تحلیل خویشکاری‌های ضد حماسی بهمن در بهمن‌نامه و مقایسة آن با خویشکاری‌های پهلوانان الگویی حماسه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

مدرس مدعودانشگاه شهید بهشتی

.

چکیده

بهمن‌‌نامه از منظومه‌‌های پهلوانی‌‌ای است که پس از شاهنامه و به سیاق اثر عظیم فردوسی سروده شد. این اثر ذکر پهلوانی‌‌های بهمن‌‌ ـ پسر اسفندیار‌‌ـ و ثبات او در انتقام‌‌جویی از خاندان رستم، پس از مرگ او است؛ اما خویشکاری‌‌های بهمن در بسیاری موارد بیشتر از آنکه حماسی و پهلوانی باشد، به شکلی ضدحماسی جلوه‌‌گر شده و در مغایرت با پیش‌‌فرض‌‌های الگویی در رابطه با یک پهلوان حماسی است. رعایت نکردن چهارچوب ساختاری حماسه و بی‌‌مقدمه واردشدن بهمن ـ به عنوان قهرمان ـ به داستان، شکست‌‌های پی‌‌در‌‌پی بهمن، کمرنگ بودن فره ایزدی در او و کم‌‌فروغ بودن مشروعیتش به عنوان پادشاهی آرمانی، نبرد با یلان سیستانی و به آتش کشاندن سیستان به جای مبارزه با انیران و اهریمنان، نداشتن خویشکاری نبرد با زیانکاران، پشت سرگزاردن هفت‌‌خانی آرام و بدون مبارزه و شکست او در تنها نبردش با زیانکاری چون اژدها، از مهم‌‌ترین عواملی هستند که انتظار مخاطب حماسه را برای مواجه‌‌شدن با پهلوانی/‌‌ شاهی نمونه و آرمانی برآورده نساخته و عظمتی را که لازمة حماسه است، به او یادآور نمی‌‌شوند. به نظر می‌‌رسد قرار دادن رستم و خاندانش به عنوان هماوردان بهمن، نیز در شکل‌‌گیری چنین تناقضاتی نقش داشته و زیربنای ساختاری تفکر سراینده که ناخودآگاه رستم را ابرمرد دنیای حماسه می‌‌داند، بر فضای اثر غلبه کرده و پهلوانی را پرورانده که خویشکاری‌‌هایش در مقابل یلان سیستانی بسیار ضعیف و کم‌‌فروغ جلوه می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of Anti-Epic Functions of Bahmanin Bahmannameh and Their Comparison with Those of Archetypal Epic Heroes

نویسنده [English]

  • Masoumeh Talebi
Ph.D in Persian Language and Literature, Visiting Lecturer at Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Bahmannameh is an epic poem which was compose dafter Shahnamehin imitation of this great work of Ferdowsi. The poem cites the heroic acts of Bahman–son of Esfandiyar–and his persistence on taking revenge on the family of Rostam after his death. However, functions of Bahmanare manifested as anti-epic rather than epic and heroic, and are in contrast with archetypical epic heroes. Neglect of the structural framework of epic, arrival of Bahman– as a hero– in the story without any preface, his continuous failure, his faintdivine splendor and legitimacy as an ideal king, fighting battles with heroes of Sistan and setting fire to this land instead of fighting with aliens and demons, lacking a sense of duty to fight evils, passing a calm Haft-Khan(Seven Labors) without any battle, and his failure in fighting with the only evil, i.e. dragon, are the most important factors which hinder the fulfillment of readers' expectations to meet an ideal hero/king and impede the creation of a magnificent epic. It seems that setting Rostam and his family as the opponents of Bahman also played a role in the formation of such contradictions. The structural base of the poet’s thought, unconsciouslyaccounting Rostam as a superhuman of the world of epic, dominates the atmosphere of the work and develops a hero whose functions against the heroes of Sistan appear so week and dim

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bahmannameh
  • Sistani Heroes
  • archetype

