مقایسة صفات و خویش‌کاری‌ها‌ی سروش در شاهنامه با متون مزدیسنی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان دانشگاه کاشان

2 کارشناس ارشد ادیان، دانشگاه کاشان

چکیده

سروش یکی از مهم‌ترین ایزدان اوستایی است که در گاهان، اوستای نو، و متون پهلوی خویش‌کاری‌های مختلفی داشته و در ادبیات ایران پس از اسلام نیز نام و نقش او بر جای مانده است. فردوسی (د 411 یا ۴۱۶ ق)، حماسه‌سرای چیره‌دست و بی‌بدیل ایران، در شاهنامه، در مقام گزارش باورهای دینی ایرانیان باستان، اوصاف و کارکردهایی را به سروش نسبت داده است. این مقاله، پس از بررسی تطبیقی ویژگی‌های سروش در گاهان، اوستای نو، و متون پهلوی، اوصافی همچون نگهبانی، دین‌یاری، افسونگری، پیام‌رسانی از سوی اهورامزدا، نجات‌بخشی، و خویش‌کاری پس از مرگ را با گزارش حکیم توس در نامة باستان مقایسه می‌کند و به این نتیجه می‌‌رسد که گزارش شاهنامه با متون مزدایی همسویی اندکی دارد و فردوسی خودآگاه یا ناخودآگاه تحت تأثیر باورهای ادیان ابراهیمی در باب ملائک، به‌ویژه جبرئیل، است و سروشِ او ترکیبی است از اوصاف دو سنّت ایرانی و سامی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison between the Qualities and Functions of Soroush in Shahnameh and Zoroastrian Texts

نویسندگان [English]

  • Hossein Heydari 1
  • Mohadeseh Qassempour 2
چکیده [English]

Soroush is one of the most important Avestan gods with different functions in the Gathas, New Avesta and Pahlavi texts and its name and role remains in Iran’s post-Islamic literature.
Ferdowsi, Iran’s skilled and unique epic poet, attributes some qualities and functions to Soroush when reporting about ancient Iranians’ religious beliefs. After a comparative study of the features of Soroush in the Gathas, New Avesta and Pahlavi texts such as being a guardian, witch, messenger of Ahura Mazda, savior and functionality after death, this paper compares the above said attributes with Ferdowsi’s report in Shahnameh. It is concluded that Shahnameh report is vaguely in line with Mazda texts. Intentionally or unintentionally, Ferdowsi is influenced by Abrahamic religions as regards the angels, especially by Gabrielle. His report of Soroush is a combination of the attributes in two Iranian and Semitic traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soroush
  • Avesta
  • Ferdowsi
  • Shahnameh
  • Pahlavi texts
  • Gabrielle

مراجع

ارداویراف‌‌‌‌نامه (1382). متن پهلوی، حرف‌‌‌‌نویسی، ترجمة متن پهلوی، و واژه‌‌‌‌نامه از فیلیپ ژینیو، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین ـ انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی (1370). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
اوشیدری، جهانگیر (1371). دانشنامة مزدیسنا، تهران: مرکز.
بهار، مهرداد (1380). ادیان آسیایی، ویراستة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
بویس، مری (1381). زرتشتیان: باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمة عسگر بهرامی، تهران: ققنوس.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1386). دیوان حافظ، تصحیح غنی و قزوینی، تهران: پیمان.
خرده‌اوستا (1386). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
دادگی، فرنبغ (1380). بندهش، گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس.
دهخدا، علی‌اکبر (1352). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
روایت پهلوی متنی به زبان فارسی میانه (1367). ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زند بهمن یسن (1385). تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی، و یادداشت‌ها محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شایست ناشایست: متنی به زبان فارسی میانه (1369). آوانوشت و ترجمه از کتایون مزداپور، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1380). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 9، ‌تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1383). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 4، ‌تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1384). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 3، ‌تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1384). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 5، ‌تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1384). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 6، ‌تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1385). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 1، تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1385). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 2، تهران: سمت.
کزّازی، میرجلال‌الدین (1385). نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، ج 7، ‌تهران: سمت.
گات‌‌ها کهن‌ترین بخش اوستا (1384). دو گزارش از ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
گرگانی، فخرالدین اسعد (1357). ویس و رامین، تصحیح مجتبی مینوی، کتاب‌فروشی فخر رازی.
متن‌‌‌‌های پهلوی (1382). گردآورنده جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب آسانا، پژوهش سعید عریان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مصاحب، غلامحسین (1380). دایرةالمعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، ۲ ج (در۳ مجلد)، تهران: امیرکبیر؛ کتاب‌های جیبی.
مینوی خرد (1380). ترجمة احمد تفضلی، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
وزیدگی‌های زادسپرم (1385). پژوهشِ محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ویسپرد (1381). گزارش ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یسنا (1387). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یشت‌‌‌‌ها (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، ۲ ج، تهران: اساطیر.
Dadestan-i Denig (1882). (from Sacred Books of the Eas, volume 18), Translated by E. W. West, Oxford University Press.
DENKARD Book 7 (1897 a). (Sacred Books of the East, volume 5), Translated by E. W. West, from Oxford University Press.
DENKARD Book 9 (1897 b). (from Sacred Books of the East), Translated by E. W. West, from, Oxford University Press.
DENKARD Book 3 (1894). Edited by Peshotan Dastur Behramjee Sanjana Vol. 7, Bombay.
Reichelt, Hans (1911). Avesta Reader Text, Notes, Glossary and Index, Strassburg.
Vičirkart i Dēnik (1848). Edited by Peshotan Dastur Behramjee Sanjana, Bombay.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار