیز «قضا و قدر» همواره در ادبیات فارسی مطرح بوده است، اما به طور خاص تعدادی از شاعران دوره صفویه توجه ویژه­ای به این موضوع کرده­اند و مثنوی­های مستقلی با عنوان «قضا و قدر» سروده­اند و این مسئله به صورت یک جریان منظومه­سرایی تا دوره قاجار ادامه داشته است. اغلب این منظومه­ها به صورت نسخه خطی است. پژوهش حاضر تعدادی از منظومه­های قضا و قدر و شاعران آنان را معرفی می­کند و از نظرگاه تحلیل جنبه­های داستانی، این منظومه­ها را بررسی و نقد می­کند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که منظومه­های قضا و قدر با وجود افتراق­های جزئی، دارای وجوه مشترکی هستند که وحدت ساختاری این آثار را از نظر پردازش داستانی فراهم می­کند. مؤلفه­های مشترک روایی این متون عبارتند از: سادگی زبان، وجود یک الگوی ثابت در پیرنگ و نیز در شخصیت­پردازی، تکرار شخصیت­های قراردادی و ایستا؛ مبتنی بودن همه منظومه­ها بر یک مضمون کلیدی؛ ایجاد حوادث خلق­الساعه و تصادفی و ضعف حقیقت­مانندی؛ پایان­بندی غیرمنتظره و تراژیک. بر اساس این پژوهش، شاید بتوان این منظومه­ها را به عنوان یک نوع ادبی تازه معرفی کرد. حاصل این پژوهش می­تواند روشن کننده بخشی از سیر تحول ادبیات فارسی و جریان­شناسی ادبی باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Introducing Persian Predestination poems (qażā va qadar) and analyzing them from a narrative perspective

نویسندگان [English]

  • yahya kardgar 1
  • Azam Babayi 2
1 Associate professor of Persian language and literature ، Qom university
2 PhD in Persian language and literature ، Qom university
چکیده [English]

Although the challenging topic of predestination (qażā va qadar) has always been discussed in Persian literature, some poets in the Safavid era paid a particular attention to the topic, composing eponymous masnavis, and this trend continued until Qajar. Most of these poems are manuscripts. The present study introduces a number of predestination poem and their poets and from the point of view of analyzing the aspects of fiction, these poems are criticized. The results of this study Indicates that the Predestination poems (qażā va qadar), despite minor differences, have common features that provide the structural unity of these works in terms of story processing. Common narrative components of these texts are: simplicity of language, the existence of a dominant pattern in the plots well as in characterization and the repetition of stereotyped, conventional, and static characters; being based all poems  on a key and important theme; Create Heterogeneous and accidentally Events and Weakness of verisimilitude; Unexpected ending and the tragic end and The dominance of incidentalization over characterization. According to this research, these poems may be introduced as a new type of literature. The result of this study can clarify part of the evolution of Persian literature and of the knowledge of literary trends

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid period
  • Persian epopee
  • Ghaza and Ghadr poems
  • Ghaza and Ghadr ganre

مراجع

آذر طلعت، امیرعلی (1377).  شرح احوال، بررسی آثار و گزیده اشعار مسیح کاشانی(حکیم رکنا)، تهران: سروش.
آزاد بلگرامی، غلامعلی(1913). مآثرالکرام یا سرو آزاد. تصحیح: عبدالله خان و اهتمام: مولوی عبدالخلق. لاهور: مطبع دخانی رفاه عام.
اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
اشرف مازندرانی، محمد سعید(1373). دیوان اشرف مازندرانی، تصحیح: دکتر محمدحسن سیّدان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمد افشار.
بهروز، محمدحسین (1342). «قضا و قدر در ادبیات فارسی». آریانا. ش 248. صص 25-30.
ذوالفقاری، حسن(1394). فرهنگ و  ادبیات عامه در ایران. تهران: سمت.
رشید تبریزی. مثنوی قضا و قدر. نسخه خطی. تهران: ملک: شماره 5/5266. قرن 11.
سجادی، ضیاء­الدین (1361). «مثنوی قضا و قدر از سلیم تهرانی». فرهنگ ایران­زمین. ش 25. صص 206 - 223.
سلیم تهرانی، محمدقلی(1389). دیوان سلیم تهرانی، با مقدمه و تصحیح: محمد قهرمان، تهران: نگاه.
صفا، ذبیح الله(1369). تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، تهران: فردوس.
شمس، نرگس(1394). نقد و بررسی غزلیات مسیح کاشانی،پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
طالب آملی(1346). کلیات اشعار ملک الشعراء طالب آملی. تصحیح: طاهری شهاب، تهران: کتابخانه سنایی.
طاهری شهاب، سید محمد(1345)، «مقاله طوفان هزارجریبی مازندرانی»، مجله ارمغان، دوره سی و پنجم، شماره 5و 6، صص 266 تا 273.
طوفان هزار جریبی، دیوان طوفان، نسخه خطی، کتابخانه مرکز احیاء تراث اسلامی، شماره 2647.
فاضلی، قادر(1386). جبر و اختیار و قضا و قدر در مثنوی مولوی، چاپ اول، تهران: فضیلت علم.
قاسمای سمنانی، مثنوی قضا و قدر؛ نسخه خطی، کتابخانه و موزه ملی ملک، شماره 45/1232.
گلچین معانی، احمد(1368). تذکره پیمانه: در ذکر ساقی­نامه­ها و احوال و آثار ساقی­نامه­سرایان. تهران: کتابخانه سنایی.
گلچین معانی، احمد(1352).«مقاله اشرف مازندرانی، شاعر، عالم خطاط و نقاش»، مجله گوهر، شماره 11و 12، صص 1087 تا 1099.
گودرزی، فرامرز (1357). «شرحی بر مثنوی قضا و قدر». هنر و مردم. ش 191 و 192. صص 90 - 97.
ماحوزی، مهدی؛ قاصدرضایی، شیوا(1393)، «سبک­شناسی دیوان مسیح کاشانی و معرفی نسخ خطی این دیوان». فصلنامه تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). سال هفتم، شماره اول، شماره پیاپی23. صص165-149.
مارتین، والاس(1395). نظریه­های روایت، ترجمه: محمد شهبا، تهران:هرمس.
مکوئیلان، مارتین(1388). گزیده مقالات روایت، ترجمه: فتاح محمدی، تهران: مینوی خرد.
منزوی، علی نقی(1350). «قضا و قدر در ادبیات فارسی»، مجله کاوه(مونیخ آلمان). پاییز و زمستان 1350. شماره 41 و 42. صص233-246.
میرصادقی، جمال(1376). عناصر داستان، چاپ سوم، تهران: سخن.
ندیم کابلی، عبدالغفور(1397). دیوان ندیم کابلی: تصحیح: عفت مستشارنیا. تهران: توس.
نصیری، محمدرضا(1384). اثرآفرینان(زندگی­نامه نام­آوران فرهنگی ایران از آغاز تا 1300 شمسی). ج4 و 5.تهران: انجمن آثار و  مفاخر فرهنگی. 1384. چاپ دوم،1384.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار