داستان پادشاهی جمشید در شاهنامۀ فردوسی از دیدگاه نقد منابع

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم پایه و دروس عمومی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، خرمشهر، ایران

چکیده

جمشید یکی از شخصیّتهای اساطیر هند و ایرانی، بر اساس یکی از قدیمیترین اساطیر آریایی، نخستین انسان بوده‌ و در هند و ایران، در دو مسیر جداگانه گسترش پیدا کرد. در صورت هندی، به شاه مردگان و در صورت ایرانی، به پادشاهی قدرتمند تبدیل شد که با ادّعای خدایی، فرّه از او فاصله گرفت و ضحّاک، پادشاهی‌اش را سرنگون و او را با ارّه به دو نیم کرد. داستان جمشید، علاوه بر اوستا، دینکرد و بندهش، در شاهنامۀ فردوسی و کتب تاریخی دورۀ اسلامی روایت شده‌است. در این مقاله، روایت فردوسی از داستان جمشید با رویکرد نقد منابع، با متون دیگر سنجیده خواهدشد. بررسی خاستگاه احتمالی روایت فردوسی از این داستان، هدف اصلی پژوهش حاضر است. بر اساس تجزیۀ داستان جمشید در شاهنامه و دیگر متون و تحلیل و تطبیق همسانی‌ها و ناهمسانی‌ها، این نتیجه حاصل شد که روایت کتب تاریخی عربی تحت تأثیر ادبیات دین اسلام قرار گرفته‌ و با واسطه‌ای متنی به متون پهلوی پیش از اسلام متّصل هستند. روایت ثعالبی، ارتباط متنی با تاریخ طبری داشته و در کنار آن، از کتب دیگری بهره گرفته‌است. روایت فردوسی از داستان جمشید، ارتباطی خاستگاهی با متون پهلوی داشته و ارتباط احتمالی با شاهنامۀ ابومنصوری ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Region of Jamshid in the Ferdowsi's Shahnameh from the Perspective of Source Criticism

نویسنده [English]

  • Hamed Safi
Assistant Professor, Department of Basic Sciences and General Courses, Khorramshahr University of Marine Sciences and Technology, Khorramshahr, Iran.
چکیده [English]

 In Iranian and Indian literary text, Jamshid is a mythological figure. According to one of the oldest Aryan myths, he was the first Human and spread in India and Iran in two separate ways; he became the king of the dead in India and the powerful kingdom in Persian. In Persian mythology, he claimed to be God and that's why the fortune was kept off. Zahhak destroyed the Jamshid's kingdom and saw him in two. In addition to texts such as Avesta, Denkard and Bundahishn, the tale of Jamshid is narrated by the Ferdowsi's Shahnameh and historical books of the Islamic period. The current paper studies the narration of Ferdowsi from the Jamshid's story through the source criticism. Investigating the possible origin of the Ferdowsi's narrative is the main purpose of this research. Based on the investigation of Jamshid's story in the Shahnameh and other texts and the analytical comparisons of similarities and inequalities, it can be concluded that narratives of Arabic historical books are influenced by the literature of Islamic religion and connected to pre-Islamic Pahlavi texts through textual mediation. The narrative of Sa'alabi show textual connections with Tarikh-i Tabari. Further, some other sources have been used. However, the narrative by Ferdowsi for the tale of Jamshid has an origin connection with the Pahlavi texts, and no possible connection is found with the Abu Mansouri's Shahnameh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jamshid
  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Source Criticism
  • Arabic Historical Books
  • Pahlavi Texts
اصفهانی،حمزه بن حسن، (1381)، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء. برلین:مطبعه کاویانی.
بهار، مهرداد(1381). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ چهارم، تهران: مؤسسۀ انتشارات آگاه
ثعالبی نیشابوری،عبدالملک بن محمد،( 1368). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. تهران: نقره.
جعفری دهقی، محمود و دشتبان، زهرا (1392). بررسی سرانجام جمشید، پادشاه اساطیری در ماخذ گوناگون، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دورۀ  9، شمارۀ  31 ، صص 73 - 98 .
دادگی، فرنبغ(1390). بندهش،گزارنده:مهرداد بهار، چاپ چهارم،تهران: انتشارات توس.
دیچز، دیوید (1388). شیوه‌های نقد ادبی. چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی
دینکرد، کتاب هفتم (1389). ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
دینوری، ابن قتیبه (1960). المعارف. الطبعة الاولی، قاهره: عکاشة
دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود (1409). اخبار الطّوال. الطبعة الاولی، بغداد: نفقه المکتبة العربیة
سرمد، زهره (1394). بررسی وجوه اشتراک و افتراق جمشید و یمه در شاهنامه و اوستا، فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، دورۀ 11، شمارۀ 4، صص 141-160
شمیسا، سیروس (1399). شاهِ نامه‌ها. چاپ چهارم، تهران: هرمس
شورل، ایو (1389). ادبیات تطبیقی. ترجمۀ طهمورث ساجدی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
ضیف، شوقی (1376). پژوهش ادبی. چاپ اوّل، تتهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. دفتر یکم، به کوشش جلال خالقی مطلق، چاپ سوم، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
قاسمی، علیرضا و نیکویی علیرضا و چراغی، رضا (1394). بازخوانی داستان جمشید بر پایة روابط گفتمان های مهری-زردشتی. جستارهای نوین ادبی، 48(3)، 33- 62
کریستین سن،آرتور، (1389)،نخستین انسان و نخستین شهریار.ترجمه ژاله آموزگار، چاپ سوم،تهران: چشمه.
کزّازی، میرجلال الدّین(1385)، نامۀ باستان، جلد 1، چاپ اوّل، تهران: سمت.
گرین، ویلفرد و ویلینگهام، جان و مورگان، لی و لیبر، ارل (1391). مبانی نقد ادبی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات نیلوفر
طبری،ابوجعفرمحمدبن جریر، (1375). تاریخ الامم والملوک. مجلّد1،.بیروت: دارالکتب العلمیه.
محمّدی، ابراهیم و محمدی، ابراهیم و تیموریان نامانلو، یونس (1391). همسنجی روایت جم در اسطوره و حماسه، متن پژوهی ادبی، دورۀ 15، شمارۀ 49، صص 9-30
محمدی, علی, پرستگاری, انتصار, ارتقایی, فهیمه. (1394). روایتی نو از تدوین حماسه‌ی ملی (شاه‌نامه). کهن‌نامه ادب پارسی, 6(2), 115-145.
مقدسی ،محمدبن طاهر، (1420)، البدء  و التاریخ ،الطبعه الاولی،القاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
مقدّمۀ شاهنامۀ ابومنصوری (1387). شرح عباسقلی محمّدی، چاپ اوّل، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد
مینوی خرد (1390) ترجمۀ احمد تفضلّی، به کوشش ژاله آموزگار و مهرداد بهار، چاپ چهارم، تهران: نشر توس
نامورمطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت. چاپ اوّل، تهران: انتشارات سخن
وندیداد (1394). ترجمۀ ابراهیم پورداود، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اساطیر
هلال، محمد غنیمی (1390). ادبیات تطبیقی. ترجمۀ سیدمرتضی آیت الله زادۀ شیرازی، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر
هینلز، جان راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اساطیر
Genette, Gerard.(1997)palimpsests: literature insecond Degree. Trans: Channa newman and Calude Doubinsky . Lincoln : University of Nebraska press.
 
Gunn,s. (2006). History and cultural theory. Harlow:Person Longman.
Jarrick,A . (2005). Kallkritiken maste uppdateras for att inte reduceras till kvarleva. Historik Tidskrift, 125 (2), 2-14
Rosenlund, D (2015). Source criticism in the classroom: An empiricist straitjacket on pupils historical thinking?. Historical Encounters 2(1), 47-57