گنجینه‌ای نویافته از شاعری گمنام (اشعار نویافتۀ حکیم طرطری، پارسی‌سرای قرن ششم هجری)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد. جنورد، ایران.

چکیده

موفق‌الدین یحیی بن حسن طرطری از شاعران گمنام و پارسی‌گوی قرن پنجم و ششم هجری است. در پژوهش‌های مربوط به تاریخ ادبیات فارسی که در یک‌صد و پنجاه سال گذشته به رشتۀ تحریر درآمده، نام و نشانی از وی نیست. گویا نخستین بار تقی‌الدین اوحدی بلیانی(973- 1040ق.) از وی نام برده است، آن هم حدود پانصد سال پس از دوران حیات طرطری. اکنون دستنویسی یافت شده که کهن‌ترین و مهم‌ترین سند موجود در باب طرطری است و شامل بخشی از اشعار اوست. این دستنویس که در کتابخانه سلیمانیه شهر استانبول نگهداری می‌شود در فاصلۀ سال‌های 687- 688 هجری کتابت شده و اطلاعات قابل توجهی دربارۀ طرطری، اشعار و ممدوحان وی دارد. در این مقاله می‌کوشیم با استناد به این دستنویس نویافته و بررسی منابع تاریخی و ادبی، نکاتی تازه‌یاب در باب نام و نشان، ممدوحان و سبک و سیاق اشعار طرطری عرضه کنیم. همچنین اشعار اندک باقی‌مانده از وی، بازخوانی و تصحیح شده است تا پژوهشگران را برای پژوهش‌های پیشِ‌رو در باب تاریخ ادبیات فارسی و سبک خراسانی به کار آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A newly discovered treasure from an anonymous poet (Newly discovered poems of Hakim Tartari, Persian language poet of the sixth century AH)

نویسنده [English]

  • Mojtaba Mojarrad
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Bojnord. Bojnord. Iran
چکیده [English]

Mowaffaq al-Din Yahya ibn Hassan Tartari is one of the anonymous poets and Persian speakers of the fifth and sixth centuries AH. In the researches related to the history of Persian literature that have been written in the last one hundred and fifty years, there is no name or address of him. It seems that Taqiyya al-Din Uhudi Blyani (973-1040 AH) first mentioned him, about five hundred years after Tartari's life. A manuscript has now been found that is the oldest and most important document on Tartari and contains part of his poems. This manuscript, which is kept in the Sulaimaniyah Library in Istanbul, was written between 687 and 688 AH and has considerable information about Tartari, his poems and praises. In this article, we try to provide new points about the name and logo, the praises and the style and context of Tartari poems by quoting this newly written manuscript and reviewing historical and literary sources. Also, the few remaining poems by him have been read and corrected to be used by researchers for leading researches on the history of Persian literature and Khorasani style.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tartari
  • manuscript
  • Khorasani style
  • Persian poetry
آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن(1403ق.). الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: دارالأضواء.
ابن مجاور، یوسف بن یعقوب(1996م.). صفة بلاد الیمن و مکة و بعض الحجاز المسماة تاریخ المستبصر. راجعه و وضع هوامشه ممدوح حسن محمد. قاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة.
ابوالرجاء قمی، نجم‌الدین(1363ق.). تاریخ الوزراء. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهان: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اسکندر میرزا(813- 814ق.). جنگ اسکندر میرزای تیموری. دستنویس شمارۀ 27261 محفوظ در کتابخانه بریتانیا در شهر لندن. کتابت به سال 813 و 814 قمری.
اشبیلی، ابوالخیر(1995م.). عمدة الطبیب فی معرفة النبات. قدّم له و حقّقه محمد العربی الخطّابی. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
اوحدی بلیانی، تقی الدین محمد بن محمد(1389ش.). عرفات العاشقین و عرصات العارفین. تصحیح ذبیح الله صاحبکاری، آمنه فخراحمد. با نظارت علمی محمد قهرمان. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب؛ کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی(1417ق.). تاریخ بغداد أو مدینة السلام. دراسة و تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
دانش‌پژوه، محمدتقی(1341ش.). دو رساله در اخلاق: 1- مکارم الاخلاق از رضی الدین ابوجعفر محمد نیشابوری، 2- گشایش‌نامه منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
درایتی، مصطفی(1390ش.). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران(فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
دهخدا، علی‌اکبر(1377ش.). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رشید وطواط، رشید الدین محمد عمری(1362ش.). حدائق السحر فی دقائق الشعر. به تصحیح و اهتمام عباس اقبال. تهران: کتابخانه سنایی و کتابخانه طهوری.
صبا، مولوی محمدمظفر حسین(1343ش.). تذکرۀ روز روشن. به تصحیح و تحشیۀ محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت. طهران: کتابخانه رازی.
محجوب، محمدجعفر(1372ش.). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: فردوس.
معزی، محمد بن عبدالملک نیشابوری(1318ش.). دیوان امیر معزی. به سعی و اهتمام عباس اقبال. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
عوفی، محمد(1906م.). لباب الألباب. به سعی و اهتمام و تصحیح ادوارد برون. لیدن: مطبعه بریل.
کلاتی اصفهانی(بی‌تا). مونس الاحرار فی دقائق الاشعار. میکروفیلم شمارۀ 50 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
ناشناس(677ق.). دستنویس شمارۀ 64 در مجموعۀ محمدعارف- محمدمراد محفوظ در کتابخانۀ سلیمانیه. استانبول.
ناشناس(بی‌تا). جنگ اشعار. دستنویس شمارۀ 7553 محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی. تهران.
نجار، محمدعلی، مصطفی، ابراهیم، زیات، احمدحسن، عبدالقادر، حامد(1989م.). المعجم الوسیط. استانبول: دارالدعوة.
نفیسی، سعید(1321ش.). تذکره نفیسی: متضمن شرح احوال و منتخب آثار کلیۀ شعرای پارسی‌زبان از صدر اسلام تا زمان حاضر. جلد پنجم. دستنویس شمارۀ 8980 محفوظ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
نفیسی، سعید(1344ش.). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری. تهران: کتابفروشی فروغی.
هدایت، رضاقلی‌خان(1381ش.). مجمع الفصحاء. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: امیرکبیر.
هوگلی، محمدصادق خان(1392ش.). تذکرۀ آفتاب عالمتاب. تصحیح مرضیه بیک وردی. زیر نظر دکتر یوسف بیگ باباپور. تهران: سفیر اردهال.
یاقوت حموی، شهاب الدین ابوعبدالله(1995م.). معجم البلدان. بیروت: دارصادر.
یمانی موسوی، محمدکاظم بن ابی‌الفتوح(1419ق.). النفحة العنبریة فی انساب خیر البریة. تحقیق السید مهدی الرجائی. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.