تحلیل کنش‌های سه‌گانه شخصیت‌های اساطیری در ساختار روایی داراب‌نامه طرسوسی از منظر اسطوره‌شناسی کنشگر ژرژ دومزیل

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.30465/cpl.2023.8144

چکیده

پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی تلاش می­کند با توجه به نظریة کنشگرای ژرژ دومزیل به شناخت ساختار روایی داراب‌نامة طرسوسی به­عنوان یکی از کهن­ترین متون اساطیری ایران بپردازد و از این طریق میزان مشابهت کنش­های شخصیت‌های آن را با متون اساطیری هندواروپایی بسنجد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که ساختار روایی این اثر با متون حماسی هندواروپایی قابل انطباق است و کنش­های سه­گانة مطرح­شده در رویکرد کنشگرای دومزیل (فرمانروایی، جنگاوری و باروری) کنش­های اصلی شخصیت­های اساطیری در این روایت به شمار می‌روند. اسکندر، داراب، همای، طمروسیه و بوراندخت هر کدام دارای ویژگی­های بارزی هستند که در زیرمجموعة کنش­های سه­گانه طبقه­بندی می­شوند. در این اثر «پادشاهی مطلق» از آن خداوند است و خدای مطلق با استفاده از ابزارهای گوناگون از قبیل «خواب­دیدن»، «به‌کارگیری عوامل طبیعی» و «به یاری فرستادن موجودات افسانه­ای» به آنان مدد رسانده است. کنش جنگاوری در این روایت با اهداف مختلفی ازجمله گسترش قلمرو، دفاع از سیطرة حکومت، برقراری امنیت، انتقام و گسترش دین و عدل و داد جایگاه ویژه­ای دارد و شخصیت­های اساطیری همواره در میدان‌های رزم آزموده می­شوند. فراوانی نعمت، خزینه­های انبوه، آبادانی، آرامش و رفاه، زیبایی و جوانی، دلبستگی و مشاهدة امثال این موارد در توصیف شخصیت‌های اساطیری این روایت نیز نشان از کنش سوم یعنی باروری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the three actions of mythological characters in the narrative structure Darabnameh Tarsusi from the point of view of the mythology of activist Georges Dumzil

نویسندگان [English]

  • Elnaz Mohammadzadeh 1
  • Mohammad Mahdi Eesmaailiy 2
  • Shervin Khamseh 3
1 Phd student of Persian Language and Literature. faculty of literature and humanities. Central branch of tehran. islamic Azad University. Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature. faculty of literature and humanities. Central branch of tehran. islamic Azad University. Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature. faculty of literature and humanities. Central branch of tehran. islamic Azad University. Tehran, Iran.
چکیده [English]

The present research, using a descriptive-analytical method, tries to understand the narrative structure of Tarsousi Darabnama as one of the oldest mythological texts of Iran, according to the actionist theory of Georges Dumzil, and in this way, the similarity of its characters' actions with the texts Indo-European mythology Basnajd. The findings of the research show that the narrative structure of this work can be adapted to Indo-European epic texts and the three actions proposed in Domzil's actionist approach (commanding, fighting and fertility) are the main actions of mythological characters in These narrations are considered. Iskander, Darab, Homay, Tamrosieh and Burandekht each have distinctive features that are classified in the subgroup of triple actions. In this work, "absolute kingdom" belongs to God, and God has helped them by using various tools such as "dreaming", "using natural factors" and "sending legendary creatures to help". The act of warfare has a special place in this narrative with various goals such as expanding the territory, defending the control of the government, establishing security, revenge and spreading religion and justice and the mythological characters are always tested in the battlefields. Abundance of blessings, abundant treasures, prosperity, peace and prosperity, beauty and youth, attachment and observation of such things in the description of the mythological characters of this narrative also show the third action, fertility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • comparative mythology
  • Darab-nameh
  • Georges Dumzil
  • mythological characters
  • three acts
  • احمدی­فرد، نصرت­الله (1400)، بررسی تطبیقی اسطوره­های گناه در شخصیت­های اساطیری ایران و یونان، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 17، ش 62: صص 15 –
  • اسماعیل­پور، ابوالقاسم (1395)، اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش، چاپ پنجم.
  • اسماعیلی، حسین (1392)، پیشگفتار اسکندرنامه، روایت آسیای میانه، تهران: معین.
  • اوالد، فرانسوا و دیگران (1380)، اسطوره و حماسه در اندیشة ژرژ دومزیل، ترجمة جلال ستاری، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.
  • بهار، مهرداد (1396) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگه، چاپ دوازدهم.
  • دومزیل، ژرژو گودورف (1379)، خدایان سه کنش، جهان اسطوره شناسی، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
  • دومزیل، ژرژو گودورف (1391)، جهان اسطوره­شناسی، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز. چاپ سوم.
  • زارعی، علی­اصغر (1398) «بررسی سه بزه گرشاسب و تطبیق آن با نظریة کنش سه­گانه ژرژ دومزیل»، مطالعات ایرانی،  شمارة 6: صص 49 –
  • زاهدی، فریندخت و همکاران (1397)، ضحاک و لوکی: مقایسة دو اسطورة ایرانی و اسکاندیناوی بر مبنای نمایشنامه­های ضحاک و ایولف کوچک در چهارچوب نظریة کنشگرایانة ژرژ دومزیل، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال 14، ش 52: صص 249 –
  • سرکاراتی، بهمن (1400)، سایه­های شکار شده (گزیدة مقالات فارسی)، تهران: انتشارت طهوری، چاپ چهارم.
  • شمیسا، سیروس (1375)، انواع ادبی، تهران: نشر فردوس.
  • صفا، ذبیح ا... (1389)، حماسه­سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم.
  • طرسوسی، محمد (1396)، داراب­نامه، تصحیح ذبیح­ا...صفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
  • واثق عباسی، عبدالله و علی­پور، اسماعیل (1397)، از البرز تا قاف؛ بررسی تطبیقی دو رشته کوه اسطوره‌ای، کهن نامة ادب پارسی، سال نهم، شمارة دوم: صص 135 –
  • عزیزی­فر، امیرعباس (1394)، بررسی بن­مایه­های اساطیری در دارب­نامة طرسوسی، متن­شناسی ادب فارسی، دورة جدید، شمارة 4: صص 118 –
  • غنی، گلرخ­سادات و همکاران (1399)، بررسی تطبیقی بوراندخت و آتنا، الهگان جنگاوری در دارب‌نامه و اودیسه، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال 16، ش 59: صص 39 –
  • فرهادی، فرحناز و حلبی، علی­اصغر (1399)، تطبیق و بررسی کارکرد نظریة کنشگرای دومزیل (اسطوره­شناس معاصر)، بر داستان رستم و اسفندیار، فصلنامة پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورة 25، شمارة 2، صص: 588 –
  • الیاده، میرچا (1392) چشم­اندازهای اسطوره، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر توس، چاپ سوم.
  • معرک­نژاد، رسول (1393)، اسطوره و هنر، تهران، انتشارات میردشتی، چاپ دوم.
  • نامورمطلق، بهمن (1397)، درآمدی بر اسطوره­شناسی، تهران، انتشارات سخن، چاپ دوم.
  • نامورمطلق، بهمن و عوض­پور، بهروز (1395)، اسطوره و اسطوره­شناسی نزد ژرژ دومزیل، تهران، نشر موغام، چاپ اول.
  • ولی­پور هفشنجانی، شهناز (1395)، «اسطوره فریدون، نمادها، بن­مایه­ها و تحولات آن، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال دوازدهم، ش 43: صص 343 –