مراجع

منابع
آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات). تهران: معین.
آیدنلو، سجاد ( 1388). از اسطوره تا حماسه (هفت گفتار در شاهنامه‌‌پژوهی). تهران: سخن.
................. (1388). «هفت‌‌خان پهلوان»، نشریة زبان و ادب فارسی دانشکدة  ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 26(پیاپی23)، صص27-1.
اسدی طوسی، حکیم ابونصر علی‌‌بن‌‌احمد (1389).  گرشاسب‌‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب.
اعتماد مقدّم، علیقلی (1346).  پادشاهی و پادشاهان از دیده ایرانیان بر بنیاد شاهنامه فردوسی. تهران: انتشارات اداره فرهنگ عامّه.
امیدسالار، محمود (1381). جستارهای شاهنامه‌‌شناسی و مباحث ادبی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشاری یزدی.
ایرانشاه‌‌بن‌‌ابی‌‌الخیر (1370). بهمن‌‌نامه. ویراستة رحیم عفیفی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باختین، میخاییل (1387). تخیل مکالمه‌‌ای. ترجمة رویا پورآذر. تهران: نشر نی.
بانوگشسب‌‌نامه (1382). تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1369). فردوسی و سروده‌‌هایش. ترجمة سیروس ایزدی. تهران: انتشارات هیرمند.
بهار، مهرداد (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات توس.
حمیدیان، سعید (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: انتشارات ناهید.
دانشنامة ادب فارسی، ج 3  (1387). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دانشنامة جهان اسلام، ج 3 (1378). تهران: بنیاد دایرۀ‌‌المعارف اسلامی.
دهقانی، محمد (1389).  از شهر خدا تا شهر انسان. تهران: انتشارات مروارید.
دیویدسن، الگا ( 1378). شاعر و پهلوان در شاهنامه. ترجمة فرهاد عطایی. تهران: نشر تاریخ ایران.
رزمجو، حسین (1368). انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
 ----------- (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضی، هاشم (1346). فرهنگ نام‌‌های اوستا، ج3. تهران: انتشارات فروهر.
زنر، آر.سی (1375). زروان. ترجمة تیمور قادری. تهران: نشر فکر روز.
سرامی، قدمعلی (1383).  از رنگ گل تا رنج خار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن (1385). سایه‌‌های شکار شده. تهران: انتشارات طهوری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1350). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجلة خرد و کوشش، نامه ادبیات و علوم اجتماعی دانشگاه پهلوی. ش32، صص1-24.
شالیان، ژرار (1387).  گنجینه حماسه‌‌های جهان. ترجمة علی‌‌اصغر سعیدی. تهران: نشر چشمه.
صدیقیان، مهین‌‌دخت (1386). فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام، 2جلدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
------------- (1352). حماسه‌‌سرایی در ایران ( از قدیم‌‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری). تهران: انتشارات امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1386).  شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرۀ‌‌المعارف بزرگ اسلامی.
کریستن سن، آرتور (1350). کارنامه شاهان در روایات ایران باستان. ترجمة باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی. تبریز: انتشارات کمیته استادان دانشگاه تبریز.
کمبل، جوزف  (1387). قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. مشهد: نشر گل آفتاب.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1384). زین‌‌الاخبار. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مجمل‌‌التواریخ و القصص (1318). تصحیح ملک‌‌ا‌‌‌‌لشعرای بهار. تهران: چاپخانه خاور.
مختاری، محمد (1379).  اسطوره زال. تهران: انتشارات توس.
مؤذن جامی، محمدمهدی (1388). ادب پهلوانی. تهران: انتشارات ققنوس.
نیشابوری، عمر‌‌بن‌‌ابراهیم خیام (1388). نوروزنامه. به کوشش علی حصوری. تهران: نشر چشمه.
وحیدیان کامیار، تقی (1387). «آیا بهمن‌‌نامه حماسه ملی است؟»، مجلة دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. صص20-25.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار