نگاهی دیگر به تصحیح ابیاتی از دیوان سوزنی سمرقندی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی،پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،تهران،ایران.

چکیده

 
دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، از شاعران سده ششم در سال 1338 ش. به‌دست دکتر ناصرالدّین شاه حسینی تصحیح شد. نبود نسخه معتبر نزدیک به دوره حیات شاعر باعث شد مصحح، از نسخ متأخّر استفاده کند و بی‌توجهی به ترجیح نسخه بدل‌ها بر متن در مواردی و بی‌اعتنایی به سنـت ادبی و قرائن آن در تصحیح، موجب شده تصحیحی آشفته و غیرعلمی، با اغلاط فراوان مطبعی به مخاطبان عرضه شود. بدخوانی لغات دشوار و خاص ترکی و عربی متن نیز از اشکالات دیگر این تصحیح است. از همان زمان تاکنون انتقادات فراوانی بر تصحیح این دیوان شد که نتیجه آن انتشار مقالاتی در تصحیح ابیات بود، اما در مجموع باز هم این دیوان سترگ،تا زمان تصحیح کامل، نیاز به بازبینی، بررسی و تصحیح دارد. در این نوشتار کوشش شده، با توجه به در دسترس نبودن نسخه‌های قدیمی، ابیاتی از دیوان این شاعر با کمک فرهنگ‌ها از جمله فرهنگ جهانگیری و در مواردی لغت نامه دهخدا بازخوانی و تصحیح شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Different Look at Correcting Verses from the Divān of Suzani Samarqandi

نویسنده [English]

  • Aasghar Esmaeili
Assistant Professor ,Persian language and literature, Faculty of Encyclopaedia Compiling, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

Editing Soozani Samarghandi’s, a 6th century poet, complete poetical works book which was accomplished by Dr. Naser-o Din Shahhosseini in 1959. Due to the fact that earlier manuscripts dating back to the poet’s life time were not available, the editor used later ones. This ignorance of using the more reliable manuscripts in some cases and also disregarding the literary tradition and its indications for editing has led to the deliverance of a disorganized, unsystematic work to the readers which is marred with frequent errors. Misreading complex and special Turkish and Arabic words is another problem with this edition. Since its publication, several criticisms have been made to this editing of this book of poems which led to publishing a number of articles in reediting the couplets. Considering the lack of access to earlier manuscripts, this article tries to reexamine and edit some of the couplets in the complete book of poems of this poet by using some notable dictionaries including Jahangiri Dictionary and Dehkhoda comprehensive encyclopedic dictionary.
 
 Keywords: Sozani Samarghandi’s Complete Poetical Works Book; Editing; Misreading
 
Introduction:
Suzani Samarqandi is primarily recognized for his humorous compositions, a factor that has contributed to his relatively limited attention in scholarly circles. In the year 1338 SH (Solar Hijri calendar), Naserodin Shah Hosseini undertook the task of editing and publishing his anthology. However, the widespread misreadings and textual corruptions within that printed edition prompted subsequent scholarly endeavors, including the present article. An examination of the writing dates of some existing copies of Diwan Suzani Samarqandi reveals that all of them postdate Farhang-i Jahangiri. Some of these manuscripts include the Sepahsalar School version (Martyr Motahhari) with serial number 418 and a transcription date of 1033; the Malek Library version with serial number 5615/2 from the 13th century; the National Library version with serial number 1487 and a transcription date of 1265; the Library of IRAN Parliament version with serial number T 26 and a transcription date of 1272; the Library of IRAN Parliament version with serial number 13602/2 and a transcription date of 1274; the Malek Library version with serial number 4996 and a transcription date of 1299; the Dehkhoda's Lexicon Institute Library version with serial number 92 from the 13th and 14th centuries; and the Library of Hazrat Abdul Azim Hassani version with a transcription date of 1246.
In this article, due to the relative absence of manuscripts closely aligned with the poet's era and the predominance of later transcriptions, the editorial correction of verses has been undertaken using the Farhang-i Jahangiri, which boasts a longer historical pedigree among the available manuscripts.
 
 
Methodology:
The research methodology is library-based, involving the examination of the printed version of the Divān and the scrutiny of verses identified as corrupted. Through an investigation into the Farhang-i Jahangiri and, in some instances, consulting Dehkhoda's lexicon, we discovered and documented the accurate forms of the verses.
 
Discussion and Analysis:
In this article, the distorted verses of Sozani Samarqandi were examined in three sections. In the first section, verses were scrutinized and corrected using the Farhang-i Jahangiri, and, in some cases, Dehkhoda's lexicon. The terms investigated in this section include:
 




Documentary Confirmation of Corrections


Corrected terms


Distorted terms


No.




Dehkhoda, Jahangiri


Ghomaytare


Mohantare


1




Dehkhoda, Jahangiri


Ghatfare


Ghanghare


2




Jahangiri


Anj


Denj


3




Dehkhoda


Tab Tiz


Tab-e-Tire


4




Dehkhoda


Shams Ghātfari


Shemsh Ghātfari


5




Dehkhoda


Ozand


Orjand


6




Dehkhoda, Jahangiri


Pāzāj


Bāzāj


7




Dehkhoda, Jahangiri


Khashuk


Hasuk


8




Jahangiri


Gowz


Kowz


9




Jahangiri


Meghlāj


Melāj


10




Dehkhoda


Kumāj


Kubāj


11




Dehkhoda, Historical evidence


Toghmāj


Tamāj


12




Dehkhoda


Tim Arus, Tim Malek


Nim Arus, Nim Malek


13




Dehkhoda


Bāj


Tāj


14




Dehkhoda


Chekāk


Hakāk


15




Jahangiri


Mordāram


Morvāram


16




Jahangiri, the manuscript of the Parliament


Baghand


Bafand


17




Dehkhoda, Historical evidence


Marand


Parand


18




 
Second: Verses were identified and corrected based on literary evidence and indicators, sometimes utilizing the rhyme patterns of the poetry to discern and rectify errors.
 




Documentary Confirmation of Corrections


Corrected terms


Distorted terms


No.




meaning


Abkam


Abras


1




meaning


Setam


Siam


2




meaning


Chame


Jame


3




Meaning, poetic evidence


Tang Shakar


Moshg-e-shekar


4




meaning


Nyak


Sabak


5




Meaning, Rhythm of the poem


Barad


Bedard


6




Meaning


Da’d


Va’d


7




Meaning, duplicate version


Mosaman


Motman


8




Meaning, Rhyme of the poem


Ghamām


Yaghmā


9




Meaning, Rhyme of the poem


Gazand


Goriz


10




Meaning, compatibility with "Nal Band"


Chatrdār


Chatr Dārad


11




meaning


Kākh


Tāj


12




meaning


Hasham


Khashm


13




meaning


Khasm


Hazm


14




Meaning, Rhyme of the poem


Chandan


Chandān


15




meaning


Nahmat


Tohmat


16




meaning


Farr-e-Ferdows


Gher Ferodosh


17




Meaning, Rhyme of the poem


Khyāl


Kheyl


18




Meaning, specific lexical evidence


Sehn


Sejl


19




Meaning, compatibility with other words of the verse


Dor


Zar


20




 
Third: Typographical Errors. The present correction also accounts for typographical mistakes, which are not few in number, and the lack of precision in this matter has diminished the credibility of the corrections. In this research, 26 instances of such errors were identified and illustrated,
 
Conclusion:
Reflection on the verses of Divān of Suzani Samarqandi, corrected by Naserodin Shah Hosseini, reveals numerous instances of errors and distortions that can be rectified by consulting extratextual sources. In this research, we have meticulously scrutinized and corrected the verses using the Farhang-i Jahangiri, which historically predates the available manuscripts of this work. Simultaneously, considering literary indicators and rhyme patterns, we have identified and rectified errors. Additionally, we have acknowledged and addressed certain typographical mistakes in the text.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sozani Samarghandi’s Complete Poetical Works Book
  • Editing
  • Misreading
آبادی باویل، محمد(1357). ظرائف و طرائف. تبریز: انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
ارشادی فرد، عادل(1379). فرهنگ واژگان ترکی در ادبیات فارسی. اردبیل: باغ اندیشه.
اسمعیلی، اصغر(1400). دیوان طالب، طالب تصحیح: پیشنهادهایی برای تصحیح ابیاتی از کلّیات اشعار طالب آملی. کهن نامه ادب پارسی، ش32، صص 49-76.
افشار، ایرج .(1338). یادداشت. راهنمای کتاب، سال 2، ش4، صص559-562
انجو شیرازی، میرجمال الدّین حسین بن فخرالدّین حسن(1351). فرهنگ جهانگیری، ویراسته رحیم عفیفی. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
حاجیانی، فرّخ(1396).واژه‌های ویژه ماهی و ماهی گیری، مروارید و آبزیان در گویش بومیان جزیره کیش. زبانها و گویشهای ایرانی(نامه فرهنگستان)، خرداد 1396، ش7، صص209-234.
خاقانی، افضل الدّین بدیل بن علی. (1375). دیوان خاقانی، به تصحیح میرجلال الدین کزّازی. تهران: نشر مرکز.
درایتی، مصطفی(1389). فهرستواره دست نوشته‌های ابران(دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دهخدا، علی اکبر.(1373). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سوزنی سمرقندی(1338). دیوان سوزنی سمرقندی، به تصحیح ناصرالدّین شاه حسینی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
سوزنی سمرقندی. دیوان سوزنی سمرقندی، نسخه ط 26 مجلس شورای اسلامی
صفرزاده، بهروز(1399). داستان واژه ها، کاوشی در 230 واژه و اصطلاح. تهران: کتاب بهار..
کدخدای طرحی، مهدی و علی محمد گیتی فروز. تصحیح چند بیت از دیوان سوزنی سمرقندی. فصل نامه متن شناسی ادب فارسی. سال 54، سال دهم، ش.4، پیاپی 40، زمستان 1397، صص 115-131.
گودرزی، سیاوش(1398). چند نکته در احوال سوزنی سمرقندی. ادب فارسی، سال 9، ش.2، صص97-.116.
فقیهی عراقی، احمد.(1338). چاپ دیوان حکیم سوزنی یا روش نوین مقدمه نویسی و تصحیح و انتشار کتب ادبی. ارمغان، دوره 28، ش.8، صص354-358.
محجوب، محمدجعفر.(1338). دیوان حکیم سوزنی سمرقندی. راهنمای کتاب، سال 2، ش4، صص550-559.
معرفت، شهره(1396). تصحیح ابیاتی از دیوان حکیم سوزنی سمرقندی و ضرورت تصحیح مجدد دیوان. متن شناسی ادب فارسی، ش.2، پیاپی 34، صص 121-134.
منصوری، مجید(1397). نقش فرهنگ‌های لغت در تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی، آینه میراث، ش. 62، صص149-172.
مولوی، جلال الدین محمد(1363). مثنوی معنوی. تهران: امیرکبیر.