بازشناسی و تحلیل نمودهای گروتسک در داستان‌های هفت پیکر نظامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

شاخص‌ترین مؤلفه‌های سبک گروتسک، نظیر احساس ترس، تمسخر نهفته، اشکال عجیب و غریب و تعجب‌آور، زشت‌نمایی‌های آراسته به زیور ظاهری و... به شیوه‌ای هدفمند و حساب‌شده در داستان‌های هفت‌گنبد قابل مشاهده است. نشانه‌های برجسته‌ای از نگاهِ جدیدِ دو منتقد حوزۀ زیبایی‌شناسیِ زشتی، یعنی کایزر و باختین که ضمن کاستنِ جنبه‌های منفی هنر گروتسک و تغییر در معیارهای متعارف زیبایی، این سبک را نوعی از زیبایی‌شناسی زشتی دانسته‌است، در داستان‌های هفت‌پیکر، از نمود معناداری برخوردار است. در این داستان‌ها، برخی مسائل جسمی و روحی واپس رانده شده از زندگی انسان به همراه زشتی‌ها‌ و پلیدی‌های آن به شیوه‌ای پیچیده، اعجاب‌آور، متناقض و غیرمنتظره به تصویر کشیده‌ می‌شود که این ظرافت‌ها، از جنبه‌های کمترپرداخته‌شدۀ این اثرادبی به شمار می‌رود. در این پژوهش، ضمن بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و به روش تحلیل کیفی و با در نظر داشتن دیدگاه کایزر، مقولۀ گروتسک و مؤلفه‌های شاخص آن را در داستان‌های هفت‌پیکر، بازشناسی، طبقه-بندی و تحلیل کرده‌ایم. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که نظامی در این داستان‌ها توانسته است، با مهارتی شگفت، در محتوا و شکل اثر، زشتی‌ها و پلیدی‌ها را به شیوه‌ای نزدیک به ویژگی‌های یک اثر گروتسک بنمایاند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognition and analysis of grotesque manifestations in the stories of the Nezami Haft Peykar

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Somayyeh Ghorbanpour delivand 2
1 Associate Professor of Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 PhD student in Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the stories of Haft Peykar, one can see the most significant components of the grotesque style, such as the feeling of fear, latent ridicule, strange and surprising shapes, ugly adornments adorned with ornaments, and so on. The adaptation of the Haft Peykar narrative section to the grotesque components, especially the grotesque, which the new view of the two critics in this field, namely Kaiser and Bakhtin, reduces its negative aspects and, while changing the conventional standards of beauty, considers this style as a kind of ugly aesthetics, with a significant clarity. In this stories, some physical and mental issues that have been pushed back from human life, along with its ugliness and filth, are portrayed in complex, astonishing, contradictory and unexpected ways. In this research, while using library and documentary studies and using qualitative analysis method and taking into account Kaiser's view, we have categorized, and analyzed the grotesque category and its index components in Haft-Peykar stories. The findings of the research show that Nezami in these stories has been able, with amazing skill, in the content and form of the work, to show the ugliness and filth in ways close to the characteristics of a grotesque work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nezami Haft peykar
  • grotesque
  • fear
  • Wolfgang Kaiser
  • Mikhail Bakhtin
آدامز، جیمز لوتر و یتس، ویلسون(1395). گروتسک در هنر و ادبیات. ترجمۀ آتوسا راستی. چاپ سوم. تهران: قطره.
اسکلیئوس، اوله مارتین(1394). فلسفۀ ادبیات. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگه.
ایگلتون، تری(1396). چگونه شعر بخوانیم. ترجمۀ پیمان چهرازی. تهران: آگه. 
بری، مایکل (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمۀ جلال علوی‌نیا. تهران: نی
تامسون، فیلیپ(1384 ). گروتسک در ادبیات. ترجمۀ غلامرضا امامی. شیراز: نوید شیراز.
ریپکا، یان(1348). «هفت شاهدخت نظامی (هفت‌پیکر)». ترجمۀ سیدمحمد غروی. زبان و ادب فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 92، صص 353-379.
زرین­کوب، عبدالحسین(1380). پیر گنجه در جستجوی ناکجا­آباد: درب‍ارۀ‌ زن‍دگ‍ی‌، آث‍ار و ان‍دی‍ش‍ۀ‌ ن‍ظام‍ی‌. چاپ پنجم. تهران: سخن.
سبزیان، سعید و کزّازی، میرجلال­الدین(1388). فرهنگ نظریه و نقد ادبی: واژگان ادبیات و حوزه‌های وابسته. تهران: مروارید.
شربتدار، کیوان و انصاری، شهره(1391). «گروتسک و ادبیات داستانی؛ بررسی مفهوم گروتسک و کاوش معنایی آن در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». ادبیات پارسی معاصر، سال دوم، شمارۀ دوم، صص 105-121.
طایفی، شیرزاد و پورشبانان، علیرضا(1391). شخصیت‌های نمایشی در هفت­پیکر نظامی.تاریخ ادبیات، شمارۀ 3/96، صص 89-104.
فتوحی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
قاسمی‌پور، قدرت(1400). « نقدی بر شرح خسرو و شیرین نظامی، چاپ استاد وحید دستگردی». کهن‌نامه ادب پارسی. سال 12. شمارۀ دوم . صص 321-356.
کوش، سلینا(۱۳۹۶). اصول و مبانی تحلیل متون ادبی. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: مروارید.
گروندن، ژان(1391). هرمنوتیک. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. چ دوم. تهران: ماهی.
محمدی فشارکی، محسن، خدادادی، فضل­الله و افشارنیا، یوسف(1392) «بررسی و تحلیل عناصر ساختاری گروتسک در برخی داستان‌های فارسی و خارجی». مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ 17، صص 89-110.
مکاریک، ایرنا ریما(1393). دانش­نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ پنجم. تهران: آگه.
موذنی، علی­محمد و نظری، ماه(1388). «تحلیل داستان گنبد فیروزه‎‌ای از هفت‌پیکر نظامی و افسونگری نفس اماره». فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 1، صص 112-136.
موسویان، شاهرخ(1400). «بررسی برخی خطاهای وحید دستگردی در شرح خسرو و شیرین». کهن‌نامه ادب پارسی. سال 12. شمارۀ اول. صص 361-383.
مینوی، مجتبی(1334). «هفت‌پیکر نظامی». مجلۀ یغما، شمارۀ 90، صص 433-438.
نظامی گنجه­ای، الیاس بن یوسف(1393). هفت­پیکر. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ دوازدهم. تهران: قطره.
ولک، رنه(1388). تاریخ نقد جدید، ترجمۀ سعید ارباب شیرانی. چاپ سوم. تهران: نیلوفر.
یاحقی، محمدجعفر و بامشکی، سمیرا(1388). «تحلیل نماد غار در هفت­پیکر نظامی». متن­شناسی ادب فارسی، شمارۀ 4، صص 43-58.