سیر غزل مدحی در ادب فارسی (از سنایی تا حافظ)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیارادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی

.

چکیده

شعر غنایی شعری است که با احساسات و عواطف شخصیِ شاعر در ارتباط است و ممکن است دربرگیرندۀ معانی و اندیشه‌‌های متفاوتی باشد. پیشینیان غزل را، که ازجمله مصادیق شعر غنایی است، شعری دانسته‌‌اند که مضمون عاشقانه دارد. با مطالعۀ سیر غزل درمی‌‌یابیم به مرور زمان، مضامینی غیر از مضمون عاشقانه در غزل وارد شده و با توجه به نوع مضمون، صورت‌های متفاوت غزل، ازجمله غزل مدحی، غزل انتقادی، و غزل تعلیمی شکل گرفته است. در این پژوهش، با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی، غزل مدحی و سیر آن در دیوان غزل‌سرایان برجسته (از سنایی تا حافظ) بررسی شده است. اگرچه خاقانی را اولین شاعر غزل مدحی معرفی کرده‌اند، در این پژوهش نتیجه گرفته شده که سنایی مبدع این گونۀ ادبی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evolution of Eulogistic Ghazal in Persian Literature

نویسنده [English]

  • Tahereh Ishany
Assistant Professor in Persian Language & Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

Eulogistic ghazal is a kind of poem that is related to poet’s emotions. Sometimes, it can be consisted of different contents. To predecessors, ghazal has just amorous content. By studying evolution of ghazal, we may notice, in the course of time, some other themes–besides amorous theme–have come into the ghazal. So, we can see some new themes in the ghazal such as eulogistic, critical, didactic and so on. In this paper, by using authentic sources in a descriptive and analytical way, eulogistic ghazal and its evolution in the works of some eminent poets–from Sanā'ī to Hafiz- has been studied. Although, Khāqāni–one of the important poets in Persian literature –has been introduced as the first poet of eulogistic ghazal, the conclusion of this research shows Sanā'ī is the originator of eulogistic ghazal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian poetry
  • lyric poem
  • ghazal
  • eulogistic ghazal
منابع
انوری، محمد بن ‌محمد (1364). دیوان انوری، به‌کوشش محمدتقی مدرس رضوی، ج 2، تهران: علمی و فرهنگی.
پورنامداریان، تقی (1380). در سایۀ آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
پورنامداریان، تقی (1382). گمشدۀ لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ، تهران: سخن.
جمال‌‌الدین محمد بن ‌عبدالرزّاق اصفهانی (1362). دیوان کامل استاد جمال‌‌الدین عبدالرزاق اصفهانی، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
حافظ، شمس‌‌الدین (1368). حافظ قزوینی/ غنی، با مجموعه‌ تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی، به‌کوشش عبدالکریم جربزه‌‌دار، تهران: اساطیر.
حق‌‌شناس، علی‌‌محمد (1370). مقالات ادبی زبان‌‌شناختی، تهران: نیلوفر.
حمیدیان، سعید (1373). «بحثی در ساختار غزل فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال بیست‌ و هفتم، ش 4.
خاقانی شروانی، افضل‌‌الدین بدیل ‌‌بن ‌علی (1382). دیوان افضل‌‌الدین بدیل‌‌ بن ‌علی نجار خاقانی شروانی، تصحیح و مقدمه و تعلیقات به‌کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
دودپوتا، ع. م. (1382). تأثیر شعر عربی بر تکامل شعر فارسی، ترجمۀ سیروس شمیسا، تهران: صدای معاصر.
دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
رودکی، جعفر بن ‌محمد (1382). دیوان رودکی سمرقندی، بر اساس نسخۀ سعید نفیسی، تهران: نگاه.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1370). با کاروان حلّه، تهران: علمی.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1368). نقش بر آب، تهران: معین.
سعادت، اسماعیل (1386). دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج 2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سعدی، مصلح ‌بن‌ عبداللّه (1385). کلیات سعدی، بهتصحیحِ محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
سنایی، مجدود بن ‌آدم (1362). دیوان حکیم ابوالمجد بن‌ آدم سنایی غزنوی، به‌کوشش مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). قلندریه در تاریخ؛ دگردیسی‌‌های یک ایدئولوژی، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1362). سیر غزل در شعر فارسی، از آغاز تا امروز، تهران: فردوسی.
صبور، داریوش (1355). آفاق غزل فارسی؛ سیر انتقادی در تحول غزل و تغزّل از آغاز تا امروز، تهران: پدیده.
عبادیان، محمود (1372). تکوین غزل و نقش سعدی، تهران: هوش و ابتکار.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد (1362). دیوان عطار نیشابوری، به‌کوشش و تصحیح تقی تفضّلی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
قوامی، بدریه (1382). «توصیف مضامین قلندری در غزل فارسی»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت معلم.
مؤتمن، زین‌‌العابدین (1339). تحوّل شعر فارسی، تهران: به سرمایۀ کتاب‌فروشی حافظ و کتاب‌فروشی مصطفوی.
مالمیر، تیمور و فاطمه محمدخانی (1391). «نقد و بررسی مدیحه‌‌سرایی حافظ»، فصل‌نامۀ متن‌‌پژوهی ادبی، ش 51.
مولوی، جلال‌‌الدین محمد (1387). غزلیات شمس تبریز، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
همایی، جلال‌‌الدین (1377). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.