تا جزایر ناخودآگاه تحلیل پنج داستان از مثنوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

«تا جزایر ناخودآگاه» نوشتاری است تحلیلی دربارۀ پنج داستان مهم از دفتر اول مثنوی مولوی. تأویل این پنج داستان («شاه و کنیزک»، «وزیر و شاه جهود متعصب مسیحی‌‌کش»، «شیر و نخچیران»، «طوطی و بازرگان»، «پیر چنگی و عُمر») دربرگیرندۀ ساختار مشترکی از دیدگاه تأویل است. تأویل، با توجه به نشانه‌‌های موجود در متن، می‌‌تواند پلی باشد از جهان صورت به عالم معنا. درحقیقت در تأویل، معنا کشف نمی‌‌‌شود، بلکه بازآفرینی می‌‌شود. با توجه به این‌که مثنوی از متون باز و سیال است، داستان‌‌هایش ظرفیت تأویل دارند.
این مقاله، با استناد به نشانه‌‌های موجود در متن و تأویل صورت داستان‌‌ها، به ساختاری مشترک و هدف‌مند در زمینۀ شناخت انسان می‌‌رسد. همچنین، با استفاده از جدول‌‌ها و بررسی آن‌‌ها، این نتیجه به‌دست می‌آید که شخصیت‌‌های پویا در این داستان‌‌ها، نمادهایی از نفس واحد بشرند که برای رسیدن به کمال، مسیر مشترکی طی می‌‌کنند. آن‌‌ها از «نیمة خودآگاهی» به سمت «خودآگاهی» رشد می‌کنند و درنهایت، به مرحلۀ «ناخودآگاهی» می‌‌رسند. «ناخودآگاه» از اصطلاحات رایج در روان‌شناسی یونگ است که در این پژوهش، با واژۀ «فنا»، که از اصطلاحات رایج صوفیه است، مطابقت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Here to the Island of Unconscious, the Analysis of Five Stories from Masnavi

نویسندگان [English]

  • Hiva Hassan Pour 1
  • Azadeh Eslami 2
چکیده [English]

“From here to the Island of Unconsciousness” is an analytical text about five important stories from Masnavi Ma'navi's first volume. The interpretation of these five stories contains a common structure: “The King and the Maid”, “Minister and the fanatic Christian-killer Jew King” “Lion and the Hunt”, “the Parrot and The Merchant”, “The Old harper and Omar”. Interpretation, considering the signs existing in the text can act like a bridge that connects the land of form to the land of meaning. In fact, the meaning is not discovered in interpretation, it is reconstructed. Regarding the fact that Masnavi is an indeterminate open text, its stories have the capacity of being interpreted.
The present paper, making use of the signs existing in the text, and interpreting the forms of stories, comes to a common targeted structure about human cognition. Also, using tables and analyzing them, we conclude that dynamic characters in these stories are symbols of mankind’s unique ego. In order to accomplish maturity and perfection, these characters go through the same path. They leave behind the stage of “half consciousness” and reach “consciousness”. Unconscious is one of frequently used terms in Jung’s psychology. In this research this term equals a current term in mysticism, the term “fanaa” that means perdition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Masnavi
  • Interpretation
  • Hermeneutics
  • Unconscious
  • fanaa
ابوئی، محمدجواد (1385). پزشکی در ادبیات ایران‌زمین، یزد: علم نوین.
اسپرهم، داود (1389). «نقد حال مولانا»، فصلنامۀ مولوی‌پژوهی، تابستان.
پورنامداریان، تقی (1390). «اقتضای حال، زبان رمزی و تأویل شعر عرفانی»، دوفصلنامۀ گوهر گویا، س 5، ش 3.
تدین، مهدی (1384). «تفسیر و تأویل نخستین داستان مثنوی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان.
خیریه، بهروز (1384). نقش حیوانات در داستان‌‌های مثنوی، تهران: فرهنگ مکتوب.
دورانت، ویل (1380). تاریخ تمدن، تهران: علمی و فرهنگی.
صدیق یزدچی، محمدحسین. «عقل کلی و عقل جزئی»، (تأویل داستان اول مثنوی)، ایران‌‌نامه، س 9.
طغیانی، اسحاق (1371). «سمبولیسم در کلام مولوی و تحلیل داستان شاه و کنیزک»، فصلنامۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
مجلسی، مولی محمد باقربن‌‌محمد تقی (بی‌تا). بحارالأنوار، تهران: اسلامیه.
مولوی، جلال الدین محمد (1378). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد آلین نیکلسون، تهران: پژوهش.
نسفی، عزیزالدین (1371). مجموعۀ رسائل مشهور به الإنسان الکامل، به تصحیح و مقدمۀ فرانسوی ماژیران موله، تهران: زبان و فرهنگ ایران.
ورام، عیسی (1384)، مجموعۀ ورام، مشهد: نشر بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ولف، جانت (1367)، تولید اجتماعی هنر، ترجمۀ نیره توکلی، تهران: مرکز.
یاحقی، محمد جعفر (1388) فرهنگ اساطیر و داستان‌‌واره‌‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاوری، حورا (1386). روانکاوی در ادبیات، تهران: سخن.
یثربی، سیدیحیی (1374). عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم.