بررسی زبانی اشعار درویش عباس گزی و فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

3 استادیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

10.30465/cpl.2023.7674

چکیده

گویش گزی یکی از مهمترین گویش‌های برجا مانده از پهلوی اشکانی یا پهلوانیک در نواحی مرکزی ایران است که همواره هدف پژوهش بسیاری از محققان داخلی و خارجی قرار گرفته است. دیوان درویش عباس گزی قدیمترین و مهمترین اثر شعری در این زبان است که می‌تواند منبع موثری در شناخت عمیقتر در بررسی های زبانی این گویش واقع شود. در این تحقیق به بررسی اشعار درویش عباس گزی و فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی در سه سطح واجی، واژگانی و نحوی پرداخته شده‌است. زبان گزی و آذری کهن، بازماندگان زبان‌های ایرانی نو و در یک مجموعه زبانی هستند که می‌توانند به لحاظ زبان‌شناسی مورد مقایسه قرار گیرند. یافته‌های این پژوهش شباهت‌های بسیاری میان کیفیت آوایی و واژگانی دو شاعر نشان می‌دهد؛ مانند تحول واج «ژ» به «ی» در هر  دوگویش. هرچند تفاوت‌هایی در ساخت آوایی و نحوی سروده‌های درویش عباس و شیخ صفی دیده می‌شود. سخنان برجای مانده از دو متفکر، غالباً به صورت شعر و دارای منطق شعری(و در تنگنای وزن و قافیه) است. علاوه بر این هر دو شاعر  در این اشعار متاثر از ساختار زبان فارسی هستند. به طوری که بسیاری از واژه‌ها، ترکیب‌ها و الگوی دستوری برگرفته از فارسی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Linguistic study of Divan Darwish Abbas Gazi and Ṣāfī ad-Dīn Isḥāq Ardabīli

نویسندگان [English]

  • Rrashin Mosazebi Jazi 1
  • Ghasem Sahraee 2
  • Saeid Zohreh vand 3
1 PhD student at Lorestan University
2 Assistant Professor of Persian literature at Lorestan University
3 Assistant Professor of Persian literature at Lorestan University
چکیده [English]

Gazi dialect is one of the most important dialects which lefts from the Parthian or Pahlavanic  in the central regions of Iran and has always been the aim of research by many domestic and foreign scholars. Divan Darwish Abbas Gazi is the oldest and most important literal work in this language that can be an effective source for deeper knowledge in the linguistic studies of this dialect. In this research, the poems of Darvish Abbas Gazi and Fahlaviat of Sheikh Safi al-Din Ardabili have been studied in three levels: phonological, lexical and syntactic. Old Gazi and Azari languages are the remnants of modern Iranian languages in a linguistic subdivision that can be compared linguistically. The findings of this study show many similarities between the phonetic and lexical quality of the two poets; Like the evolution of the phoneme "ž" to "y" in both of them. However, there are differences in the phonetic and syntactic composition of the poems of Darvish Abbas and Sheikh Safi. The words left by the two thinkers are often in the form of poetry and have poetic logic (rhythm and rhyme). In addition, both poets in these poems are influenced by the structure of the Persian language. So that many words, combinations and grammatical patterns are derived from Persian

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dialectology
  • Gazi dialect
  • Fahlaviat
  • Darwish Abbas Gazi
  • Sheikh Safi al-Din Ardabili
  1. ابوالقاسمی، محسن(1389) دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
  2. اسماعیلی، محمدمهدی، (1395) بررسی گویش گز برخوار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  3. باطنی، محمد رضا،( 1354) مسایل زبان شناسی نوین، تهران: انتشارات آگاه.
  4. براتی، محمود(1380)، «چرا گویش‌ها از بین می‌روند»، مجموعه مقالات نخستین گردهمایی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی،به کوشش محمد دانشگر، تهران: انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی.
  5. بهار، محمدتقی(1381)، سبک‌شناسی،جلد اول، تهران: زوار.
  6. بهمنی مطلق، یدالله، خدادادی، محمد(1391) «بررسی و مقایسة ساختار زبانی چند اثر منثور عرفانی با محوریت کنوزالحکمه» کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال سوم، شمارة دوم، پاییز و زمستان، صص 15 -3
  7. پورخالقی، مهدخت(1381)، «قوشما و ترانه‌های بابا»مجموعه مقالات نخستین گردهمایی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، تهران: انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه تربیت مدرس.
  8. تفضلی، احمد(1350) اطلاعاتی درباره لهجه پیشین اصفهان، تهران: نامه مینوی.
  9. جهانگیری، نادر،( 1387) زبان، بازتاب زمان، فرهنگ و اندیشه، چاپ دوم، تهران: آگاه.
  10. حق‌شناس، حسن(1399) سخن‌سرایان کهن‌دیار گز، اصفهان: انتشارات کنکاش.
  11. دبیر مقدم، محمد،(1387)، زبان، گونه، گویش و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی. مجله ادب پژوهی، شماره پنجم، ص 91-128.
  12. رضایتی کیشه‌خاله، محرم(1384) «تاملی دیگر در فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، نشریۀ گویش‌شناسی، شمارۀ 4، صص 128 تا 144.
  13. زمردیان، رضا(1379)، راهنمای گردآوری و توصیف گویش‌ها، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  14. سامارین، ویلیام،(1378) زبان شناسی عملی، ترجمه لطیف عطاری، تهران: مرکر نشر دانشگاهی.
  15. سرکاراتی، بهمن(1385)، سایه‌های شکار شده، تهران: قطره.
  16. فاضل، احمد(1386) «ساختار فعل در گویش گزی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست و ششم، سال چهارم، صص 35 تا 53.
  17. کسروی، احمد، (1335) آذری یا زبان باستان آذربایجان. [چاپ چهارم]، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی شرق.
  18. کلباسی، ایران، 1370، فارسی اصفهانی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  19. کیا، صادق(1340) راهنمایی گرد آوری گویش­ها، تهران: انتشارات اداره­ی فرهنگ عامه.
  20. مقدسی،ابوعبدالله محمدبن احمد(1361) احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقانیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران.
  21. ناتل خانلری، پرویز( 1343) زبان­شناسی و زبان فارسی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  22.                                                                                                                                                                     

    منابع لاتین:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

    1. Wilhelm Eilers und Ulrich Schapka. (2012) Westiranische Mundarten aus der Sammlung ,:Franz Steiner Verlags, Stuttgart, vol : 1 :(P: 10; 34)