کارکرد حقوقی، قانونی و قضایی آتشکده‌ها در شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،کرج،ایران

چکیده

آتشکده­ها در شاهنامه، افزون­بر جایگاه دینی خود از کارکردهای دیگری ازجمله کارکرد حقوقی، قانونی و قضایی نیز برخوردارند. اشاراتی که در این­باره وجود دارد از اهمیت نقش و جایگاه آتشکده­ها به­عنوان بخشی از مراکز مهم اجرای قانون و امور قضایی، عمل به تعهدات فقهی- حقوقی، و پیوستگی فراوان میان قوانین و مجازات­های صادره از سوی شاهان با رویکردهای مذهبی خبر می­دهد. مقاله پیش­رو با بهره­گیری از روش توصیفی- تحلیلی به­بررسی نقش آتشکده­ها در زمینة «قواعد قضایی»، «قراردادهای اجتماعی» و «پیمان­های دینی» براساس اشارات شاهنامه خواهد پرداخت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در شاهنامه، پیوند عمیقی میان کارکردهای اقتصادی - سیاسی آتشکده­ها با کارکرد فقهی- حقوقی، قضایی وجود دارد و آتشکده­ها، بستر مناسبی­ برای عمل به تعهدات دینی و اجتماعی (وقف، اَدای نذر و سوگند)، و پیشگیری از وقوع جرائم و یا کاهش آن­ها به­شمار می­آیند که این مهم، در سیاست شاهان ساسانیِ شاهنامه به­روشنی آشکار است؛ از طرفی، آتشکده­ها محل­هایی برای زدودن جنبة اجتماعی و فقهی گناه و جرم از افراد (گناهکار/ مجرم)، یا آمرزش روانِ درگذشتگان بوده­اند که این امر در قالب مجازات­های گوناگون، و همچنین کفاره و وقف در شاهنامه انجام می­گیرد که هر دو این­موارد، به­صورت مالی (نقدی و غیرنقدی) و غیرمالی (تنبیه گناهکار/ مجرم) مرسوم­اند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Legal and Judicial Function of Fire Temples in Shahnameh of Ferdowsi

نویسنده [English]

  • Somayeh Ershadi
Ph.D. in Persian language and literature, Islamic Azad University, Karaj Branch,karaj,Iran
چکیده [English]

Besides the religious and spiritual aspects, the fire temples mentioned in the Shahnameh have also other functions including legal and judicial aspects. The references in this regard indicate the role and the position of the fire temples as a part of important law enforcement centers and judicial affairs, fulfilling juridical-legal obligations, and also the very deep bond between the laws of kings and the punishments issued by them with religious approaches and attitudes. Using descriptive analysis methods, current article will demonstrate the role of the fire temples from the Shahnameh in the fields of "judicial rules," "social contracts," and "religious contracts." The results indicate that there is a very deep connection between economic-political and juridical-legal as well as judicial functions of the fire temples in Shahnameh, and also the fact that the fire temples were counted as suitable platforms for the fulfillment of religious and social obligations (endowments and fulfilmenting vows and oaths), prevention of crimes and its reduction, which was clearly evident in the politics of Sassanid kings of Shahnameh. On the other hand, fire temples were places to remove social and jurisprudence aspects of sin and crime (the sinner or the criminal). They were also a place for forgiveness of the souls of the deceased, which has been carried out in the form of various punishments, or atonements and endowment in Shahnameh, both in the pecuniary and non-pecuniary forms. The non-pecuniary atonement in Shahnameh is demonstrated as punishing the criminal or sinner, and the pecuniary atonement was paid in cash and non-cash (illiquid) forms.
Key Words: Fire temple, Law, Crime, Punishment, Atonement, Endowment, Ferdowsi’s Shahnameh.
 
Introduction:
In the past, legal approaches and judicial rules had very deep connections with the religious beliefs of societies, and religious centers had an important role in drafting and implementing laws; the things that are implied from surveying Shahanameh, Zoroastrian legal works, (in particular"Madian Hazardadestan" )and other historical sources about fire temples, it clearly shows that these centers are juristic-legal and legal places for the implementation of many judicial orders and laws, and they were also customary-religious rules which ruled in the society as well as conventional contracts between people. Meanwhile, the role of Shahnameh’s kings and their orders as well as punishments that were tied to fire temples are very interesting.
 
Method: 
Using descriptive analysis methods, the current article will demonstrate the role of the fire temples from the Shahnameh in the fields of "judicial rules," "social contracts," and "religious contracts." 
 
