تاریخ ادبیات در تاریخ (مطالعة موردی: منابع تاریخی قرن دهم)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد

.

چکیده

مسئلة مقاله، جست‌‌وجوی اطلاعات تاریخ ادبیاتی در منابع تاریخی است. نویسندگان کتاب‌‌های تاریخ ادبیات غالباً تذکره‌‌ها را به عنوان منبع اصلی خود قرار می‌‌دهند، حال آنکه کتاب‌‌های تاریخی، به اعتبار موضوع‌‌شان و نیز ارتباط مستقیم نویسندگان‌‌شان با نهاد قدرت باید به عنوان یکی از منابع درنظرگرفته شوند. مقاله نشان می‌‌دهد که برخی چهره‌‌های ادبی که در منابع تذکره‌‌ای از قلم افتاده‌‌اند، در منابع تاریخی به عنوان شاعر معرفی شده‌‌اند. نیز اختلاف‌‌نظرهایی میان نویسندگان کتب تاریخی از یک‌‌سو با تذکره‌‌نویسان و از سوی دیگر با مورخان ادبی وجود دارد. هرچند ممکن است در بسیاری موارد حق با مورخان ادبی باشد، نمی‌‌توان منابع تاریخی را یک‌‌سره کنار گذاشت. منابع تاریخی از جهت «مخاطب‌‌شناسی شاعران»، که موضوعی محوری در نظریة تاریخ ادبیات نوین است، نیز حائز اهمیت هستند. گزارش‌‌ها، قضاوت‌‌ها و اطلاعات این آثار، به عنوان نماینده و بیانگر ذهنیت مورخان نسبت به نهاد شعر، به‌‌ خودی خود قابل بررسی است. مقاله در سه بخش اصلی تنظیم شده‌‌است: شاعران از قلم افتاده، شاعران مضبوط و اختلاف نظر مورخان و نویسندگان تاریخ ادبی دربارة آنها و سرانجام چهره‌‌هایی که در گفتمان‌‌های مسلط جامعة کلاسیک طبع‌‌آزمایی کرده‌‌اند، اما کسی آنان را به عنوان شاعر نمی‌‌شناسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The History of Literature in History: A Case of Historical Sources of the Tenth Century

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mehdi Zarghani 1
  • Mohammad Jafar Yahaqi 1
  • Hadi Bidaki 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 M.A Student of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The problem of the present paper is to searchfor literary history-related information in historical sources. The authors of literary history books mostly rely on Tazkirahs (Persian biographical works) as their main sources, whereas it is the history sources that, due to the validity of their subjects and also the direct relationship of their authors with governments, should be considered as one of the main sources. The results of the paper indicated that some literary figureswho have been neglected in the Tazkirahshave been introduced as poets in history sources. Moreover, thereare disagreements between the authors of historical books andwriters of Tazkirahs, on the one hand, and literary historians, on the other hand. Although literary historians may be right in many cases, historical sources cannot be put aside at all. The historical sources are important from the point of view ofaudience of poets, which is a central issue in the theory of modern literary history. The reports, judgments, and information of these works, as representative of the mentality of the historians towards poetry, can be analyzed as such. The present paper is divided into three main parts: neglected poets, main poets and the disagreements between authors of literary history and historiographers about them, and finally those figures that tried their taste in classical dominant discourses, but are not recognized as poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary history
  • History of Poetry
  • Historical sources
  • Tenth Century
منابع
اقبال آشتیانی، عباس (1347). تاریخ مفصل ایران. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
امینی، امیر صدر‌‌الدین ابراهیم (1383). فتوحات شاهی. تصحیح محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
براون، ادوارد (1351). تاریخ ادبیات ایران (از سنایی تا سعدی)، بخش دوم از جلد دوم. ترجمة غلام‌‌حسین صدری افشار. تهران: مروارید.
تتوی، احمد و دیگران (1382). تاریخ الفی، ج سوم، چهارم، هفتم و هشتم. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.
جامی، عبدالرحمان (1367). بهارستان. تصحیح اسماعیل حاکمی. تهران: سخن.
------------ (1386). نفحات‌‌الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
حسینی قمی، قاضی احمد (1359). خلاصه‌‌التواریخ، ج اول. تصحیح احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
----------------- (1363). خلاصه‌‌التواریخ، ج دوم. تصحیح احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
حسینی، خور‌‌شاه بن قباد (1379). تاریخ ایلچی نظام‌‌شاه. تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‌‌دا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خنجی، فضل‌‌الله (2535). مهمان‌‌نامه‌‌ی بخارا. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
خواندمیر، غیاث‌‌الدین (1353). حبیب‌‌السیر، ج دوم تا چهارم. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
-------------- (2535). دستورالوزرا. تهران: اقبال.
دوغلات، میرزا محمد حیدر (1383). تاریخ رشیدی. تصحیح عباس‌‌علی غفاری‌‌فرد. تهران: میراث مکتوب.
دولت‌‌شاه. سمرقندی. دولت‌‌شاه بن امیر علاء الدولة بختی‌‌شاه (1900). تذکره‌‌الشعرا. تصحیح ادوارد براون. لیدن: بریل.
روملو، حسن‌‌بیگ (1349). احسن‌‌التواریخ، ج یازدهم. تصحیح عبد‌‌الحسین نوایی. تهران: بابک.
--------- (1357). احسن‌‌التواریخ، ج دوازدهم. تصحیح عبد‌‌الحسین نوایی. تهران: بابک.
سیفی قزوینی، یحیی بن عبد‌‌اللطیف (1363). لب‌‌التواریخ. تهران: بنیاد گویا.
صفا، ذبیح‌‌الله (1389-1387). تاریخ ادبیات در ایران. پنج جلد در هشت مجلد. تهران: فردوس.
عوفی، محمد (1906). لباب‌‌الالباب، ج دوم. تصحیح ادوارد براون. لیدن: بریل.
غفاری، قاضی احمد. (1340). تاریخ نگارستان. مرتضی مدرس گیلانی. تهران: کتابفروشی حافظ.
-------------- (1343). تاریخ جهان‌‌آرا. تصحیح سیدکاظم موسوی. تهران: کتابفروشی حافظ.
قزوینی، بوداق (1999). جواهر‌‌الاخبار. تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‌‌دا. توکیو: مؤسسه‌‌ مطالعات فرهنگ‌‌ها و زبان‌‌های آسیا و آفریقا.
مستوفی، حمد‌‌الله (1387). تاریخ گزیده. تصحیح عبد‌‌الحسین نوایی. تهران: امیر‌‌کبیر.
میرافضلی، سید علی (1381). «قاضی نظام‌‌الدین اصفهانی و رباعیات او»، مجله‌‌ معارف. دوره‌‌ 19، ش 2، آبان. صص 25-3.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج اول. تهران: کتابفروشی فروغی.
شوشتری، نورالله (1354). مجالس‌‌المؤمنین، دو جلد. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
واصفی، زین‌‌الدین محمود (1349). بدایع‌‌الوقایع، ج اول. تصحیح الکساندر بلدروف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
--------------- (1350). بدایع‌‌الوقایع، ج دوم. تصحیح الکساندر بلدروف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). «حیرتی تونی»، در دانشنامه زبان و ادب فارسی، ج دوم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.