از حماسه به رمانس گونه‌شناسی داستان‌ عشقی-قهرمانی بر پایۀ بهرام‌نامه‌ها

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

داستان عشقی-قهرمانی یکی از انواع ادبی فارسی است که از جهاتی با داستان پهلوانی و از جهاتی با داستان عاشقانه مشابهت­هایی دارد، اما تفاوت­هایی که در این میان هست، باعث تمایز آن با این دو نوع مشابه می­شود. در ادبیات غرب از دو نوع داستان عاشقانه و داستان عشقی-قهرمانی، با عنوان مشترک «رمانس» (داستان عشقی) یاد می­شود. «بهرام­نامه»­ها را که روایت­گر داستان زندگی بهرام گورند، از مصادیق نوع ادبی رمانس در ادبیات فارسی دانسته­اند. در این میان، بعضی این منظومه­ها را در زمرۀ داستان­های عاشقانه محسوب کرده­اند. هدف این مقاله اثبات «عشقی-قهرمانی» بودن این داستان و نیز شناخت ساختار روایی نوع ادبی «داستان عشقی-قهرمانی» و یافتن وجوه تشابه و تمایز آن با دو نوع مشابه است. برای این منظور از ریخت­شناسی، که یکی از ابزارهای دانش گونه­شناسی در شناخت انواع ادبیِ روایی است، بهره گرفته­شده­است. در این مقاله ابتدا با ریخت­شناسی پنج بهرام­نامۀ مشهور و موجود ادبیات فارسی (هفت­پیکر نظامی، هشت­بهشت امیرخسرو، هفت­اختر عبدی­بیک شیرازی، بهرام­نامۀ روح­الامین شهرستانی و هفت­منظر هاتفی) خویشکاری­ها، شخصیت­ها و الگوهای روایی این داستان، به­عنوان یکی از مصادیق داستان عشقی-قهرمانی شناسایی شده­اند و در پایان بر همین اساس، وجوه تشابه و تمایز داستان عشقی-قهرمانی با داستان پهلوانی و داستان عاشقانه بیان­شده­است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Epic to Romance: Typology of Heroic-Love Story Based on Series of BahramNameh

نویسنده [English]

  • Abbas Vaezzadeh
Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Birjand, Birjand, Iran.
چکیده [English]

A heroic love story is a genre of the Persian literary that is similar in some aspects to love tales and in others to heroic tales; however, there are also differences that make it different from these two similar types. In the western literature, love and heroic-love tales both are referred as "romance". In the Persian literature, the series of Bahramnameh describing the life of Bahram Gor are considered as examples of romance genre. Meanwhile, some categorizes these poems as love stories. The present study aims to prove the "love-heroic" nature of this story, to understand the narrative structure of the literary type of a "love-heroic story", and to find its similarities and differences with two genres mentioned before. To this end, morphology, as a typological tool for the recognition of types of narratives in literature, is applied. First, Based on tale morphology in five famous series of Bahramnameh (Haft Peykar by Nizami Ganjavi, Hasht Bihisht by Amir Khosrow, Haft Akhtar by Abdi Beyk, Bahramnameh by Rouh-al-Amin Shahrestani-, and Haft Manzar by Hatefi), the paper identifies functions, characters and narrative models of this series as the example of heroic-love stories. Finally, its similarity and distinction with heroic and love tales are presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Romance
  • Heroic-Love Story
  • Heroic Tale
  • Love Story
  • Bahramnameh
  • Typology
-         آذر، اسماعیل و پورسید، سیدمعصومه. (1390). «ریخت­شناسی گنبد سرخ در هفت­پیکر نظامی­گنجوی». پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی. ش4. صص9-30.
-         آقایی­میبدی، فروغ. (1392). «پیش­درآمدی بر مطالعۀ روایت و روایت­پژوهی». کهن­نامۀ ادب پارسی. ش2. صص1-19.
-         امیری­خراسانی، احمد و دیگران. (1387). «ساختار روایت در هفت­پیکر». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان .ش24. صص122-144.
-         «برنامۀ درسی دورۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات روایی» مصوب هشتصد و پنجاه و پنجمین جلسۀ شورای عالی برنامه­ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مورخ 16/6/93.
-         بیر، جیلین.(1379).رمانس.ترجمۀ سودابه دقیقی.تهران: مرکز.
-         خالقی­مطلق، جلال. (1386الف). حماسه: پدیده­شناسی تطبیقی شعر پهلوانی. تهران: مرکز دایرۀ­المعارف بزرگ اسلامی.
-         ــــــــــــــ . (1386ب). «حماسه» در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-         خدیش، پگاه. (1391). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
-         دهلوی، امیرخسرو. (1362). خمسۀ امیرخسرو دهلوی. با مقدمه و تصحیح: امیراحمد اشرفی. تهران: شقایق.
-         ذوالفقاری، حسن. (1385الف). «هفت­پیکر نظامی و نظیره­های آن».مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی. ش52و53. صص67-109.
-         ــــــــــــــــ . (1385ب). «یک داستان و چهار روایت؛ مقایسۀ داستان بهرام گور در شکارگاه در چهار منظومه». پژوهشهای ادبی. ش14. صص31-53.
-         سعادتی­نیا، زهرا. (1395). «ریخت­شناسی افسانۀ ماهان مصری بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ». متن­پژوهی ادبی. ش70. صص73-89.
-         شمیسا، سیروس. (1376). انواع ادبی. تهران: فردوس.
-         شهرستانی­اصفهانی،­ محمدامین (روح­الامین). خمسۀ روح­الامین. نسخۀ خطی.کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. ش9182.
-         صفا، ذبیح­الله. (1352). حماسه­سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
-         عبدی­بیگ­ شیرازی. (1974). هفت­اختر. مقابله و تصحیح: ابوالفضل هاشم­اوغلی رحیموف. مسکو: دانش.
-         فرای، نورثراپ. (1384). صحیفه­های زمینی. ترجمۀ هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.
-         فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامۀ فردوسی. به­کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
-         گلچین، میترا و پژومند، بهاره. (1388). «بررسی ویژگی­های نوع رمانس در هفت پیکر». ادب فارسی. ش2. صص75-94.
-         «مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دورۀ دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی با گرایش ادبیات غنایی» مصوب هفتصد و نودمین جلسۀ شورای عالی برنامه­ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مورخ 5/9/90.
-         میرصادقی، جمال. (1382). ادبیات داستانی. تهران: سخن.
-         نظامی­گنجوی. (1384). کلیات نظامی­گنجوی. مطابق با نسخۀ تصحیح­شدۀ وحید دستگردی. ویرایش: ا. بهنام. تهران: پیمان.
-         نقابی، عفت و قربانی، کلثوم.(1391).«تحلیل ساختاری قصۀ شاه سیاهپوشان بر اساس الگوی پراپ». پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا). ش21. صص141-163.
-         واعظ­زاده، عباس.(1395). «رده­بندی داستان­های عاشقانۀ فارسی». نقد ادبی. ش33. صص157-189.
-         واعظ­زاده، عباس و دیگران. (1393). «تأملی در نظریۀ انواع در ادبیات فارسی». نقد ادبی. ش28. صص79-111.
-         هاتفی­خرجردی. (1391). هفت­منظر. به­تصحیح حسن ذوالفقاری و سیاوش مرشدی. تهران: رشدآوران.
-          W.L.Hanaway, Jr. (2016). “Bahram V Gor in Persian Legend and Literature” at Encyclopaedia Iranica Online available at .