Discussion:
The legal and judicial functions of fire temples in Shahnameh are:
 

Judicial punishment and decriminalization:  Sending the criminal to the fire temple to repent and apologize" is one of those punishments in Shahnameh, and its implementation is directly related to the fire temples: it means that in the punishment aspect, taking advantage of the capacity of religious beliefs and arousing religious conscience in the sinner ( due to sin, compunction and afterlife issues) or social criminal( due to the committed crime) is seen. Additionally, in some of Shahnameh’s crimes, the guilt and the fear of their afterlife punishment are discussed; in these cases, people for repentance try to decrease their guilt by donating gifts to the fire temples.

 
 

Tax supervision and its connection with fire temples: 

Shahnameh’s hints imply the relationship of Mobadan and fire temples with judicial arbitration in various parts including, inspections and issuance of tax penalties.
 

Paying vows and endowments to fire temples

In Shahnameh, different cases of financial endowments (cash and non-cash) to the fire temples are seen. Meanwhile, kings and other people donated various gifts to the fire temples for different reasons, including ( thanksgiving, vow, victory, compunction, and forgiveness of the souls of the deceased). devolution of human resources for serving in the fire temples, is also among the non-financial endowments of Shahnameh, based on that, the kings after winning the wars, donated captives to the fire temples to work there.
 

Judicial aspect of the contract and oath to the fire or fire temples and fire test:

The importance of oath can be seen a lot in Shahnameh, which is one of the main principles in judicial courts as well as customary contracts of ancient times, which implies the deep connection between religious attitudes and traditional beliefs with the principles of legal rules.
 
Result:
Surveying the king's judicial reactions to Shahnameh and their penal policies towards the committed crimes (in order to decriminalize and accept the repentance of sinners), show the importance of the role and sanctity of fire temples and the capacity of these centers in preventing the occurrence of crimes or reducing them. In addition to the mentioned items, ( atonement),( endowment ), and( vow), of the kings to the fire temples, indicate the deep connection between various functions of fire temples such as economic function, juridical function, and legal function. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fire temple
  • Law
  • Crime
  • Punishment
  • Atonement
  • Endowment
  • Ferdowsi&rsquo
  • s Shahnameh
تورات.
ابن ­حوقل، أبی القاسم، (۱۹۳۹)، صورة ­الارض، القسم الثانی، طبعه ثانیة، لیدن: بریل. 
ابن خردادبه، (۱۳۷۱)، مسالک و ممالک، ترجمه سعید خاکرند، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
احمدی، اشرف، (1345)، قانون و دادگستری در شاهنشاهی ایران باستان، تهران: کتابفروشی اشراقی.
ارشادی، سمیه، (۱۳۹۶)، حقوق بشر در شاهنامه فردوسی، رساله دکتری، استاد راهنما: احمد ذاکری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
اکبرزاده، داریوش، (1385)، سنگ­نبشته­های کرتیر موبد موبدان، تهران: انتشارات پازینه.
بادامچی، حسین، (1394)، «قراردادهای کارآموزی در بابل عهد هخامنشی»، پژوهش­های ایرانشناسی، سال پنجم، بهار و تابستان، شماره ۱، صص 33- 48.
بادامچی، حسین، (1396)، قانون حمورابی، تهران: نشر نگاه معاصر.
بلعمی، ابوعلی محمد، (1353)، تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک الشهرای بهار، ج۲، تهران: نشر زوار.
بویس، مری، (1374)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی­زاده، تهران: انتشارات توس.
بویس، مری - گرنر، فرانتز، (۱۳۷۵)، تاریخ کیش زرتشت (پس از اسکندر گُجسته)، ج۳، ترجمه همایون صنعتی­زاده، تهران: انتشارات توس.
بیرونی، ابوریحان، (1386)، آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: انتشارات ابن­سینا.
پورداود، ابراهیم، (1321)، «سوگند»، مجله مهر ایران، سال هفتم، شماره 5 و 6، بهمن و اسفند، صص 281- 292.
پورداود، ابراهیم، (بی­تا)، خرده اوستا، سلسله انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
توقیعات کسری انوشیروان، (1387)، نوشته محمدجلال­الدین طباطبایی زواری، ترجمه حاج حسین نخجوانی، تهران: نشر شفیعی.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن­محمدبن­اسماعیل، (1368)، تاریخ ثعالبی، با دیباچه مجتبی مینوی و مقدمه و ترجمه محمد فضائلی، تهران: نشر نقره.
خالقی مطلق، جلال، (1391)، یادداشت­های شاهنامه، ج۱۰، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژو­هش­های ایرانی اسلامی).
خطیبی، ابوالفضل، (۱۳۸۳)، «انتخاب اقدم یا ترجیح اصح؟ (۲)»، نامه ایران باستان، سال چهارم، بهار و تابستان، شماره ۱، صص ۲۳- ۵۷.
دادِستان دینی، (1397)، مقدمه، آوانویسی و برگردان فارسی و یادداشت­ها: مهشید میرفخرایی، پاره دوم (پرسش­های 41 تا 92)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دورانت، ویل، (۱۳۷۰)، تاریخ تمدن؛ مشرق­زمین، گاهواره تمدن، ج۱، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
روایت آذرفرنبغ فرخزادان، (1384)، مصحح و مترجم: حسن رضائی باغ­بیدی، تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی.
روایت امید اشوهیشتان، (1376)، ترجمه نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز.
سلطانی ابری، محمدساجد، (۱۳۹۲)، تحلیل مردم­شناختی کارکردهای آتشکده­های عهد ساسانی، (پایان­نامه کارشناسی ارشد)، استاد راهنما: محمد همایون سپهر، استاد مشاور: کتایون مزداپور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی.
سین لیان، جان، (۱۳۸۵)، تاریخ روابط چین و ایران: از روزگار اشکانی تا شاهرخ تیموری، ترجمه جان هون نین، تهران: پژوهشکده زبان و گویش.
شارپ، رَلف نارمن، (بی­تا)، فرمان­های شاهنشاهان هخامنشی، تهران: شورای مرکزی جشن­های شاهنشاهی ایران.
طباطبایی لطفی، عصمت­السادات - روشنی، محمود، (۱۳۹۰)، «قاعده تسبیب و رابطه آن با قاعده اتلاف»، مطالعات فقهی فلسفی، پاییز، سال دوم، شماره ۷.
فرای، ریچارد نلسون، (1377)، میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فردوسی، حکیم ابوالقاسم، (۱۳۹۸)، شاهنامه، پیرایش: جلال خالقی مطلق، بخش یکم تا دوم (چهارجلدی)، تهران: نشر سخن.
کتاب هشتم دینکرد، (1397)، آوانویسی، ترجمه و یادداشت از محسن نظری فارسانی، تهران: انتشارات فروهر.
کریستین سن، آرتور، (1385)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نشر صدای معاصر.
کزازی، میرجلال­الدین، (139۰)، نامه باستان: ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، ج ۸، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت). 
لوکونین، و.گ. (1350)، تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت­الله رضا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مادیان هزاردادستان (هزار رأی حقوقی)، (1391)، فرخ مرد بهرامان، پژوهش سعید عریان، تهران: نشر علمی.
مارتا، ت.راس و دیگران، (1380)، «قوانین اشنونا: یادگار حقوقدانان باستانی، ترجمه حسین بادامچی، مجله حقوق دادگستری، شماره 37.
مجیدزاده، یوسف، (۱۳۷۹)، تاریخ و تمدن بین­النهرین، ج ۲، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میرزایی، علی­اصغر، (۱۳۸۸)، «کارکرد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آتشکده­ها در عصر ساسانی»، پژوهش­های علوم تاریخی، سال یکم، شماره دوم، صص ۱۳۷- ۱۲۳.
نصراله­زاده، سیروس، (1398)، کتیبه­های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی (گورنوشته، یادبودی)، ج اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هینتس، والتر، (۱۳۸۳)، دنیای گمشده ایلام، ترجمه فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هینلز، جان، (1368)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، کتابسرای بابل و نشر چشمه.
وندیداد، (1384)، نوشته جیمس دارمستتر، ترجمه موسی جوان، تهران: نشر دنیای کتاب. 
وندیداد، (1385)، ترجمه و پژوهش: هاشم رضی، ج۱، تهران: انتشارات بهجت.
ویسهوفر، یوزف، (۱۳۹۳)، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران: انتشارات ققنوس.
یارشاطر، احسان و دیگران، (1377)، تاریخ ایران؛ از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج۳، قسمت دوم، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر. 
یزدانی­راد، علی، (۱۴۰۰)، «کارکرد دینی و اجتماعی آتش و آتشکده در فرهنگ ایران باستان»، پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، دوره ۱۵، شماره ۲۸، صص ۳۴۴- ۳۱۷.
Dhabhar, E.B.N. (ed.), 1909, Saddar Nasr and Saddar Bundehesh, Trustees of the  Parsee Punchayet Funds and Properties, Bombay.